معلمان نسل جدید باید با موج هجوم دانش آموزان به مدرسه از هر قشری از جامعه و با هر وضعیت درسی، باانگیزه یا بی‌انگیزه و ... مقابله کنند و این مسئله اصل هویت شغل ایشان را زیر سؤال برده است. برای مثال ، معلمان فرانسوی اعتقاد دارند امروزه باید دانش آموزان اول دبیرستانی را آن‌طوری که هستند و برای اولین بار سر کلاس درس می‌نشینند قبول کنند، نه آن‌طوری که باید باشند و شرایط ایدئال حکم می‌کند. معلمان باید به بهترین شکل ممکن بتوانند با تنوع دانش آموزان، سرعت مختلف یادگیری ایشان و ... کنار بیایند و برنامه‌ای را به منصه‌ی اجرا دربیاورند که برای همه مناسب باشد. از طرفی در این میان مسئله‌ی نمره‌ی دانش آموزان هم مطرح‌شده و یکی از تناقض‌های عمیقی که معلمان با آن مواجه می‌شوند از همین‌جا شکل می‌گیرد؛ یعنی ازیک‌طرف از معلمان خواسته می‌شود با هر دانش‌آموز در سطح خودش رفتار کنند و از او در حدی که هست توقع داشته باشند، اما بعضاً دیده می‌شود مدیران مدارس، مسئولان حوزه‌های محلی و یا حتی وزارت آموزش‌ و پرورش اصرار می‌کنند که همه‌ی نمره‌ها در یک سطح باشد.

اگر بخواهیم فرانسه و نظام آموزشی این کشور را زیر ذره‌بین قرار دهیم بیشترین مشکل برای معلمان در مدارس حاشیه‌ی شهرها و مناطق فقیرنشین به وجود می‌آید. آنیه وان زانتن[1]، جامعه‌شناس، به مشکلات فراوانی که معلمان این مدارس باید با آن‌ها دست‌وپنجه نرم کنند اشاره می‌کند به‌خصوص غیرقابل‌پیش‌بینی بودن شرایطی که ممکن است پیش روی ایشان قرار بگیرد. به گفته‌ی این جامعه‌شناس معلمانی که در این مدارس تدریس می‌کنند به‌صورت دائمی باید در حال آماده‌باش باشند تا با مشکلاتی که ایجاد می‌شود روبه‌رو شوند. این امر نیز سبب می‌شود بسیاری از معلمانی که وارد این مدارس می‌شوند پس از مدتی یا مدرسه‌ی محل خدمت خود را تغییر می‌دهند و یا کلاً شغل خود را تغییر. یکی از انتقادهای اصلی‌ای که در طول چند سال اخیر به‌نظام آموزش‌وپرورش فرانسه واردشده این است که معلمان جوان و بی‌تجربه‌ای که اولین سال تدریس خود را آغاز می‌کنند را به این مدارس می‌فرستند درصورتی‌که جامعه شناسان و متخصصان معتقدند به‌عکس، در این مدارس باید از باتجربه‌ترین معلمان استفاده شود یعنی معلمانی که تمامی شرایط موجود را قبلاً تجربه کرده و آماده‌ی مقابله با مشکلات احتمالی باشند.

به گفته‌ی وان زانتن معلمانی که وارد این مدارس می‌شوند خیلی سریع به این امر پی می‌برند که تنها راه کنترل کلاس و تدریس درست به دانش آموزان سخت‌گیری شدید است. این معلمان رابطه‌ای خشک ‌با دانش‌آموزان برقرار کرده و کلاس درس را به شکل یک دادگاه اداره می‌کنند. این امر سبب می‌شود تا نوعی زیاده‌روی حرفه‌ای در کار ایشان مشاهده شود. این معلمان در وهله‌ی اول با تصویر ذهنی‌ای که از دانش‌آموزانی ایدئال در کلاس درس دارند وارد کلاس می‌شوند و آماده هستند تا شیوه‌های تدریس جدیدی که فراگرفته‌اند را به منصه‌ی اجرا درآورند اما خیلی سریع متوجه می‌شوند که دانش‌آموزانی که در برابر ایشان نشسته‌اند با دانش‌آموزانی که ایشان در ذهن تصور می‌کردند تفاوت بسیاری دارند. این معلمان مجبورند برای آنکه بتوانند به همه‌ی دانش آموزان تدریس کنند و درعین‌حال بر کلاس درس کنترل داشته باشند بخش اعظم برنامه‌های خود را کنار بگذارند. این امر به‌مرورزمان سبب می‌شود تا معلمان احساس گناه کنند چراکه برنامه‌ای که در ذهنشان بود را به اجرا در‌نمی‌آورند. از طرفی چه خانواده‌ها و چه بازرسانی که از طرف وزارت خانه می‌آیند از این معلمان توقع دارند تا وظیفه‌ی آموزش را به بهترین شکل ممکن به منصه‌ی اجرا درآورند بدون آنکه بستر کاری ایشان را مدنظر قرار دهند.

رنجش و احساس گناه در کار معلمان را باید کاملاً جدی گرفت. مجله‌ی آموزش و تعلیم فرانسه[2] یکی از شماره‌های خود را به بررسی همین مسئله اختصاص داده بود. به گفته‌ی کریستوف دژور[3]، روانکاو، احساس رنجش و گناه یکی از دلایل اصلی فاصله‌ی موجود بین کاری که معلمان باید بکنند و کاری که درواقع می‌کنند است. کلودین بلانشار لاویل[4]معتقد است برقراری رابطه و شکل‌گیری هویت دو رکن اساسی حرفه‌ی معلمی هستند و رنجی که ممکن است معلمان در کار خود متحمل شوند نیز از همین دو مؤلفه برمی‌آید. ازنظر او اگر بتوان همین رنج» را به‌خوبی کنترل کرد، تحولات بسیار مثبتی را می‌توان به منصه‌ی ظهور رساند. نباید این مهم را به دست فراموشی سپرد که در پس‌تصویر سیاهی که در این میان به تصویر کشیده شده، تصویری سفید نیز وجود دارد و آن لذت است.

همان‌طور که بالاتر اشاره شد، یکی از لذت‌های معلمان برقراری رابطه با نسل جوان‌تر است. معلمان اهمیت خاصی به رابطه‌ی خود با تک‌تک دانش‌آموز و نیز گروه دانش آموزان می‌دهند. معلمان امروزی و یا حداقل بخشی از ایشان رابطه‌ی خود بادانش آموزان را بر پایه‌ی اخلاق‌مداری بنا می‌کنند؛ یعنی همان‌قدر که به موفقیت شغلی خود اهمیت می‌دهند سعی می‌کنند تا هرچه در توان دارند را برای موفقیت دانش آموزان خود نیز صورت دهند. به گفته‌ی بسیاری از جامعه شناسان عنصر اصلی حرفه‌ی معلمان رابطه‌ی روزانه‌ی ایشان با دانش‌آموزانشان است.

همان‌طور که موریس تاردیف و کلود لسار، محققان کانادایی، این امر را به تصویر کشیده‌اند حرفه‌ی معلمی در همه جای دنیا فاز تحولی را سپری می‌کند.[5] معلمی در دنیای امروز تبدیل‌شده به حرفه‌ی شک و تردید، حرفه‌ای که به دنبال پیدا کردن ارزش و جایگاه واقعی خود می‌گردد.

تغییرات گسترده‌ای که در طول چند سال اخیر به‌خصوص در نظام‌های آموزشی کشورهای غربی شکل‌گرفته نیز گفته‌های ما را تائید می‌کند. تغییراتی مثل افزایش تعداد دانش آموزان، تفاوت‌های فرهنگی ایشان، گسترش روزافزون دانش بشر، شیوه‌های جدید یادگیری، تغییرات گسترده‌ی فن آوری، تغییرات گسترده در نهاد خانواده و ... همه‌ی این تغییرات به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم حرفه‌ی معلمی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. مسئله‌ی جالب‌توجه آن است که تمامی تحقیقاتی که در طول چند وقت اخیر صورت گرفته نشان می‌دهد معلمان در برابر آهنگ تغییرات جامعه مقاومت می‌کنند. داوید تیاک و لاری کوبان، دو محقق آمریکایی، سیل تحول نظام آموزشی آمریکا در فاصله سال های ۱۸۹۰ تا ۱۹۹۰ را بررسی کردند و در کمال شگفتی به این نتیجه رسیدند که بسیاری از معلم روش تدریسی را استفاده می‌کرده‌اند که توسط معلمان صدسال قبل از ایشان مورداستفاده قرار می‌گرفته.[6]

بااین‌وجود ، نباید این‌طور تصور کرد که همه‌ی معلمان در برابر آهنگ تغییرات جامعه از خود مقاومت نشان می‌دهند. بسیاری از معلمان در طول فعالیت خود سعی می‌کنند تا با بهره‌گیری از شیوه‌های تدریس جدید در دانش‌آموزان شان انگیزه ایجاد کنند؛ اما آیا در این میان به‌جای آنکه معلمان را متهم کرد که در برابر آهنگ تغییرات مقاومت کرده و خود را با آن مطابقت نمی‌دهند، بهتر نیست نگاهی به بستر موجود و شرایط ایشان انداخت؟!

لسار و تاردیف در نتیجه‌گیری گزارش خود این امر را مورداشاره قرار می‌دهند:

تا زمانی که معلمان در یک کلاس درس حبس شده‌اند، امکاناتشان محدود است و شرایط کاری‌شان هیچ تغییری نمی‌کند وضعیت موجود به‌راستی متحول نخواهد شد. حال چه برنامه‌های درسی را تغییر دهیم، چه برای معلمان کلاس‌های آموزشی حرفه‌ای برگزار کنیم، از ایشان بخواهیم در شیوه‌ی تدریس خود تغییر ایجاد کنند، درهای مدرسه را به روی والدین بازکنیم و ...

تغییر واقعی در مدارس و شیوه‌ی تدریس زمانی به‌راستی شکل خواهد گرفت که تمامی ابزار موجود در اختیار معلمان قرار بگیرد...

 بخش اول

بخش دوم

[1] A. van Zanten, L’Ecole de la périphérie, Puf, 2001.

[2] Cahiers pédagogiques, n° 412, mars 2003.

[3] C. Desjours, « Sans mesure », Cahiers pédagogiques, id.

[4] C. Blanchard-Laville, Les Enseignants entre plaisir et souffrance, Puf, 2001.

[5] M. Tardif, C. Lessard, Le Travail enseignant au quotidien, De Boeck, 2000.

[6] D. Tyack, L. Cuban, Tinkering toward Utopia : A Century of Public School Reform, Harvard University Press, 1997.

انسان شناسی و فرهنگ

  مقدمه

آيا بزرگداشت روزجهاني معلم در تضاد با دوازدهم ارديبهشت است ؟
دوازدهم ارديبهشت روز ملي بزرگداشت معلم است که در ايران از دير باز به منظور پاسداشت مقام شامخ معلم آن را گرامي مي داريم .
وظيفه معلم ، تعليم وتربيت است .تعليم و تربيت مرز نمي شناسد ، بر ما تکليف است که براي آموختن حتي به چين برويم .
امروز در دهکده کوچک جهاني ، هيچ کشور کوچک و بزرگي براي آموختن و آموزش دادن مرز و محدوديت تعيين نمي کند  .
در سند تحول بنيادين آموزش و پرورش آمده است :

I. در فصل پنجم هدف هاي کلان قسمت 8 :
"کسب موفقيت نخست تربيتي در منطقه و جهان اسلام و ارتقاي فزآينده جايگاه تعليم و تربيت ايراني در سطح جهاني

"II. فصل هفتم  هدف هاي عملياتي و راهکار ها
راهکار ١١ـ١١ـ مشارکت فعال در تعاملات بین المللی، با اولویت جهان اسلام و انعکاس نظریات و تجربیات موفق داخلی در محافل و مراکز علمی جهانی نابخردانه است که تصور کنيم، برگزاري جشن روز جهاني معلم که براي تعالي و پيشرفت ، تعليم و تربيت در ايران و کل جهان مي باشد  .

براي جمهوري اسلامي ايران که سند چشم انداز و سند تحول بنيادين آموزش و پرورش دارد  مناسب نمي باشد  .

  2. تاريخچه يونسکو  :
پس از پذیرش عضویت ایران در یونسکو، با تصویب مجلس شورای ملی وقت، در سال 1327 کمیسیون ملی یونسکو - ایران تشکیل شد. اساس نامه‌ای را با سیزده ماده اي در چهاردهم اردیبهشت 1328 توسط هیئت وزیران به تصویب رسید. اين اساسنامه پس از پیروزی انقلاب اسلامی مورد تجدید نظر قرار گرفت و در بیست و نهم شهریور 1366 به تصویب رسید. كمیسیون ملی یونسکو كه نهاد رابط جمهوری اسلامی ایران با مقر یونسكو در پاریس و دفاتر منطقه‌ای مربوط به آن است، دارای شخصیت حقوقی است .

3.  مکانيسم عملکرد يونسکو  :
برنامه ها و تصمیمات یونسکو در مجمع عمومی این نهاد که سالی یک بار تشکیل می شود، اتخاذ می گردد. در مجمع ، همه کشور ها اعم فقیر و غنی، کوچک و بزرگ ، توسعه یافته و در حال توسعه دارای حقوق مساوی هستند و هر کدام یک رای دارند. هیچ کشوری حق وتو ندارد. مدیرکل یونسکو هم توسط کنفرانس عمومی و برای مدت شش سال انتخاب می شود.

4. فعاليت يونسکو در دهه گذشته  :
در دهه ي (2014-2005 ) از سوی یونسکو دهه آموزش برای توسعه پایدار ملل متحد نام گذاری شده بود . کمیسیون ملی یونسکو در ایران تلاش می کرد  تا برنامه ها و فعالیت های مربوط به آموزش برای همه ، تقویت آموزش کیفی و ترویج معیارهای تضمین کیفیت در نظام آموزشی کشور ، توانمندسازی کادر آموزشی مطابق با کاربرد فن آوریهای نوین (ICT ) ، ایجاد فرصت های برابر آموزشی برای دختران و پسران ، آموزش فنی و حرفه ای و کارآفرینی ، آموزش تغییر اقلیم ، آموزش های پیش گیرانه بهداشتی ( ایدز و مواد مخدر ) ، آموزش ارزش های شهروندی مانند بردباری و ترویج گفت و گو برای صلح و همزیستی مسالمت آمیز را مطابق با اولویت های دهه آموزش برای توسعه پایدار ملل متحد (2014-2005 ) و اهداف توسعه هزاره مورد تحلیل و بررسی قرار دهد . 

5. برنامه آتي يونسکو :
هم اکنون جامعه بین‌المللی ،چارچوب آموزش جهاني را در يادگيري مستمر و همه جانبه بر پايه توانمند کردن معلم و ساختن جوامع پايدار استوار نموده است .اين دو محور جایگزین برنامه آموزش برای همه خواهد شد و دستور کار جهانی آموزش را تا 15 سال آینده تعیین خواهد کرد.

يادگيري مستمر و همه جانبه چه رويکردي دارد ؟
رویکردی که یونسکو در خصوص یادگیری مستمر و همه جانبه دارد فراتر از ساختارهای آموزش رسمی، غیر رسمی و آزاد است و بر تضمین فرصت‌های یادگیری مستمر برای همه در همه سطوح و گروهای سنی دلالت دارد. در مراسم افتتاح کرسی یونسکو تهران،پانزدهم  شهریور 1394، دانشگاه فرهنگیان آمده است :
یونسکو بر این باور است که باید مفهوم یادگیری مستمر و همه جانبه  را در کلیه فرآیندهای زندگی اجتماعی و اقتصادی ادغام کرد و به سوی شکل‌گیری جامعه یادگیرنده گام برداشت به نحوی که تمام سلول‌های اجتماعی به یکدیگر یاد بدهند و یاد بگیرند. ضرورت دارد که افراد در هر سطحی از آموزش برای انطباق با تغییرات علمی، فناوری و زیست‌محیطی همیشه آماده یادگرفتن و یاددادن باشند و دولت‌ها مسئولیت دارند فرصت‌های یادگیری را برای همه فراهم کنند.

6. تطابق سند تحول بنيادين آموزش و پرورش با باور يونسکو :

•  فصل هفتم : راهکار 3ـ 6ـ ایجاد موزه و نمایشگاه علم و فن آوری در هر یک از شهرستان ها تا پایان برنامه ششم توسعه کشور،به منظور فراهم آوردن زمینه مشاهده و تجربه فزون تر دانش آموزان و عینی تر کردن محتوای آموزشی کتب درسی

•    فصل هفتم : راهکار 6 ـ6 ـ ایجاد شبکه ای از محیط های یادگیری مانند پژوهش سراها، اردوگاه ها، خانه های فرهنگ، کتابخانه های عمومی، نمایشگاه ها و موزه های تخصصی علوم و فن آوری، مراکز کارآفرینی، ورزشگاه ها و سایر مراکز مشابه و برقراری تعامل اثر بخش مدارس با این محیط ها، با رعایت اصل غنی سازی محیط مدرسه با همکاری سایر دستگاه ها
•    فصل هفتم : راهکار ٧ـ ٨ـ تأکید بر معلم محوری در رابطه با معلم و دانش آموز در عرصه تعلیم و تربیت و جلوگیری از اجرای هر سیاست و برنامۀ نظری و عملی که این محوریت را مخدوش نماید.
•    فصل هفتم :راهکار ٥ـ١١ـ ایجاد انعطاف در برنامه های درسی تربیت معلم متناسب با تحولات علمی و نیازهای نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی با تأکید بر رویکرد تلفیقی و به روزرسانی توانمندی های تربیتی و تخصصی معلمان
•    فصل هفتم :راهکار ٦ـ١١ـ استقرار سازوکارهای ارتقای توانمندی های معلمان برای مشارکت مؤثر آنان در برنامه ریزی درسی در سطح مدرسه، به ویژه سازوکارهایی که به تقویت هویت حرفه ای آنان میانجامد.
•    فصل هفتم :راهکار ٧ـ١١ـ توسعه زمینه پژوهش گری و افزایش توانمندی های حرفهای به شکل فردی و گروهی میان معلمان و تبادل تجارب و دستاوردها در سطح محلی و ملی و ایجاد فرصت های بازآموزی مستمر علمی و تحقیقاتی و مطالعاتی و برگزاری جشنواره های الگوی تدریس برتر و اختصاص اعتبارات خاص برای فعالیتهای پژوهشی معلمان
•    فصل هفتم :راهکار ٩ـ١١ـ رصد کردن تحولات نظام آموزش و پرورش و تربیت معلم و تحولات علمی در حوزه علوم تربیتی در سطح منطقه، جهان اسلام و بینالملل و بومیسازی تجربیات و یافتههای مفید آنها و بهرهمندی آگاهانه از آنها در چارچوب نظام معیار اسلامی
•    فصل هفتم :راهکار ١١ـ١١ـ مشارکت فعال در تعاملات بینالمللی، با اولویت جهان اسلام و انعکاس نظریات و تجربیات موفق داخلی در محافل و مراکز علمی جهانی
•    فصل هفتم :راهکار ١ـ ١٨ـ مناسب سازی فرهنگ سازمانی براساس معیارهای اخلاق اسلامی با تأکید برتقویت روحیه اخوت و تعاون، خلاقیت و آموزش مستمر

7. آمار يونسکو چه مي گويد ؟ خواست يونسکو از معلم چيست ؟

معلمان باید خود را با فضاهای جدید یادگیری که خارج از فضای کلاس ( از جمله خانواده، جامعه، فضاهای اوقات فراغت و...) مي باشد سازگار نمايند . اين فرآيند  به ظرفیت‌سازی سازمانی و اجتماعی نیازمند دارد.

I.    ایجاد باور جدید در معلمان:
ایجاد باور جدید در معلمان ، این ویژگی را دارد که  معلم را در جهت جست و جوی دانش به تکاپو وا می‌دارد و معلم با در نظر گرفتن ارزش‌ها به سمت کسب دانش پیش می رود.
II.    ایجاد محرک و انگیزه در معلمان:
 این عامل یکی از عوامل بسیار مهم در تبدیل معلم به یادگیرنده مادام‌العمر است."
III.    آمارهای یونسکو نشان می‌دهد که در بسیاری از کشورها، معلمان از درآمد مناسب، منزلت اجتماعی، و امنیت لازم شغلی برخوردار نیستند که باید طی سال‌های آینده این روند اصلاح شود.نهاد هاي مدني فعال در آموزش و پرورش وظيفه دارند که در تعامل با مسئولان آموزش و پرورش و کل جامعه ، ساز وکار لازم براي تحقق برنامه هاي  15 سال آتي جامعه جهاني را فراهم آورند .

برگزاري جشنˏ روز جهاني معلم در سال 1394 يک شروع براي تشويق و ترغيب معلم است تا جهاني فکر کند و منطقه اي عمل کند .

8.    وظايف معلمان و تشکل هاي مدني در اين زمان  چيست ؟
.I امروز که تشکل هاي مدني با واحد حراست آموزش و پرورش ، معاونت پشتيباني ، وزير آموزش و پرورش ، معاون رئيس جمهور و رئيس سازمان مديريت و برنامه ريزي و کار گروه هاي تخصصي وارد ديالوگ شده اند و در تلاشند تا نگاه جامعه به  آموزش و پرورش را اصلاح نمايند و نقش تعليم و تربيت را در برنامه ششم توسعه پر رنگ تر نمايند . بايد :
دايره تعاملات خود با نهادها را افزايش داده با نمايندگان محترم مجلس شوراي اسلامي ، مسئولين محترم قوه قضاييه ، نهاد هاي امنيتي و انتظامي و... وارد ديالوگ شوند و يک صدا بر اساس کار کارشناسي از مسئولين بخواهند :

* شرايط بازگشت معلمان زنداني در کلاس درس فراهم شود .
* با تشکيل کار گروه هاي تخصصي 750 چالش آموزش و پرورش که در پنج گروه تقسيم بندي شده است الويت بندي شود .
* در سايه تعامل ايجاد شده بين نهادهاي مدني  و مسئولين، راه کارهاي عملي اجراي سند تحول بررسي شود و چهار  زير سند آن تدوين گردد و دو زير سند تدوين شده عملياتي و اجرايي شود .  
* بر تدوين کنندگان سند چشم انداز ، سند تحول و...و همه آحاد ملت  مسلم است که بدون تعامل سازنده با نهادهاي مدني به عنوان حلقه واسط بين مردم و مسئولين ، اهداف اين سند ها دست نايافتني مي باشند . 

لذا مسئولين تلاش نمايند تا موانع سر راه تشکل هاي مدني را برطرف نمايند .
* با ايجاد همدلي و همزباني بين همه  نهادهاي مدني جامعه و مسئولين بکوشيم تا اصلاح آموزش و پرورش در سايه سند تحول راکه لازمه دست يابي به اهداف سند چشم انداز مي باشد را به عزم ملي تبديل نماييم .
* بر کسي پوشيده نيست رسانه ها به عنوان رکن چهارم دموکراسي در همسو کردن افکار عمومي نقش به سزايي دارند . لذا مسئولين در حمايت رسانه ها از هيچ کوششي دريغ نورزند  و فرهنگيان فرهيخته و تشکل هاي مدني معلمان از اين ظرفيت عظيم حداکثر استفاده را داشته باشند و پرچم پويش ( کمپين ) قلم به دستان را برافرشته نگهدارند .
اطمينان خاطر دارم که  فرهنگيان فرهيخته ، با تلاشي خستگي ناپذير جهت تعليم و تربيت شهروندان و آينده سازان اين مرز و بوم از هيچ کوششي دريغ نمي ورزند  و از مسئولين هم انتظار مي رود جهت تحقق مطالبات  انباشه شده فرهيختگان با نهاد هاي مدني تعامل بيشتري داشته باشند .

« روز جهاني معلم » را جشن مي گيريم زيرا ما و یونسکو بر این باوريم که باید مفهوم یادگیری مادام‌العمر را در کلیه فرآیندهای زندگی اجتماعی و اقتصادی ادغام کرد و به سوی شکل‌گیری جامعه یادگیرنده گام برداشت به نحوی که تمام سلول‌های اجتماعی به یکدیگر یاد بدهند و یاد بگیرند. ضرورت دارد که افراد در هر سطحی از آموزش برای انطباق با تغییرات علمی، فن آوری و زیست‌محیطی همیشه آماده یادگرفتن و یاددادن باشند و دولت‌ها مسئولیت دارند فرصت‌های یادگیری را برای همه فراهم کنند.

   چندی پیش، مقاله‌ای در مجله تایم منتشر شد که نویسنده‌اش ادعا می‌کرد، آنچه « مطالعه عمیق » نامیده می‌شود به‌زودی از بین خواهد رفت؛ چرا که میزان مطالعه عمیق میان آدم‌ها کمتر شده و این روزها دیگر آدم‌ها سرسری کتاب می‌خوانند و با وجود مطالب خلاصه شده اینترنتی تعداد خواننده‌های کتاب‌ها روز به روز تقلیل پیدا می‌کند.

نکته وحشتناک ماجرا این جاست که مطالعات ثابت کرده، کتاب‌خوان‌ها در قیاس با افراد عادی آدم‌های خوب‌تر و باهوش‌تری هستند و شاید تنها آدم‌هایی روی این کره خاکی باشند که ارزش عاشق شدن را داشته باشند.

بر اساس مطالعاتی که روان‌شناسان در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۹ انجام داده‌اند، کسانی که رمان می‌خوانند میان انسان‌ها بیشترین قدرت همدلی با دیگران را دارند و قابلیتی دارند با عنوان « تئوری ذهن » که در کنار آنچه خود به آن اعتقاد دارند، می‌توانند عقاید، نظر و علائق دیگری دیگری را مدنظر قرار دهند و درباره آن قضاوت کنند.

آن‌ها می‌توانند بدون این که عقاید دیگران را رد کنند یا از عقیده خودشان دست بردارند، از شنیدن عقاید دیگران لذت ببرند.

تعجبی هم ندارد که کتاب‌خوان‌ها آدم‌های بهتری باشند. کتاب خواندن تجربه کردن زندگی دیگران با چشم غیرواقعی است. یاد گرفتن این نکته که چه طور بدون این که خودت در ماجرایی دخیل باشی، بتوانی دنیا را در چارچوب دیگری ببینی.

کتاب‌خوان‌ها به روح هزاران آدم و خرد جمعی همه این آدم‌ها دسترسی دارند. آن‌ها چیزهایی دیده‌اند که غیر کتاب‌خوان‌ها امکان ندارد از آن سر دربیاورند و مرگ انسان‌هایی را تجربه کرده‌اند که شما هرگز آن‌ها را نمی‌شناسید.

آن‌ها یاد گرفته‌اند که زن بودن چیست و مرد بودن یعنی چه. فهمیده‌اند که تماشای رنج دیگران یعنی چه. کتاب‌خوان‌ها بسیار از سن‌شان عاقل‌ترند.

تحقیق دیگری در سال ۲۰۱۰ ثابت کرده که هر چه‌قدر بیشتر برای کودکان کتاب بخوانیم، «تئوری ذهن» در آن‌ها قوی‌تر می‌شود و در نهایت باعث می‌شود این بچه‌ها واقعا عاقل‌تر شوند، با محیط‌شان بیشتر انطباق پیدا کنند و قدرت درک‌شان بالاتر برود.

تجربه‌های قهرمان‌های داستان‌ها تبدیل به تجربه‌های خود خواننده‌ها می‌شود. هر درد و رنجی که شخصیت داستان می‌کشد، تبدیل به باری می‌شود که خواننده باید تحمل کند. خواننده‌های کتاب‌ها هزاران بار زندگی می‌کنند و از هر کدام از این تجربه‌ها چیزی یاد می‌گیرند.

اگر دنبال کسی هستید که شما را تکمیل کند و فضای خالی قلب‌تان را پر کند، می‌توانید این کتاب‌خوان‌ها را در کافی‌شاپ‌ها، پارک‌ها و متروها پیدا کنید. چند دقیقه که صحبت کنید، آن‌ها را به جا خواهید آورد.

کتاب‌خوان‌ها با شما حرف نمی‌زنند، با شما رابطه برقرار می‌کنند

آن‌ها در نامه‌ها یا مسج‌هایشان انگار برای‌تان شعر می‌نویسند. صرفا به سوالات‌تان جواب نمی‌دهند یا بیانیه صادر نمی‌کنند، بلکه با عمیق‌ترین فکرها و تئوری‌ها پاسخ شما را می‌دهند. شما را با دانش بالای کلمات و ایده‌هایشان مسحور خواهند کرد.

تحقیقات دیگری در دانشگاه برکلی نشان داده، کتاب خواندن برای کودکان باعث می‌شود آن‌ها کلماتی را یاد بگیرند که هرگز در مدرسه به آن‌ها یاد نمی‌دهند.

به خودتان لطف کنید و با کسی قرار بگذارید که می‌داند چه‌طور از زبان‌اش استفاده کند.

آن‌ها فقط شما را نمی‌فهمند، درک‌تان می‌کنند

آدم‌ها فقط باید عاشق کسی شوند که بتواند روح‌شان را ببیند. این آدم باید کسی باشد که به روح شما نفوذ می‌کند و به بخش‌هایی از روح شما دسترسی پیدا می‌کند که هیچ‌کس دیگر قبلا کشف‌اش نکرده است.

بهترین کاری که خواندن داستان‌ها با آدم‌ها می‌کنند این است که کامل نبودن شخصیت‌ها باعث می‌شود ذهن شما سعی کند از ذهن دیگران سردربیاورد. این جور آدم‌ها توانایی همدلی پیدا می‌کنند. ممکن است همیشه با شما موافق نباشند، اما سعی می‌کنند ماجراها را از زاویه دید شما ببینند.

آن‌ها نه‌تنها باهوش‌اند که عاقل هم هستند

باهوش بودن همیشه هم خوشایند نیست، اما عاقل بودن آدم‌ها را تحریک می‌کند. همیشه مقاومت در برابر آدم‌هایی که می‌شود چیزی ازشان یاد گرفت کمی سخت است. عاشق یک آدم کتاب‌خوان شدن نه‌تنها کیفیت گفت‌وگو را بالا می‌برد، بلکه باعث می‌شود سطح گفت‌وگو بالا برود.

بر اساس تحقیقات، کتاب‌خوان‌ها به دلیل دایره وسیع واژگان‌شان و مهارت‌های حافظه، آدم‌های باهوش‌تری هستند. ذهن آن‌ها در قیاس با آدمی معمولی که کتاب نمی‌خواند توانایی درک بالاتری دارد و راحت‌تر و به‌شکل موثرتری می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند.

قرار و مدار گذاشتن با آدم اهل کتاب به قرار گذاشتن با هزاران نفر می‌ماند. انگار که تجربه‌ای را که او با خواندن زندگی همه این آدم‌ها به دست آورده در اختیار شما قرار دهد، انگار با یک کاشف قرار گذاشته باشید.

اگر با کسی قرار بگذارید که کتاب می‌خواند، یعنی می‌توانید هزاران بار زندگی کنید.

نوگام

  گروه اخبار /

باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا روز جمعه برای اعلام کناره‌گیری «آرنه دونکان» وزیر آموزش این کشور، در نشست خبری شرکت کرد.

به گفته اوباما، دونکان قرار است در ماه دسامبر از کابینه کنار رود. ساعتی قبل هم دونکان تصمیم خود برای کناره‌گیری را اعلام کرده بود.

اوباما در این نشست خبری با تمجید از عملکرد دونکان به عنوان وزیر آموزش، گفت قرار است «جان کینگ» معاون کنونی این وزارتخانه، جایگزین دونکان شود.

دونکان که یکی از طولانی‌ترین دوران‌های وزارت را در میان وزرای آموزش آمریکا داشته، در ماه‌های گذشته به دلیل سیاست‌هایی که منتقدانش می‌گفتند به ضرر معلمین و دانش‌آموزان است، به شدت مورد انتقاد قرار گرفته بود.

در این مدت کنگره تحت اکثریت جمهوری‌خواهان، با معطل گذاشتن برخی قوانین مد نظر دونکان، عملا آزادی اختیار را از وی گرفت و در جولای 2014 انجمن معلمین آمریکا با اعزام نمایندگانی نزد وی، از او خواستند از سمتش کناره‌گیری کند.

  مسئله‌ی دیگری که معلمان بادید مثبتی به آن نگاه نمی‌کنند، تغییراتی است که به دنبال افزایش ناگهانی و روزافزون تعداد دانش‌آموزانی که وارد مدرسه می‌شدند رخ داده است. به‌عبارت‌ دیگر امروزه معلمان علاوه بر وظیفه‌ی تدریس، کارهای دیگری را نیز در محیط مدرسه باید عهده‌دار شوند. برای مثال برخی مواقع باید وظیفه‌ی برقراری نظم را بر عهده بگیرند، دعواهای دانش آموزان را حل‌وفصل کنند، به دانش آموزان مشکل‌دار شخصا کمک کنند و در فعالیت‌های فوق‌برنامه‌ای که برای دانش آموزان توسط هر مدرسه به منصه‌ی اجرا درمی‌آید شرکت کنند و یا درنهایت با سایر معلمان جلسات دائمی داشته باشند.

این مسئله در شرایطی است که بالاتر به این مهم اشاره‌شده که زمانی که معلمان در مدرسه حضور دارند اما در کلاس درس نه اهمیت بسیاری دارد. ایشان باید در انتخاب فعالیت‌های خود برای گذراندن این ساعت‌ها آزادی عمل حداقل نسبی داشته باشند. با این حال شرایط به گونه ای نیست که همه ی معلمان به این وضعیت شغلی خود اعتراض داشته باشند، برخی همین ویژگی‌های را یکی از علت‌هایی می‌دانند که در نظرشان معلمی زیباترین حرفه‌ی دنیاست.

ایشان معتقدند همین گوناگونی وظایف و مسئولیت‌ها سبب می‌شود حرفه‌ی ایشان شیرینی خاصی داشته باشد.[1] برای مثال اگر کشور فرانسه را مد نظر قرار دهیم، معلمان به فعالیت‌های مختص کار کردن بادانش آموزان ضعیف در دوران دبیرستان (TPE) و فعالیت‌های کشف استعداد در دوران راهنمایی اشاره می‌کنند. مسئله‌ی جالب توجه اما این است که در حال حاضر تعداد معلمانی که از شغل خود رضایت دارند بسیار کم است.

در آخرین نظرسنجی صورت گرفته توسط سروریس ارزیابی وزارت آموزش‌وپرورش فرانسه، تنها ۷ درصد معلمان اعلام کردند از شغل شان بسیار راضی هستند و حرفه‌ی معلمی همان چیزی است که از اول در نظر داشتند. در میان معلمان، معلمان فلسفه و ریاضی بیشترین نارضایتی را از حرفه‌ی خود دارند.

از دهه‌ی ۷۰ میلادی به بعد، به دنبال رشد کشورها و نیز پیشرفت‌های سریع علمی شکل‌گرفته، نیاز به نیروی کار تحصیل‌کرده و متخصص افزایش پیدا کرد. همین امر نیز سبب گشت رشته های جدیدی برای تدریس در مدارس آماده شود، به خصوص در کشورهای غربی. جریان اصلی تحول در مدارس فرانسه با روی کار آمدن ژک لان آغاز شد. در دوره‌ی او بود که مراکز تربیت مدرس[2] به طور رسمی و جدی کار خود را آغاز کردند. هدف احداث این مدارس تربیتی معلمانی مجرب برای انتقال مطالب و دانش‌های جدید به دانش آموزان به بهترین و کامل ترین شکل ممکن بود. امروزه اما به‌خوبی مشاهده می‌شود تعلیماتی که می‌توانست خیلی خوب معلمان جوان را برای تدریس در مدارس قرن بیست و یکم آماده کند آن طور که باید موفق به این کار نشده و بسیاری از دانش آموزان به معلمان نسل جدید با دیدی دست بالا نگاه نمی‌کنند.

«خیلی کم پیش می آید معلمان ما با علوم انسانی، اجتماعی و یا فلسفه آشنایی داشته باشند. ایشان تنها با باورهای شخصی خود سر کلاس می آیند بدون آنکه از این علوم کوچک‌ترین اطلاعی داشته باشند.»

تحقیقی در سال ۱۹۹۴ صورت گرفت که نتایج آن هنوز هم کاملا اعتبار خود را حفظ کرده است. فرانسوآز کلر، محقق فرانسوی، در آن سال در مورد تصویر ذهنی‌ای که اولین گروهی که وارد مراکز تربیت مدرس می‌شدند نسبت به کار آینده‌ی خود داشتند تحقیق کرد.[3] ۷۰ درصد ایشان معتقد بودند وظیفه‌ی اصلی یک معلم انتقال دانش به دانش‌آموز در چارچوب روابط و ضوابط دانش آموز-معلمی است.

ایشان معتقد بودند یکی از ویژگی‌های اصلی حرفه‌ی معلمی نظم و دیسیپلین و توانایی برقراری آن است؛ اما در حوزه‌ی آموزش نظرسنجی‌ها نشان می داد شرکت‌کنندگان تصویر ذهنی دقیقی نسبت به آنچه که قرار است در آینده به دانش آموزان خود ارائه بدهند ندارند.

جالب اینجاست که هنوز هم بسیاری از معلمان، چه در نظام‌های آموزشی قوی و چه در نظام‌های آموزشی ضعیف، بر این باور استوارند که بهترین شیوه ی انتقال مطلب به دانش‌آموز شیوه ی معلم به عنوان متکلم وحده است.

روشی آموزشی که مطابق آن معلم تمام طول کلاس را صحبت می‌کند و دانش آموزان تنها به سان گوش دهندگان و نویسندگان عمل می‌کنند.

در سال ۲۰۰۳ مطابق نظرسنجی‌ای که از معلمان دوره‌ی راهنمایی صورت گرفته نشان می دهد بخش قابل توجه ایشان هنوز هم معتقدند دانش بالای معلم، متکم وحده بودن سر کلاس و واضح و شفاف صحبت کردن در یادگیری دانش آموزان نقش اصلی را در ایفا می‌کند.

این مسئله در شرایطی است که این نوع آموزش دیگر در جریان مدرن قرن بیست و یکم هیچ جایی ندارد. خیلی وقت است که زمان ایفای نقش متکلم وحده برای معلم در کلاس درس به پایان رسیده. آموزش نوین بر پایه ی شرکت دادن دانش آموزان در تدریس و نیز انجام فعالیت‌های گروهی بنا می‌شود. تمرین‌های آموزشی زمانی در کلاس درس به حداکثر میزان تاثیر خود می‌رسند که به صورت گروهی صورت بگیرند. در این میان هر گروه می تواند تکالیف گروه دیگر را تصحیح کند و معلم فقط نقش ناظر را ایفا کرده و در صورت بروز مشکل درسی دخالت کند.

دیدی که مطابق آن معلم باید در کلاس درس متکم وحده باشد تا اواسط قرن بیستم قابل توجیه بود؛ یعنی تا زمانی که تنها فرزندان خانواده‌های طبقه‌ی مرفه و تحصیل‌کرده اجازه‌ی تحصیل در دوران راهنمایی را پیدا می‌کردند.

امروزه اما این دید که مطابق آن سطح زندگی معلم و دانش‌آموز در مدارس باید یکی باشد و معلمان و دانش آموزان متعلق به یک قشر جامعه باشند از میان رفته است. یکی از علل اصلی ناامیدی معلمان جوان در جوامع امروزی این است که با ورود به کلاس درس و اولین روز تدریس، متوجه می‌شوند شغل شان تفاوت بسیاری با آن تصویری دارد که ایشان در ذهن خود پرورانده بودند.

باید به این امر توجه داشت که معلمانی که بیش از همه از شیوه ی تدریس به صورت متکلم وحده بهره می‌برند همیشه با بیشترین مشکل در کلاس درس مواجه می‌شوند.

معلمان جوان تصور می‌کردند در برابر مخاطبانی قرار خواهند گرفت که هیچ چیز نمی‌دانند. با ورود به کلاس درس اما ایشان متوجه می‌شوند در برابر دانش‌آموزانی قرارگرفته‌اند که فرهنگ و تاریخ اجتماعی و خانوادگی دارند.

معلمان به این امر پی می‌برند که زین پس همان قدر که وظیفه‌ی آموزش را بر عهده‌دارند، وظیفه‌ی سنگین تعلیم نیز بر دوش شان قرار می‌گیرد. گسترش دانش‌های روان شناسی شناختی و شخصیتی سبب شکل‌گیری تغییرات گسترده‌ای در پیکره‌ی نظام‌های آموزشی شده است. این تغییرات نیز وظیفه‌ی معلمان را پیچیده‌تر کرده است. اگر قبلا معلم سر کلاس می رفت و به همه به یک صورت درس می داد، زین پس باید به یادگیری تک‌تک دانش‌آموزانش توجه کند و به ایشان به صورت فرد فرد توجه نشان دهد.

این مقوله دقیقا از همان فردگرایی‌ای به دست می آید که پیشتر از آن صحبت شد. معلم دیگر این توانایی را ندارد که دانش در اختیار خود را آرام آرام در ذهن دانش آموزان بنشاند. او باید به هر دانش‌آموز کمک کند تا ذهن خود را گسترش دهد، باید هر روز شیوه های تدریس جدیدی را آماده کند تا به نیازهای همه ی دانش‌آموزانش پاسخ بگوید و در نهایت باید از روی سکوی جلوی کلاس پایین بیاید، کنار دانش آموزان برود و به تک‌تک ایشان در مسیر آموزشی یاری برساند.

بخش اول

 انسان شناسی و فرهنگ

[1] l'enquête d’E. Davidenkoff et B. Perucca, La République des enseignants, Jacob-Duvernet, 2003.

[2] IUFM:Institut Universitaire de Formation des Maîtres

[3] F. Clerc, « Les futurs enseignants du second degré et leur formation », Spirale, citée dans V. Lang, op. cit.

ایمیل مترجم:aria.nouri@ut.ac.ir

شعار امسال روز جهانی معلم از سوی سازمان یونسکو چنین اعلام شده است :

" میدان دادن به معلمان ، ساختن جوامع پایدار "

Empowering teachers , building sustainable societies

حال می توان چند پرسش را در این زمینه مطرح کرد :

نقش معلم به عنوان رکن مهم تعلیم و تربیت در نظام آموزشی ما چگونه تعریف و تبیین می شود ؟

معلمان تا چه حد در تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها در " چرخه آموزش " نقش ایفا می کنند ؟

چندی پیش دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش چنین اعلام کرده بود ( این جا ) :

" حضور معلمان و مديران در سياست گذاري‌ها و تصميم‌گيري‌هاي آموزش و پرورش خيلي پررنگ است. "

او در پاسخ به این پرسش که از چه طریقی این حضور محقق می شود چنین پاسخ داده بود :

" مثلا گروه‌هاي آموزشي داريم كه متشكل از معلمان است. اين تشكل‌ها و گروه‌هاي آموزشي در فرآيند تصميم‌گيري حضور دارند و ديدگاه، نظرات و نقدشان به سيستم منتقل مي‌شود. نمايندگان معلمان در انواع و اقسام تشكل‌ها، جلسات و برنامه‌هاي ما از شوراي‌عالي آموزش و پرورش گرفته تا ساير بخش‌ها حضور دارند نه به عنوان تشكل سياسي و صنفي بلكه به عنوان فرد يا جمعي از گروه معلمان. "

واقعیت این است که علی رغم چنین سخنانی ، معلمان در فرآیند تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها نقش و حضور چندانی ندارند .

برای اثبات این مدعا می توان  از شورای عالی آموزش و پرورش شروع نمود .

شورای عالی آموزش و پرورش مهم ترین و راهبردی ترین بخش در اداره امور آموزش و پرورش بوده  و به نوعی « اتاق فکر » به حساب  می آید .

این شورا یک مرجع سیاست گذار است و بسیاری از آیین نامه و دستور العمل ها در آن به تصویب می رسد .

حال پرسش این است که ازمیان اعضای اصلی و وابسته این شورا چند نفر به عنوان " معلم " در آن حضور دارند ؟

در این جا منطور از معلم ، مشخصا « نقش حرفه ای » آن است یعنی کسی که تمام وقت سر کلاس می رود و در کلاس های با تراکم حداقل 35 نفر تدریس می کند .

آقای نوید در بخشی از سخنان خود به گروه های آموزشی اشاره کرده است .

فرآیند انتخاب ( انتصاب ) اعضای گروه های آموزشی در نظام متمرکز ما از منطقه و یا ناحیه تا سطوح بالای مدیریتی چگونه است ؟ ( در مورد مکانیسم تعیین اعضای گروه های آموزشی در آینده به تفصیل سخن خواهیم گفت )

این گروه های آموزشی با همه مشکلاتی که دارند از چه میزان اختیارات و مسئولیت ها حتی در زمینه اهداف مصوب برخوردارند ؟

البته در مورد « نماینده معلمان » هم وضعیت بهتری وجود ندارد و حوزه کار و اختیار این نماینده اکثرا در حوزه مدرسه و در حد انجام تشریفات اداری مانند امضای اسناد مدرسه و یا شرکت در جلسات تعریف می شود و نمایندگان معلمان حتی در سطوح بالا قدرت تصمیم گیری و اختیار ندارند و در نهایت نقش " مشورتی " را ایفا می کنند .

اگر قرار است مطابق توصیه یونسکو به یک توسعه و جامعه پایدار برسیم باید نقش معلمان را جدی و راهبردی در نظر بگیریم .

این تعریف نقش ابتدا باید در هرم و ساختار وزارت آموزش و پرورش تعریف و سپس به خارج از این دستگاه تسری یابد .

از زمان تاسیس یونسکو در سال 1945 تاکنون، ماموریت این سازمان تاثیر داشتن در مورد ایجاد صلح ، ریشه کنی فقر ، تثبیت توسعه و گفت و گوی بین فرهنگ ها با محوریت آموزش به عنوان یکی از فعالیت های اصلی برای تحقق اهدف بوده است .

این سازمان به یک نگرش جامع و انسانی از کیفیت تعلیم و تربیت در سرتاسر جهان متعهد بوده است ، کمک به درک این که آموزش حق هر فرد است و باور به این که آموزش و پرورش نقش بنیادینی را در توسعه انسانی ، اجتماعی و اقتصادی ایفا می نماید .

اهداف آموزشی یونسکو بر حمایت از برخورداری " آموزش برای همه " ، فراهم آوردن زمینه برای حاکمیت آموزش در حوزه های منطقه ای و جهانی ، تقویت سیستم های آموزشی در سرتاسر جهان از اوان کودکی تا سن پیری و پاسخ به چالش های جهانی معاصر استوار بوده است .

به عنوان تنها نماینده ی سازمان ملل با دستورالعمل های قانونی جهت پوشش همه جنبه های آموزش ؛ وظایف یونسکو شامل توسعه آموزشی از پیش دبستانی تا مراحل بالاتر آموزش و همچنین دربرگیرنده آموزش های فنی و حرفه ای و آموزش های غیررسمی و سواد آموزی می باشد .

این سازمان روی افزایش |" برابری آموزش و دسترسی برای همگان " تاکید دارد و به دنبال اطمینان بخشی در توسعه در زمینه هایی مانند  آموزش ، دانش و مهارت ها و حوزه هایی مانند توسعه پایدار ، اچ آی وی و ایدز ، حقوق بشر و برابری جنسیتی می باشد .

یونسکو با دولت ها و طیف وسیعی از شرکاء جهت ایجاد سیستم های آموزشی اثربخش تر از طریق تغییر خط مشی ها تعامل  دارد .

 همچنین این سازمان هماهنگ کننده آموزش برای همه حرکت های اجتماعی ، گرایش ها و نیازهای مختلف آموزشی در برنامه های توسعه جهانی  می باشد .

http://en.unesco.org/themes/education-21st-century

  از مدت‌ها پیش محققانی که در حوزه‌ی حرفه آموزگاری تحقیق و تفحص می‌کنند روی مشکلات روزافزون این حرفه دست گذاشته‌اند. مشکلات مثل وضعیت نا به سامان، بحران‌های دائمی و ...

آری، مدت‌هاست که دیگر حرفه‌ی معلمی تنها انتقال ساده‌ی اطلاعات به دانش آموزان نیست...

محققان در حال حاضر نشانه‌های بسیاری را مورداستفاده قرار می‌دهند تا به‌واسطه‌ی آن‌ها اشاره‌ای بکنند به بحرانی که حرفه‌ی معلمی را درنوردیده است. ازجمله‌ی این نشانه‌ها می‌توان به حرکت‌های اعتصابی معلمان، تظاهرات، مقالاتی که توسط ایشان در روزنامه‌ها یا مجلات نگارده می‌شود، سخنرانی‌هایی که در آغاز هرسال تحصیلی به منصه‌ی اجرا درمی‌آیند تا مشکلات حرفه‌ی معلمی را نشان دهند و ... اشاره کرد. مدتی است که جامعه شناسان، روان شناسان و ... به بررسی مشکلات و بحران‌هایی که معلمان امروزی با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنند پرداخته‌اند و سعی می‌کنند مشکلات و مصائب ایشان را بررسی کرده و به دنبال راه‌حلی برای مقابله باشند.

برای مثال می‌توان به فرانسه اشاره کرد. یکی از ارگان‌های اصلی‌ای که هرساله در کنار سایر نهادها به بررسی وضعیت معلمان و نیز سایر کنشگران نظام آموزشی می‌پردازد وزارت آموزش‌وپرورش این کشور است. سرویس ارزیابی وزارت آموزش‌وپرورش فرانسه[1] وظیفه‌ی ارزیابی وضعیت معلمان را عهده‌دار است. نتایج تحقیقات این موسسه نشان می‌دهد اولین انگیزه‌ی معلمان جوان برای ورود به‌نظام آموزشی این کشور علاقه‌ی ایشان به مقوله‌ی دیسیپلین و به دنبال آن برقراری ارتباط با نسل دانش آموزان است. ۵۰‌درصد معلمان جوان نیز اشاره به لذتی می‌کنند که از انتقال دانش به دیگری می‌برند.

معلمانی که مورد سؤال قرار می‌گیرند به مقوله‌های دیگری نیز اشاره می‌کنند که در نظرشان اهمیت بسیاری دارد: آزادی عمل در کلاس درس، آزادی در انتخاب محتوای مطالبی که می‌خواهند به دانش آموزان منتقل کنند، رهایی از کمند سلسله مراتبی که جز اتلاف وقت نتیجه‌ای در برندارد و نیز استفاده‌ی بهینه از وقتی‌که در مدرسه حضور دارند اما در کلاس درس نه.

حال بهتر است به نکات تاریکی که معلمان به آن‌ها اشاره‌کرده‌اند نیز اندکی بپردازیم. بزرگ‌ترین مشکلی که معلمان به آن اشاره‌کرده‌اند و در نظر ایشان سخت‌ترین وجه حرفه‌ی معلمی است، هماهنگی خود با سطح دانش آموزان است. البته معلمان نسل قدیم و نسل جدید دو دید متفاوت نسبت به این مقوله دارند. معلمان جوان بیش از هر چیز به تفاوت فاحش بین سطح کتاب‌های درسی و توقع دانش آموزان اشاره می‌کنند. معلمان باتجربه نیز اذعان دارند که بعضاً در برابر دانش‌آموزانی بی‌انگیزه، بی‌نظم و منفعل احساس خستگی می‌کنند.

ژک لان[2]، وزیر آموزش‌وپرورش فرانسه در سال ۲۰۰۳، ژان پیر اوبن[3] را در آن زمان مسئول بررسی و تحقیق در مورد وضعیت معلمان کرد. اوبن کتاب‌های بسیاری را در مورد مدرسه و وضعیت آموزش منتشر کرده است. نویسنده‌ی مقاله در عین آنکه که از معلمی با عنوان حرفه‌ای برای آینده یادکرده، وضعیت آن را بحرانی خوانده بود.

مابین امید و سرخوردگی

دو گروه تشکیل‌شده در سال ۱۸۹۹ (ریبو) و ۱۹۷۲ (ژکس) هم قبل از گزارش منتشرشده در سال ۲۰۰۳ برای اشاره به وضعیت معلمان از واژه‌ی بحران و نیز عبارت وضعیت نابه سامان معلمان استفاده کرده بودند. اوبن هم در گزارشی که ارائه داد مسائل یکسانی را مطرح کرد. به گفته‌ی اوبن باوجودآنکه وضعیت معلمان در طول سال‌های اخیر تحولات فراوانی را به خود دیده، مشکلات ایشان نیز شکل‌های جدیدی به خود گرفته است. اوبن این پرسش را مطرح می‌کند که آیا نمی‌توان یکی از ریشه‌های اصلی مشکلات معلمان را باور افسانه‌وار ایشان به این مقوله در نظر گرفت که معلمی یعنی انتقال دانشی که معلم در اختیار دارد به دانش‌آموزانی پیگیر که دوست دارند هرچه سریع‌تر به حد معلم خود برسند؟! باوری که همه‌ی ما امروزه به‌خوبی می‌دانیم افسانه‌ای بیش نیست؟

معلمان باتجربه‌ای که در گزارش اوبن از آن‌ها سؤال شده بود، ریشه‌ی اصلی مشکلات خود را تحولات گسترده‌ی اجتماعی‌ای می‌دانستند که از دهه‌ی ۶۰ میلادی به بعد در جامعه‌ی فرانسه به وقوع پیوسته بود.

اولین مسئله‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد تغییر وضعیت کودکان در خانواده است. خانواده‌هایی که درگذشته به شیوه‌ای پدرسالارانه اداره می‌شدند دیگر در جوامع غربی عملاً وجود خارجی ندارند. تغییر و تحولات اجتماعی سبب شده تا وضعیت کودک و نوجوان و نیز جایگاه وی در خانواده متحول شود. پدر و مادر امروزی توجه بسیار بیشتری به نیازهای کودک خود و نیز خواسته‌های وی نشان می‌دهند.[4] کودکان از سی سال پیش تاکنون (به‌خصوص در جوامع مردم‌سالار غربی) تغییرات بسیاری کرده‌اند که همه‌ی ما به‌خوبی نسبت به آن‌ها آگاه هستیم.

کودکان در دنیای امروز جسورتر شده و قوانین را زیر سؤال می‌برند، ایشان دیگر به‌هیچ‌وجه حاضر نیستند چشم‌بسته از قوانین مدرسه اطاعت کنند. انگیزه‌ی آنها کمتر شده، در خانه کمتر درس می‌خوانند، در کلاس کمتر توجه می‌کنند و ذهن خود را روی فعالیت‌های کلاسی متمرکز نمی‌کنند.[5] نتیجه‌ی این تحولات وخیم شدن شرایط کلاس درس است. این مساله نیز باعث شده این احساس به معلمان دست بدهد که وضعیت دانش آموزان روزبه‌روز بدتر و کنترل ایشان سخت‌تر می‌شود.

اما مسئله‌ی دومی که به آن اشاره شد: معلمان اعتقاد دارند جایگاه سابق خود در جامعه را ازدست‌داده‌اند. در نظر ایشان احترام به شغل و شخصیت معلم که از ویژگی‌های اصلی این حرفه به شمار می‌رود، در جامعه کم‌رنگ شده است. در رسانه‌ها حرف‌های منفی در مورد مدرسه زده‌شده و چهره‌ی نامناسبی از آن ترسیم می‌شود. برای مثال مطبوعات و رسانه‌های فرانسه معلمی را به‌سان حرفه‌ای نشان می‌دهند که درگذشته مانده و در برابر هرگونه تحول و همگام شدن با تحولات جامعه مقاومت نشان می‌دهد.

باید این امر را مورداشاره قرارداد که شکل رابطه با دانش و آگاهی از دهه‌ی ۶۰ میلادی به بعد تحولات بسیاری را به خود دیده است. کارهای پژوهشی صورت گرفته نشان می‌دهد که تا دهه‌ی ۶۰ میلادی ثباتی کلی در اطلاعاتی که به دانش‌آموز ارائه می‌شد به چشم می‌خورد، اطلاعاتی که برای مدت ده‌ها سال هیچ‌گونه تغییری به خود ندیده بودند. ونسان لان اما معتقد است از آن زمان به بعد روند انتقال دانش به دانش آموزان دچار تحول شد:

در دهه‌ی ۷۰ میلادی برنامه‌های اصلاحی و به‌روزرسانی گسترده‌ای در تقویم آموزشی فرانسه به منصه‌ی اجرا درامد که هنوز هم ردی از آن به چشم می‌خورد. از آن زمان به بعد تغییرات دائمی شده و هرسال از اصلاحات جدیدی پرده‌برداری می‌شود. اگر به این مسئله سرعت تحول دانش را هم اضافه کنیم، یعنی رشد چشمگیر دانش بشری و به‌خصوص فضاهای مجازی، به این نتیجه‌گیری می‌رسیم که مدت‌هاست مدرسه دیگر در عرصه‌ی انتقال دانش یکه‌تازی نمی‌کند. گسترش روزافزون فضای مجازی و نیز افزایش کاربرد کامپیوتر در بین نسل نوجوان سبب شده تا مسیر دسترسی به دانش و اطلاعات بسیار هموارتر از گذشته باشد.

مارسل گوشه، فیلسوف، اعتقاد دارد جوامع امروزی وارد فاز فردگرایی مردم‌سالارانه شده‌اند.[6] ورود به این فاز نیز سبب شده تا اقتدار آموزشی از میان برود و یا حداقل تا حد زیادی از آن کاسته شود. این مسئله به این معناست که مدرسه و معلمان که قبل در رأس هرم انتقال دانش قرار داشتند این جایگاه را ازدست‌داده‌اند. گوشه اعتقاد دارد معلمان شاهد این مسئله هستند که روزبه‌روز از میزان اعتبار و نفوذ ایشان در جامعه کاسته می‌شود. جالب است که همین امر، حال تااندازه‌ای کمتر، در گزارش ژکس که در سال ۱۹۷۲ منتشرشده بود نیز به چشم می‌خورد.

[1] DEP:La direction de l'évaluation, de la prospective et de la performance

[2] Jack Lang

[3] Jean-Pierre Obin

[4] A. Prost, L’Enseignement en France, 1800-1967, Armand Colin, 1968.

[5] J.-P. Obin, Enseigner, un métier pour demain, La Documentation française, 2003.

[6] M. Gauchet, « L’école à l'école d’elle-même. Contraintes et contradictions de l’individualisme démocratique », Le Débat, n° 37, 1985.

انسان شناسی و فرهنگ

گروه گزارش /

« فنلاند » دارای یکی از بهترین نظام های آموزشی دنیاست .

راز موفقیت آن در چیست ؟

چه دیدگاه هایی در سیستم آموزشی فنلاندی حاکم است ؟

ویدئوی زیر ، یک روز را در مدارس فنلاند  نشان می دهد .

ارسال مطلب برای صدای معلم

smiedu1@gmail.com