" تمرکزگرایی مطلق "، بیماری مزمن نظام آموزشی است که باعث کاهش مشارکت معلمان و کارشناسان آگاه آموزش و پرورش شده است

انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران دهمین همایش سالانه خود را در بهمن ماه سال 1399 با عنوان « اصلاحات آموزشی و چالش های آن در ایران: تبیین فلسفی تلاش ها و دیدگاه ها »  برگزار نمود.
مباحث همایش اغلب به موضوع سند تحول بنیادین در نظام آموزش و پرورش ( = سند تحول ) و بررسی و ارزیابی انتقادی این طرح کلان اصلاحات نظام آموزشی ایران اختصاص یافت.

این بیانیه درصدد است تا اهم یافته ها و پیشنهادهای همایش در خصوص اشکالات اصلی سند تحول و نحوه ترمیم آن را در سه بخش و با تاکید بر نقش و ظرفیت انجمن فلسفه تعلیم و تربیت در این زمینه به اطلاع سیاستگذاران و مدیران ارشد نظام آموزش و پرورش برساند.

بخش اول: اشکالات اصلی سند تحول

- کلی گویی و بیان بیش از حد مبهم بخشهای مختلف سند تحول که موجب تفاسیر مختلف و گاه متعارض درباره مضامین و مقاصد آن می شود.

- مطالبه گرایی حداکثری که به ویژه در بخش هدف ها و راهبردهای کلان نمایان است و نشان از غلبه نوعی کمال گرایی غیرواقع بینانه در روند تدوین و تصویب سند تحول دارد و به یکی از مهمترین
چالشهای اجرای آن تبدیل شده است.

-  بی توجهی به اهم مسائل نظام آموزش و پرورش و نوعی مواجهه موازی با همه مشکلات و چالشهای متعدد پیشروی آن، آسیبی است که باعث شده در متن سند تحول برخلاف عموم برنامه های راهبردی، شاهد هیچ نوع تقدم و اولویتی در پرداختن به مسائل آموزش و پرورش نباشیم.

-  تمرکزگرایی مطلق به عنوان بیماری مزمن نظام آموزشی مدرن در ایران واقعیتی است که باعث شده کارگزاران اصلی تغییرات اساسی این نظام - یعنی معلمان و مدیران مدارس و حتی کارشناسان آگاه بدنه نظام آموزشی-  در مرحله تدوین سند تحول مشارکت لازم را نداشته باشند. این  امر در مرحله اجرای سند تحول نیز رویکرد اصلاحات از بالا را رقم زده که به تولید متن های متعدد و ابلاغ برای اجرا از بالاترین سطح ستادی به سمت ادارات کل و مناطق و مدارس انجامیده است.

بخش دوم: مهمترین پیشنهادهای همایش برای اصلاح سند تحول

- بهره مندی از ظرفیت علمی حوزه علوم تربیتی کشور ( به ویژه دانشکده های علوم تربیتی و انجمن های علمی فعال این عرصه ) در بازنگری، اجرا و ارزیابی برنامه های تحولی نظام آموزش و پرورش
که می تواند به تجربه همکاری نظام مند میان نخبگان علوم تربیتی علاقه مند به نقش آفرینی در این برنامه های تحولی با کارگزاران نظام آموزش و پرورش بیانجامد.

-  اهتمام نسبت به ترویج نگرش تدریجی و زمان مند به فرآیند زمینه سازی تحقق تحولات مدنظر در نظام آموزش و پرورش ( به ویژه هنگامی که از نوع تحولات بنیادینی باشند که پیش از همه
باید در اندیشه و باور کارگزاران این نظام و فرهنگ سازمانی مقاوم در برابر تغییر آن صورت پذیرند ).

- تصریح به چالش های مهم موجود و پیشروی نظام آموزش و پرورش در متن سند تحول و اولویت بخشی به حل و فصل اهم آنها در افق زمانی مشخص که باید این تدبیر را مصداق سیاست مسئله نگری در اجرای سند تحول تلقی کرد.

-  ملاحظه واقعیت های متغیر موجود و شرایط نوپدید در جامعه ایران، تامل در تجارب پیشین اصلاحات آموزشی در کشور و تبیین پیامدهای نامطلوب برخی از این گونه اقدامهای ناموفق از جمله مواردی هستند که به تحقق نگاه واقع بینانه در مفاد سند تحول خواهد انجامید.

-  تکیه بر نتایج مطالعات توصیفی تجربی و سیاست پژوهانه و به روز رسانی آنها، بهره مندی هوشمندانه از تجارب اصلاحات آموزشی دیگر کشورها و نیز حضور نمایندگانی از مدیران و معلمان مدارس به عنوان کارگزاران اصلی اجرای برنامه های تحولی در روند ترمیم سند تحول.

-  به رسمیت شناختن برنامه های متنوع درسی و ایجاد فرصت قانونمند برای تأسیس مدارسی با رویکردهای متنوع در ساختار و برنامه ها ( ضمن حفظ اصول و معیارهای کلی نظام
آموزش و پرورش )  و نظارت کارشناسانه بر آن ها.

بخش سوم: امکانات و ظرفیتهای انجمن برای کمک به سند تحول

-  شناسایی و رفع ابهام های زبانی که نه تنها در سند تحول، بلکه کمابیش در مبانی نظری، اهداف، سیاستها، راهبردها و برنامه زیرنظامها و منابع درسی و پژوهشی مربوط به تحول نظام آموزش و پرورش وجود دارند.

-  کمک به تعدیل انتظارات و مطالبات حداکثرگرایانه سندتحول با توجه به اولویت های ارزشی، تحلیل و تبیین چالشهای واقعی و شناخت و بازخوانی پیش فرض های آسیب زا و معرفی مفروضات
جدید.

-  کمک به شناخت سایر مبانی علمی، سیاسی و حقوقی نظام آموزش و پرورش، به ویژه مبانی اجتماعی این نهاد، و بررسی راه تعامل این بنیانهای نظری با مبانی فلسفی و دینی مقبول در جامعه
اسلامی ایران در جهت تاثیرگذاری بر سیاستها و برنامه های حاکم بر نظام تربیت مدرسه ای.

-  کمک به شناسایی و تحلیل و نقد پیش فرض های شکل دهنده به فرهنگ تصمیم سازی و اجرا در نظام آموزش و پرورش؛ مفروضاتی که به عنوان فلسفه ضمنی تربیتی مقبول سیاستگذاران و کارگزاران تربیتی در این نهاد اجتماعی ریشه های عمیق دارد.

-  کمک به کسب شناخت عمیق تر سیاستگذاران و مدیران ارشد نظام آموزش و پرورش نسبت به اهم چالش ها و مسائل پیشروی این نظام، به ویژه با ملاحظه تغییرات گسترده نوپدید در دنیای
معاصر، و تحلیل و بررسی تجارب دیگر نظامهای آموزشی در مواجهه با این تحولات فرهنگی، اجتماعی، علمی و فناورانه.

-  تحلیل و بررسی انتقادی نظریه ها، تجارب و اسناد بین المللی در زمینه سیاستگذاری و برنامه ریزی و مدیریت نظام تربیت مدرسه ای به منظور بازسازی برنامه ها و ایده های پیشین نظام
آموزش و پرورش ایران و یا طرح ایده های نو و ابداعی برای حل مسائل آن.

-  کمک به تعمیق دیدگاه تحولی و تبیین جایگاه اسناد تحولی و مبانی نظری آنها در این فرایند، در میان عموم کارگزاران نظام آموزش و پرورش ( به ویژه دانشجومعلمان، معلمان و مدیران
مدارس، کارشناسان، مدیران میانی و مدیران ارشد حوزه ستادی ).

با احترام و سپاس

* دکتر خسرو باقری نوع پرست - رئیس انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران

* دکتر شهین ایروانی - دبیر علمی همایش

کانال تربیت و توسعه