اقتصاد مقاومتی و مهار رکود تورمی با پوپولیسم و خرید محبوبیت قابل جمع نیست ! تجارب بشری پیش روی ماست...

  در رابطه با بحران صعب العلاج و طولاني مدت رکود تورمي و تفاوت آن با دو مقوله متضاد ( مانع الجمع ) تورم و رکود که هريک راه هاي درمان متضاد دارند در بخش  اول ( اينجا) سخن گفته شد .

خلاصه بخش اول :
در اقتصاد کلاسيک دو مقوله متضاد رکود و تورم مکانيزم خودبه خودي اصلاح يکديگرند که بدون کوچک ترين دخالت دولت در امر اقتصاد هريک درمان ديگري را فراهم مي آورد.
 راه مقابله با تورم سياست انقباضي است و راه مقابله با رکود سياست انبساطي است .
بعد از 1970 مشخص شد که سيستم خود اصلاحي اقتصاد ( تورم جداگانه و رکود جداگانه ) قادر به حل بحران جديد به نام رکود تورمي نيست و نياز است که دولت ها براي حل اين بحران پيچيده و طولاني مدت به اقتصاد ورود پيدا کنند.
افزايش هزينه توليد ، کاهش کيفيت توليد در نتيجه کاهش درآمدهاي ارزي ناشي از افت صادرات يا کاهش درآمد هاي ارزي ناشي از تحريم ها ،  خروج سرمايه از بخش توليد و هدايت آن به سوي بازار احتکاري و سفته بازي ( دلالي و واسطه گري خريد کالاي غير ضروري به اميد گران شدن ) ،بي برنامه بودن و تغييرات سريع مديران از عوامل به وجود آورنده رکود تورمي مي باشد .
از يک طرف بيکاري و از سوي ديگر گراني مستمر قيمت ها جمع اضدادي است که راه حل پيچيده ، سخت و طولاني دارد و لحظه اي کم توجهي يا زود رنجي و تحمل نکردن راه سخت منجر به سقوط يک شبه اقتصاد به تورم 200% مي شود !
بزرگترين دشواري راه برون رفت رکود تورمي ، طولاني و طاقت فرسا بودن اين راه برون رفت از بحران است ! اگر سياستمدران و اقتصاد دانان به هر دليلي ( تحت فشار رقبا ، تبليغات مسموم و کر کننده عوام فريبان فرصت طلب ، تبليغات انتخابات و... ) يک لحظه در راه سخت ، طولاني و طاقت فرسا ، عمدأ يا سهوأ لغزش نمايند جامعه به سرعت سقوط کرده ، غول رکود تورمي به سرعت از بطري بيرون مي آيد و به سرعت رشد مي کند و تورم 200 درصد و... رخ مي نمايد .
آنچه مهم است رابطه مستقيم بين بيکاري و تورم است ؛ يعني کاهش تورم به معني کاهش بيکاري هم مي باشد. ( وقتي دولت يازدهم توانسته است تورم 42% را تک رقمي کند بيکاري را هم کاهش داده است به عبارت ديگر اگر تورم 42% به 200% مي رسيد ميزان بيکاري بيش از اين بود که امروز وجود دارد.)

بخش  دوم : راه حل رياضتي ( اولين تجربه بشري) براي برون رفت از بحران صعب العلاج رکود تورمي به نقل از دکتر فرخ قبادي( با اندکي تغيير) به صورت پرسش و پاسخي مجازي ارائه مي گردد. ( این جا )

1. شرايط اقتصادي (ارثيه شومي ) که به دولت تدبير و اميد رسيد چه بود ؟
*  دولت يازدهم در شرايطي سکان اداره کشور را به دست گرفت که اقتصاد ما با بحراني تمام عيار دست و پنجه نرم مي کرد. تورم 35 درصدي، همراه با رکود شديدي که فقط طي دوسال پاياني دولت قبلي، کاهش 5/ 8 درصدي اندازه اقتصاد و 11 درصدي توليد ناخالص داخلي سرانه، نشانه اي آشکار از بيماري صعب العلاج «رکود تورمي» بود.

2. چرا بحران " رکود تورمي " صعب العلاج است؟
* دشواري درمان اين بيماري از اين واقعيت ناشي مي شود که در «جعبه ابزار اقتصاد دانان»، راهکاري براي درمان همزمان دو بيماري ظاهرا متضاد رکود و تورم وجود ندارد.

سياست هاي سنتي پولي و مالي انبساطي و انقباضي، هرکدام براي يکي از اين دو بيماري کارآيي قابل قبولي دارند؛ اما به کارگيري هيچ کدام از اين سياست ها براي مبارزه با رکود و تورم همزمان، راه به جايي نمي برد .

3. چرا تورم و  رکود دو بحران متضاد و مانع الجمع مي باشند؟
* سياست هاي انبساطي رکود را درمان مي کند يا تخفيف مي دهد، اما به تورم دامن مي زند. سياست هاي انقباضي، تورم را کاهش مي دهد؛ اما دامنه و عمق رکود را گسترده تر مي کند.

4. اگر سياست هاي انقباضي تورم را درمان مي کند و سياست هاي انبساطي رکود را درمان مي کند؛  درمان رکود تورمي کدام دارو مي باشد؟
* رکود تورمي بيماري نسبتا نادري است، براي درمان آن نيز سياست مشخص و کارسازي که مورد توافق اقتصاددانان، از نحله هاي فکري متفاوت باشد، وجود ندارد.

5. نقشه راه درمان اين  بيماري نسبتأ نادر و صعب العلاج که از جمع دو عامل متضاد و مانع الجمع تورم و رکود بوجود آمده است چيست ؟

* در حقيقت تا قبل از دهه 1970 ميلادي، اساسا بروز چنين معضلي غيرممکن تصور مي شد، به بيان ديگر تا آن زمان دو بيماري تورم و رکود، مانع الجمع تلقي مي شدند، به همين دليل، سياست گذاران اقتصادي کشور ما در مواجهه با رکود تورمي، خود را در جاده اي نا آشنا و پر مخاطره مي ديدند و «نقشه راهي» براي گذر از اين وضعيت خطرناک در دست نداشتند.

6. سابقه اين بيماري نسبتأ نادر و صعب العلاج که از جمع دو عامل متضاد و مانع الجمع تورم و رکود به وجود آمده است چيست ؟
* در حقيقت در ادبيات اقتصادي، بحث در مورد رکود تورمي عملابه تجربه آمريکا و چند کشور صنعتي ديگر منحصر مي شود که از اواسط دهه 1970 ميلادي، يک بار گرفتار اين بيماري شده و در نهايت با موفقيت از آن رهايي يافته بودند. مروري بر حوادث آن دوره استثنايي آموزنده خواهد بود.

7. شرايط اقتصادي آمريکا در آن دوران چگونه بوده است؟

* دوسال پياپي رشد منفي اقتصاد، نرخ بيکاري را به 5/ 8 درصد رساند. در همين سال ها بود که واژه «Stagflation» (رکود و تورم همزمان) وارد ادبيات اقتصادي شد. رکود تورمي را « وجود تورم شديد، همراه با رشد اقتصادي کند يا منفي و بيکاري گسترده » تعريف کرده اند .

8. آيا با  سياست هاي انقباضي مي توان تورم را کنترل کرد؟  سپس با سياست انبساطي رکود و بيکاري را کنترل کرد؟  يعني درمان اين بيماري نوظهور سياست کج دار و مريز انقباضي و انبساطي مي باشد ؟

*در اين دوره بانک مرکزي آمريکا مي کوشيد تا با سياست هاي پولي انقباضي تورم را مهار کند، هرچند که گاه از بيم گسترش بيشتر رکود و بيکاري و افزايش نارضايتي ها، سياست هاي انبساطي را نيز به کار مي گرفت. در هر حال، به نظر مي رسيد که سياست کج دار و مريز « فدرال رزرو » (بانک مرکزي آمريکا) در مهار تورم کاري از پيش نمي برد. به گفته يکي از پژوهشگران آمريکايي، در آن سال ها «بانک مرکزي، اعتبار و قابليت خود را به عنوان مهار کننده تورم از دست داده بود» و «انتظارات تورمي» رو به افزايش داشت.
به دليل تداوم تورم و فراگير شدن انتظارات تورمي، تاثير سياست هاي پولي انقباضي و افزايش نرخ بهره، بيش از آنکه در کاهش تورم موثر افتد، به کاهش توليد و افزايش بيکاري دامن مي زد. نظر سنجي هاي موسسه گالوپ در طول دهه 1970 نشان مي داد که مردم آمريکا بزرگ ترين مشکل اقتصادي خود را «کاهش قدرت خريد» ناشي از تورم مي دانستند.

9.  اگر آن گونه که شما مي فرماييد سياست کج دار و مريز انقباضي و انبساطي درمان آن درد نيست ؛ پس چرا اقتصاد آمريکا سقوط نکرد؟

در سال 1979، آقاي «پال ولکر» (  Paul Volcker) به عنوان رئيس بانک مرکزي آمريکا انتخاب شد و رئيس جمهوري جديد (رونالد ريگان از حزب جمهوري خواه که جانشين کارتر از حزب دمکرات شده بود) در سال 1981 مسووليت او را تمديد کرد. در سال 1980 نرخ تورم 5/ 13 درصد و نرخ رشد اقتصادي منفي (24/ 0-) درصد بود که رکود تورمي را آشکارا به نمايش مي گذاشت.

10. پس از حدودˏ يک دهه  ناکاميˏ سياست ˏکج دار و مريز، سياستˏ ولکرکه در سال 1979مسئوليت پذيرفت ، انقباضي بود؟ يا انبساطي بود؟
* آقاي «ولکر» يک سياست انقباضي تمام عيار را به اجرا گذاشت. نرخ بهره به شدت بالارفت؛ به نحوي که نرخ وام مسکن به بيش از 18 درصد رسيد.

11. سياست انقباضي تمام عيار ( بدون کج دار مريزي سياست انبساطي ) که منجر  رکود و بيکاري فلج کننده مي شود؟
*سياست پولي انقباضي آقاي ولکر رکود و بيکاري را تشديد کرد اما در آغاز به دليل باقي ماندن «انتظارات تورمي»، کاهش تورم چشمگير نبود.

12. آيا مردم در کوتاه مدت رکود و بيکاري را تحمل کردند تا نتايج سياست هاي پولي انقباضي ولکر را مشاهده کنند ؟
* با گسترش رکود و افزايش نرخ بيکاري تا 8/ 10 درصد، اعتراض ها به سياست انقباضي «ولکر» افزايش يافت؛ اما تداوم سياست انقباضي شديد به مدت چهار سال، توانست تورم را مهار کند و نرخ تورم در سال 1983 به 2/ 3 درصد رسيد.در همين حال، نرخ رشد اقتصادي در سال 1982، منفي 2 درصد بود.

13. نتايج چهار سال تحمل رياضت اقتصادي ملت آمريکا ( سياست پولي انقباضي شديد و تمام عيارˏ ولکر ) چه بود؟ بازهم نرخ رشد اقتصادي در سال 1982 منفي 2 درصد بود؟ به قول عوام فريبان فرصت طلب داخلي کاهش تورم در اين شرايط هنر نمي باشد ! رکود شديد اقتصادي خود به خود منجر به کاهش تورم مي شود !
* خير ؛ تجربه بشري ثابت کرده است که اگر ملت آمريکا 4 سال رياضت اقتصادي شديد را تحمل نمي کردند و يا ولکر مقاومت نمي کرد نتايج درخشان بعدي را را تجربه نمي کردند!
آمريکا در سال 1983 به رشد مثبت 6/ 4 درصد رسيد. به اين ترتيب پايان سال 1983 را مي توان پايان دوران رکود تورمي آمريکا تلقي کرد. بسياري از اقتصاددانان معتقدند که دليل اصلي موفقيت «ولکر»، تداوم سياست هاي پولي انقباضي و حمايت رئيس جمهوري (ريگان) از او به رغم نارضايتي عمومي و مخالفت هاي گسترده با رکود ناشي از سياست هاي بانک مرکزي بود. اين کارشناسان دليل ناکامي تلاش هاي قبلي براي مهار تورم را فقدان اراده لازم در بانک مرکزي براي پايداري در برابر مخالفت ها و ادامه ندادن به سياست هاي انقباضي براي مدت زمان لازم براي فروکش کردن انتظارات تورمي، ارزيابي مي کنند. با توجه به شدت رکود سال هاي 1981 و 82 که شديد ترين رکود اقتصادي در اين کشور از بعد پايان جنگ جهاني دوم (1946) تا آن زمان بود، هم تزلزل مسوولان قبلي بانک مرکزي در تداوم سياست هاي انقباضي قابل درک است و هم شهامت آقاي «ولکر» در پايداري در برابر مخالفت ها قابل تقدير.

14. آيا در تمام مدت دوران رياضت اقتصادي تمامي نمايندگان کنگره و مردم آمريکا از سياست هاي انقباضي ولکر حمايت مي کردند؟
* در طول مدتي که سياست انقباضي تداوم داشت و رکود و بيکاري بيداد مي کرد، چند بار نمايندگان کنگره (از هر دو حزب) پيشنهاد هايي ارائه کردند که اختيارات بانک مرکزي محدود شود، نرخ بهره کاهش يابد يا آقاي «ولکر» از کار برکنار شود؛ اما حمايت «ريگان» از سياست هاي بانک مرکزي اين پيشنهادها را در نطفه خفه کرد.

15. حمايت ريگان از ولکر از محبوبيت ريگان در افکار عمومي  کم نکرد ؟ 

* البته ريگان هم براي مدتي هزينه اين کار را پرداخت. بر اساس نظر سنجي ها، نظر مثبت مردم نسبت به عملکرد «ريگان» در جايگاه رياست جمهوري که در بهار سال 1981 به 68 درصد رسيده بود، در آغاز سال 1983 به 35 درصد سقوط کرد. با اين حال ريگان به حمايت خود ادامه داد تا تورم مهار شد. با برطرف شدن «توفان تورم» و کمرنگ شدن «انتظارات تورمي»، ولکر سياست انبساطي را آغاز کرد و اقتصاد کشور رو به رشد گذاشت.

16. سياست هاي بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران در دولت تدبير و اميد با سياست هاي اقتصادي ولکر شبهاهت دارد ؟ يا تفاوت دارد؟
* به نظر مي رسد که سياست انقباضي بانک مرکزي ما و حمايت رئيس دولت يازدهم از اين سياست، شباهت بسيار به فاز اول سياست مقابله با رکود تورمي در آمريکا داشته است. بانک مرکزي ما نيز براي مهار تورم لجام گسيخته سياست انقباضي شديدي را به اجرا گذاشت و به رغم گسترش و تعميق رکود و مخالفت هاي گسترده با اين سياست، به راه خود ادامه داد و نرخ تورم را به زير 10 درصد رساند.

17. انتظارات تورمي دولت دهم چه چالش هاي براي اقتصاد داشت  ؟

*از ياد نبريم که در دوره دوم دولت دهم، نه تنها تورم ابعاد خطرناکي يافته بود، بلکه «انتظارات تورمي» بيداد مي کرد. فعالان اقتصادي به درستي باور و انتظار داشتند که آنچه اکنون مي خرند، چندي بعد، بسيار گران تر خواهد شد و به همين دليل معاملات مقطعي و دلالي رونق گرفت. در اين شرايط سرمايه گذاري هاي بلند مدت يا ميان مدت در حوزه توليد جذابيت نداشت و اساسا محاسبات هزينه هاي اجراي طرح هايي از اين دست ناممکن شده بود.

18. آيا در بحران رکود تورمي ايران  ، مهار تورم و از ميان بردن انتظارات تورمي به تنهايي موفقيت حساب مي شود ؟ يا موفقيت در فاز اول ، مقدمه موفقيت در فاز دوم واصلي مهار رکود و بيکاري مي باشد؟

*بايد اذعان کرد که دولت يازدهم در مهار تورم و از ميان بردن انتظارات تورمي موفقيت درخشاني داشته است. سوال اين است که آيا دولت در اجراي فاز دوم سياست مقابله با رکود تورمي، يعني تخفيف رکود و رونق بخشيدن به اقتصاد نيز به موفقيت مشابهي دست خواهد يافت؟
يادمان باشد که آقاي ولکر، پس از مهار تورم، براي از ميان برداشتن رکود کار چندان دشواري نداشت. با افزايش حجم پول و کاهش نرخ بهره، سرمايه گذاري به شدت افزايش يافت و اقتصاد کشور رو به رشد گذاشت.
 بين سال هاي 1983 تا 1990 اقتصاد ايالات متحده به طور متوسط رشدي معادل 1/ 4 درصد در سال را تجربه کرد. به گفته يکي از اقتصاد دانان، موفقيت آقاي «ولکر» در کاهش شديد نرخ تورم «صحنه را براي ربع قرن رونق و رشد تقريبا خودکار اقتصاد کشور مهيا ساخت.»
    اما در ايران کاهش نرخ بهره به تنهايي چنين معجزه اي در پي نخواهد داشت. عوامل متعددي موجب جان سختي رکود و مانع تسريع نرخ رشد اقتصادي هستند که حل و فصل آنها به چيزهايي بيش از کاهش نرخ بهره نيازمند است. دشواري هاي رشد اقتصادي در ايران و مشکلاتي که سياست گذاران ما در غلبه بر رکود و ايجاد رونق اقتصادي با آنها روبه رو هستند در بخش بعدي  اين درس ها  مورد بررسي قرار خواهد گرفت.
    تذکر جناب آقاي دکتر فرخ قبادي :
کليه نقل قول ها و آمارهاي مربوط به ايالات متحده، برگرفته از منابع رسمي يا مقالات منتشر شده در نشريات معتبر هستند. علاقه مندان به اين منابع مي توانند با(این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید) تماس بگيرند.