چرا جامعه ی ایرانی به ویژه در دوران معاصر با بازآفرینی سر ناسازگاری داشته است؟

    بازآفرینی در علوم انسانی و هنر، مفهومی اساسی است که به فرآیند بازسازی، تفسیر مجدد یا خلق دوباره ی ایده ها، ساختارها و سنت ها اشاره دارد. جوامعی که قابلیت بازآفرینی دارند، معمولا از پویایی فرهنگی، خلاقیت و انعطاف پذیری فکری برخوردارند. در مقابل، جوامعی که در برابر بازآفرینی مقاومت می کنند، اغلب دارای ساختارهای فکری و اجتماعی بسته ای هستند که تغییر را تهدیدی برای ثبات و هویت خود تلقی می کنند.

ایران، به عنوان تمدنی کهن با پیشینه غنی، در طول تاریخ خود، با چالش های متعددی در زمینه ی بازآفرینی روبه رو بوده است. اما چرا؟ چه عواملی باعث شده اند که جامعه ی ایرانی، به ویژه در دوران معاصر، با بازآفرینی سر ناسازگاری داشته باشد ؟

1.نگاه تقدس گرایانه به گذشته

ایرانیان معمولا گذشته را یا بیش از حد ستایش می کنند (نوستالژی افراطی) یا کاملا رد می کنند. این تقدس گرایی باعث می شود که بازآفرینی دشوار شود، زیرا یا فکر می کنیم چیزی که در گذشته بوده، بی نقص است و نباید دستکاری شود، یا این که باید کاملا کنار گذاشته شود. در چنین فضایی، امکان ایجاد نسخه های جدید و نوآورانه از عناصر فرهنگی و تاریخی محدود می شود، چرا که هر گونه تغییر، یا خیانت به اصل محسوب می شود یا به معنای طرد کامل آن.

2.ساختار فکری مبتنی بر اصالت

در فرهنگ ایرانی، تاکید زیادی بر «اصل» و «اصالت» وجود دارد. در نتیجه، هر چیزی که بازآفرینی شود، معمولا به چشم نسخه ای جعلی یا تحریف شده دیده می شود. این تفکر در حوزه های مختلفی مانند معماری، موسیقی، ادبیات و حتی سیاست دیده می شود. هر تلاشی برای احیای یک فرم قدیمی با نگاهی جدید، به جای این که به عنوان یک حرکت خلاقانه پذیرفته شود، اغلب به عنوان تقلید بی ارزش یا تخریب سنت ها تلقی می شود.

3.ضعف در نظام آموزشی و فکری مدرن

در جوامع مدرن، بازآفرینی یک مهارت فکری است که در مدارس و دانشگاه ها آموزش داده می شود. اما در ایران، نظام آموزشی بیشتر بر حفظ و انتقال دانش گذشته تمرکز دارد تا نقد و بازآفرینی آن. در نتیجه، خلاقیت در برخورد با سنت نه تنها تقویت نشده، بلکه سرکوب شده است. این مسئله باعث شده که جامعه ایرانی بیشتر به «حفظ» و «تکرار» متون و روایت های کهن بپردازد، تا این که به آنها با دیدی انتقادی و نوآورانه نگاه کند.

4. ترس از تغییر و عدم ثبات اجتماعی

تاریخ چند هزار سال ی دینی ایران، از زرتشت تا اسلام، باعث شده که مردم ترجیح بدهند همه چیز همان طور که هست باقی بماند تا این که در فرآیند تغییر با بحران روبه رو شوند. دو دین زرتشت و اسلام، در طول تاریخ، افسون زدایی از ذهن مردم را به همراه داشته اند؛ به این معنا که قدرت تخیل ورزی را محدود کرده اند. در این نظام های فکری، زندگی انسان تا روز قیامت از پیش تعیین شده است و تغییر در روایت های دینی، به مثابه ی خروج از وضعیت عقلانی و ورود به افکار شیطانی تلقی می شود. به همین دلیل، ما در این دو دین، بیشتر با نمادهای ریاضی، معماری و کلامی سر و کار داریم، نه با هنرهایی مانند موسیقی، نقاشی، مجسمه سازی، ادبیات داستانی و تراژدی که تخیل را تقویت می کنند. در چنین شرایطی، فروپاشی کشور اهمیتی نداشت، بلکه مهم این بود که جامعه با کمترین آشفتگی ممکن، خود را با وضع جدید تطبیق دهد و ثبات فکری اش را حفظ کند.

جامعه ای که بر پایه ی عقلانیت دینی شکل گرفته، از هر گونه تغییر و بی ثباتی پرهیز می کند، زیرا از «افسون شدن» هراس دارد.

این ذهنیت را می توان در روند پذیرش اسلام از سوی زرتشتیان نیز مشاهده کرد. آنان با کمترین ریسک، اسلام را در خود جذب کردند تا کمترین تغییر در سبک زندگی شان ایجاد شود.

در حمله ی مغول نیز همین رویکرد دیده می شود:

نه تنها هیچ فقیه و عالمی در برابر مهاجمان نایستاد، بلکه به مردم توصیه می شود که سکوت کنند، زیرا این حمله به مثابه ی «باد بی نیازی خداوند» تلقی می شد. در چنین شرایطی، فروپاشی کشور اهمیتی نداشت، بلکه مهم این بود که جامعه با کمترین آشفتگی ممکن، خود را با وضع جدید تطبیق دهد و ثبات فکری اش را حفظ کند.

این نوع عقلانیت دینی، که در تفکر ایرانیان پایدار مانده است، مانع از پذیرش بازآفرینی می شود. به همین دلیل، هر تلاشی برای بازنگری و تفسیر جدید از روایت های تاریخی و فرهنگی، با مقاومت شدیدی مواجه می شود. به عنوان مثال، اگر بگویید که نباید داستان های شاهنامه را به صورت خام، به کودکان آموزش داد، جامعه سریعا واکنش نشان می دهد، زیرا از تغییر می ترسد.

این جامعه چنان عقلانی شده که از ورود هر روایت جدیدی هراس دارد، حتی اگر آن روایت بر اساس تاریخ خودش باشد. در نهایت، تا زمانی که بازآفرینی به عنوان یک ضرورت فرهنگی پذیرفته نشود، خلاقیت و پویایی فکری در جامعه ی ایرانی محدود خواهد ماند.

( حساب اینستاگرامی نویسنده )

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید