تحلیلی بر بودجه سال 1398 و برخی موانع ساختاری در اصلاح اقتصاد ایران( 4 )

خلاصه از قبل

ریچاد نیفیو طراح تحریم های دولت اوباما گفته بود :

اگر اصلاح اقتصادی در ایران صورت بگیرد تحریم ها بی اثر یا کم اثر می‌شود ! 

معضلات زیست محیطی ، اصلاح ِ ساختار بانکی ، صندوق های بازنشستگی ، معضل کم آبی، .... و بودجه های سمی از ابر چالش های اقتصاد ایران است .

از  حقیر بپذیرید که تاکنون ( نگارش اين گفت و گو ) تبلیغ ِ تحریم موثر تر از خود تحریم ها بوده است !

دستیار ویژه سابق ِ رئیس‌جمهوری در امور اقتصادی معتقد است که اقتصاد ایران اسیر یک توهم در سطح سیاست‌گذار و جامعه شده است. توهمی که دولت خود را متصدی تمام امور اقتصادی می‌داند و جامعه ارائه منابع ارزان از سمت دولت را یک وظیفه بدیهی می‌داند؛ غافل از اینکه همین رویکرد سبب مخارج افراطی دولت و مصرف بی‌رویه جامعه شده است. مسعود نیلی رفع این تمرین اجتماعی غلط ۷۰ ساله را از ضروریات اقتصاد کشور می‌داند. 

آنچه عمیقاً به آن نیاز داریم تداوم عقلانیت اما با اراده قوی برای « تغییر ساختارهای موجود » اقتصاد کشور است. دستیابی به نتایج ارزشمند موجود نوید آن را می دهد که می توان از زمان باقیمانده حسن استفاده کرد و آینده بهتر را رقم زد و کاری کرد که سال ۱۴۰۰ آغازی مبارک بر قرنی جدید با خطاهای کمتر برای اقتصاد ایران باشد.

 همان طور که در بالا اشاره شد ، میزان تأثیر گذاری تحریم‌ها به میزان بیماری اقتصاد ایران بستگی دارد .

برای کاهش اثرات تحریم‌ها باید اصلاحات اقتصادی را دنبال کنیم .

اجرای این اصلاحات با بیم و امید ها همراه است .

 از برخی سیاست‌مداران تصمیم ساز و تصمیم‌گیر ِ پوپولیست که می‌خواهند به زور پل بسازند ! بايد ترسيد !

کسري بودجه و عدم توجه ِ سياستمداران به محدوديت منابع ، مهمترین چالش اقتصادی ایران است .

تلاش نافرجام روحاني براي پائين نگهداشتن قيمت ارز همچون دولت ِ " معجزه هزاره سوم " خطاي استراتژيک بود که نتايج يکساني داشت !

 به زور پائين نگهداشتن نرخ ارز ، جهت کنترل تورم ، يک سياست مختوم به شکست است .

واقعیت اقتصاد ایران از رشد‌های بالای نقدینگی فراتر از نیاز اقتصاد حکایت دارد و به همین دلیل نیز ایران جزو معدود کشورهایی است که برای مدت طولانی تورم‌های بالا را تداوم بخشیده است.

سه قلم حاتم بخشي دولت ، بيش از 21 درصد بودجه عمومي دولت در سال 97 مي شود !

اکنون نرخ تورم در حال افزایش است و انتشار پول به افزایش بیشتر این تورم دامن خواهد زد. باید حواسمان باشد که تبعات انتشار پول در این دوره بیشتر از گذشته خواهد بود، چون میزان نقدینگی در مقایسه با گذشته افزایش یافته است. زمانی که پول منتشر می‌کنیم، به صورت تکاثری نقدینگی گسترش پیدا می‌کند و افزایش نقدینگی به معنای افزایش بی‌ثباتی در اقتصاد کلان است. نقدینگی بالا اقتصاد را از ثبات خارج خواهد کرد و در شرایط متلاطم و بی‌ثبات اقتصادی، اساسا نقدینگی به سمت بخش تولید نمی‌شود.

رشد نقدینگی باید متناسب با رشد اقتصاد باشد. نقدینگی سال‌هاست در کشور ما رشد کرده و این نقدینگی بالا حتما بانک مرکزی را مجبور می‌کند که پول بیشتری منتشر کند.

صندوق بین‌المللی پول در تازه‌ترین گزارش خود پیش بینی کرده رشد تولید ناخالص داخلی ایران در سال جاری میلادی (۲۰۱۸) به منفی ۱.۵ درصد و در سال آینده میلادی (۲۰۱۹) به منفی ۳.۶ درصد برسد.

بودجه در تنگناي احتمالي پيش روي اقتصاد ايران در سال 1398 مي تواند اثر دوگانه اي بر اقتصاد داشته باشد.

تدوين ارقام بودجه نيازمند تعيين مختصه صحيح و پيش بيني درست از اثر سياست هاي بودجه اي بر اقتصاد است.

با فرض فروش 2/ 1 ميليون بشكه نفت در روز ميزان درآمد دولت از محل فروش نفت در سال آينده حدود 12 درصد در مقايسه با رقم منعكس داده شده در بودجه دولت در سال جاري كاهش خواهد يافت.

اين تغيير به معناي كاهش 14 هزار ميليارد تومان از منابع دولت است.

انتخابات متغيرهاي بودجه اي در شرايط فعلي به انتخابي سخت تبديل شده است كه مي تواند حاوي اثرات متناقضي باشد. در شرايطي كه منابع مالي دولت با انقباض روبه‎ رو شده اند، دولت بايد ضمن كاهش هزينه هاي غيرضروري، منابع بودجه اي را در جهت ايجاد بيشترين كارآيي تخصيص دهد؛ هدفمندكردن يارانه ها، كاهش انحراف در نقطه اصابت برنامه هاي حمايتي، همكاري بين قوه اي براي مبارزه با فساد و تشخيص مساله اولويت دار از بين مهار تورم و تحريك اقتصاد از جمله ضرورت هايي است كه مي تواند از طريق افزايش كارآيي، كاهش منابع عمومي دولت را جبران كند. تدوين بودجه در شرايط چالش برانگيز همانطور از يك سو مي تواند به نقطه تشديد بحران تبديل شود و از سوي ديگر مي تواند نقطه پايان بسياري از رفتارها و سياست هاي سوء مالي باشد، اتفاقي كه در سال  1999 در هندوستان (بر خلاف تجربه ابتدايي دهه 90) و با فاصله كمي از آن در تركيه رخ داد و نتيجه آن كاهش كسري بودجه دولت، توسعه ابزارهاي تامين مالي عمومي و قاعده مند شد.

قسمت چهارم

توضيح :

با توجه به اينکه لايحه بودجه 1398 تقديم مجلس محترم شده است . از نمايندگان محترم انتظار مي رود به وظايف قانوني خود عمل کنند و با توجه به نظر کارشناسان اين لايحه  را بررسي و تصويب نمايند .

از آنجائي که مطالب مورد ِ استفاده از منابع ذيل ،  عمدتأ قبل از تقديم لايحه 98 به مجلس تنظيم شده است ، وظايف  ِتعريف شده براي دولت در اين متن ، به عهده نمايندگان محترم مجلس مي باشد .

حقير به دليل تعهد به متن و امانتداري در منابع مورد استفاده کلمه " دولت " را به "مجلس " تغيير ندادم .

پرسش کننده :

«سطح»، «ترکیب» و «کارآیی» بودجه را بيشتر توضيح دهيد .

پاسخ دهنده ( 10 )  :

با توجه به محدودیت‌های سمت منابع در سال آینده، دولت لازم است «سطح»، «ترکیب» و «کارآیی» بودجه را به نحوی انتخاب کند که به ترکیب هدفمندی از توزیع درآمد و رشد اقتصادی دست یابد.

در حالی بودجه سال آتی به مرحله تصویب نزدیک می‌شود که اقتصاد ایران به مراتب نیاز بیشتری به تنظیم یک بودجه هدفمند و اهرمی دارد.

دولت در تعیین ارقام لایحه بودجه با یک تابع هدف بودجه‌ای مواجه است که ورودی آن «سطح مخارج» و «ترکیب مخارج» بوده و خروجی آن سه هدف عمده «رشد اقتصادی»، «توزیع درآمد» و «تولید کالاها و خدمات عمومی» است.

پرسش کننده :

تابع هدف بودجه اي را بيشتر توضيح دهيد .

پاسخ دهنده   :

شما بايد جعبه اي را در نظر بگيريد که دو ورودي «سطح مخارج» و «ترکیب مخارج» دارد  و سه خروجی آن يا سه هدف عمده آن تنظيم ِ «رشد اقتصادی»، «توزیع درآمد» و «تولید کالاها و خدمات عمومی» مي باشد .

مطابق شکل ذيل :

پرسش کننده :

يعني اگر تعيين سطح مخارج ، مثلأ به ميزان 333 هزار ميليارد تومان مهم باشد ، تعين ترکيب اين مخارج از اهميت بيشتري برخود دار است !

اگر هم سطح مخارج  و هم ترکيب مخارج به درستي و علمي تعيين شود با رشد اقتصادي مواجه مي شويم ، مستضعف ، مستضعف تر نمي شود!

و اگر سطح مخارج  يا ترکيب مخارج به صورت پوپوليستي ( براي خريد رأي در انتخابات پيش رو  ) تعيين شود مستضعف ، مستضعف تر مي شود .

پاسخ دهنده   :

با اغماض به برخي از پيچيدگي هاي علم اقتصاد ، نتيجه گيري شما صحيح مي باشد . عمدتا یارانه‌ها شرکت‌های دارای بهره‌وری پایین را بر شرکت‌های خلاق مسلط می‌کند

از شما اجازه مي خواهم  :

بيان ِ مستضعف ، مستضعف تر نمي شودرا چنين تصحيح کنم :

اگر سياستمداران به زور پل نسازند ، فشار اقتصادي بر دوش اقشار آسيب پذير بيشتر نمي شود !

يا

بيان ِ مستضعف ، مستضعف تر مي شود  !

را چنين تصحيح کنم :

وقتي سياستمداران به زور پل مي سازند ، فشار اقتصادي بر دوش اقشار آسيب پذير بيشتر مي شود !

پرسش کننده :

1. دولت سالانه بيش از 42 هزار ميليار تومان صرف ِ پرداخت ِ يارانه نقدی و غیرنقدی مي کند .

اگر اين يارانه ها واقعأ هدفمند بود ( شامل همه ملت نمي شد ! ) و فقط اقشار آسيب پذير و حمايت از توليد و خدمات را هدف مي گرفت ( ترکيب مخارج دولت پوپوليستي نبود ! ) فشار اقتصادي بر دوش اقشار آسيب پذير بيشتر نمي شد و شاهد ِ رشد اقتصادي (بدون تکيه به نفت ) بوديم .

پرداخت پوپوليستي يارانه ي  نقدي ( 45500 تومان به هر ايراني ) ترکيب مناسبي براي هدفمند کردن يارانه ها نيست ، به خصوص وقتي از بخش توليد و خدمات ، حمايت نمي شود ،به همين دليل طي اين چند سال فشار اقتصادي بر دوش اقشار آسيب پذير بيشتر شده است .

2. فروش بنزين به قيمت هر ليتر فقط 1000 تومان

اولأ مجلسيان با يک اقدام پوپوليستي در تصويب بودجه سال ِ  97 پيشنهاد افزايش قيمت حامل هاي انرژي را حذف نمودند و قيمت هر ليتر بنزين را 1000 تومان ( ارزانتر از آب ) ثابت نگه داشتند !

ثانيأ در لايحه بودجه 98 ، دولت عقب نشيني کرده در يک اقدام پوپوليستي تر از مجلس ، قيمت هر ليتر بنزين را همان 1000 تومان پيشنهاد داده است .

جاي بسي تعجب است که کارشناسان برنامه و بودجه که در سال گذشته به افزايش قيمت بنزين باور داشتند، امسال به ثابت نگهداشتن قيمت آن نظر دارند !

خبرگزاري فارس 30 آبان 1397 نوشت :

سود بیش از ۳۷ هزار میلیارد تومانی قاچاقچیان سوخت
 
به طور میانگین روزانه 10 میلیون لیتر بنزین از کشور به دلیل اختلاف قیمت با کشور های همسایه قاچاق می شود.

آيا اين عقب نشيني دولت اقدامي پوپوليستي نيست که مستضعف را مستضعف تر مي کند يا به قول شما ، فشار اقتصادي بر دوش اقشار آسيب پذير بيشتر مي کند.

و مستکبر را مستکبر تر مي کند !

پاسخ دهنده  :

با اغماض نتيجه گيري  شما را مي توان پذيرفت .

پرسش کننده :

اگر مجلس در تصويب بودجه 98 ،  در تابع هدف بودجه ، کارکردهای رشد و بازتوزیعی بودجه را مد ِ نظر قرار ندهد با چه چالشي مواجه مي شويم ؟

پاسخ دهنده ( 10 )  :

درخصوص اقتصاد ایران، با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شود در سال آینده درآمدهای بودجه با محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها روبه‌رو شود، تعریف ِ صحيح ِ تابع ِ هدف  ( تنظيم بودجه‌ای هدفمند) از سوی سیاست‌گذار ضروری است.

اگر تابع هدفی هدفمند و متناسب ، تعیین شود انتظار می‌رود اثر تحریم‌ها خنثی شده و دولت نقش موثرتری داشته باشد .

اما در صورتی که دولت در تابع هدف خود کارکردهای رشد و بازتوزیعی بودجه را ارزیابی نکند انتظار نمی‌رود بودجه دولت نقش مثبتی در شرایط تحریم ایفا کند.

پرسش کننده :

وظايف دولت در ارائه کالاها و خدمات عمومی ضروری جامعه، رشد اقتصادی و حمایت  از اقشار آسیب‌پذیر جامعه چيست ؟

پاسخ دهنده ( 10 )  :

وظايف دولت عبارتند از :

در وهله اول دولت کالاها و خدمات عمومی ضروری جامعه را که بخش خصوصی تمایل به تولید آنها نداشته عرضه می‌کند.

در وهله دوم، سطح و ترکیب مخارج خود را به نحوی تعیین می‌کند که چرخه‌های تجاری را کنترل و رشد اقتصادی را تقویت کند.

در وهله سوم، دولت در تلاش است تا بودجه به نحوی توزیع و طراحی شود که اقشار آسیب‌پذیر جامعه حمایت شوند.

دولت به منظور دستیابی به این اهداف از سه ابزار «سطح مخارج»، «کارآیی مخارج» و «ترکیب مخارج» استفاده می‌کند .

پرسش کننده :

با ذکر مثال توضيح دهيد .

پاسخ دهنده ( 10 )  :

به‌عنوان مثال مخارج دولت در زمینه آموزش، سرمایه انسانی در بلندمدت را تقویت کرده و بهره‌وری کل اقتصاد را بهبود می‌بخشد. در سمت مقابل مخارج در حوزه سلامت با توجه به اینکه سلامت اقشار آسیب‌پذیر جامعه را نشانه می‌گیرد اثر بیشتری روی توزیع درآمد دارد. بنابراین هنگام بودجه‌ریزی، دولت با استفاده از ابزار در دسترس خود باید مکانیزمی را طراحی کند که به ترکیب مشخصی از اهداف سه‌گانه «رشد اقتصادی»، «توزیع درآمد» و «تامین کالاهای عمومی» دست یابد.

به عبارت دیگر دولت هنگام بودجه‌ریزی با «تابع هدفی» مواجه است که بسته به کیفیت برنامه‌ریزی خروجی متفاوتی از رفاه اجتماعی به همراه داشته باشد. تابع هدفی که با توجه به سطح درآمد، لازم است هم کالاهای عمومی را برای اقتصاد فراهم کند، هم رشد اقتصادی را با تمرکز بر کارآیی تقویت کند و هم ترکیب مخارج در زمینه‌های مختلف را به نحوی ارائه دهد که توزیع درآمد بهبود یابد.

پرسش کننده :

دولت چگونه رشد اقتصادي و سطح تولید سالانه را تغییر مي دهد ؟

پاسخ دهنده ( 10 )  :

بر مبنای تئوری‌های اقتصادی، سطح مخارج دولت از دو کانال «تحریک تقاضا» و «تحریک تولید» رشد اقتصادی را تحریک می‌کند. به‌طوری که افزایش مخارج دولت، درآمد قابل تصرف جامعه را افزایش داده تقاضای آحاد اقتصادی برای مصرف کالاها و خدمات را افزایش می‌دهد. از طرفی، با توجه به اینکه دولت به‌طور مستقیم در ارزش افزوده بخشی از کالاها و خدمات نقش دارد، با تغییر مخارج خود به‌طور مستقیم می‌تواند سطح تولید سالانه را تغییر دهد.

پرسش کننده :

آيا بر اي اين مباحث ِ تئوري مثال ِ عملي هم وجود دارد ؟

پاسخ دهنده :

بودجه کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه ي اقتصادی ( OECD ) - Organisation for Economic Co-operation and Development

مثال خوبي در اين رابطه مي باشد .

پرسش کننده :

سازمان همکاری و توسعه ي اقتصادی ( OECD )

Organisation for Economic Co-operation and Development چيست ؟ چند عضو دارد ؟

پاسخ دهنده :

در ويکي پديا آمده است :

Organisation for Economic Co-operation and Development سازمانی است بین‌المللی، دارای ۳۵ عضو، که اعضای آن متعهد به اصول دموکراسی و اقتصاد آزاد هستند. این سازمان به تعبیری عمده‌ترین سازمان بین‌المللی تصمیم‌گیرندهي اقتصادی است. مقرّ اصلی این سازمان در شهر پاریس است.  )

پرسش کننده :

حداقل ، حداکثر و متوسط درصد ِاختصاص ِ از تولید ناخالص داخلی سالانه اين 35 کشور که صرف عرضه کالاها و خدمات عمومی مي شود چقدر است ؟

پاسخ دهنده ( 10 ) :

به‌طور متوسط حدود ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی سالانه خود را صرف عرضه کالاها و خدمات عمومی می‌کنند. در بین کشورهای مذکور، شیلی با ثبت ۲۵ درصد کمترین نسبت از تولید سالانه داخلی خود را صرف مخارج کالاها و خدمات عمومی می‌کند. در طرف مقابل فنلاند و فرانسه با حدود ۵۵ درصد بیشترین سهم از تولید خود را صرف مخارج می‌کنند.

لطفأ به نمودار ذيل توجه نماييد .

نمودار ميله اي ِ نسبت مخارج دولت به توليد ناخالص داخلي در کشور هاي OECD

پرسش کننده :

اثر مخارج دولت بر روی رشد اقتصادی در بین کشورهای OECD به چه متغیرهایي  بستگی دارد ؟ مجلسيان با يک اقدام پوپوليستي در تصويب بودجه سال ِ  97 پيشنهاد افزايش قيمت حامل هاي انرژي را حذف نمودند و قيمت هر ليتر بنزين را 1000 تومان ( ارزانتر از آب ) ثابت نگه داشتند !

پاسخ دهنده : (10 )

بررسی‌ها نشان می‌دهد اثر مخارج دولت روی رشد اقتصادی در بین کشورهای OECD به ۴ متغیر «اندازه دولت»، «انباشت اولیه سرمایه»، «ترکیب و نوع مخارج» و «شرایط سمت عرضه» بستگی دارد.

پرسش کننده :

نقش اندازه دولت در تأثير ِ افزايش مخارج ِ دولت روي رشد اقتصادي را توضيح دهيد .

پاسخ دهنده : (10 )

1. در کشورهایی که دولت حجم پایینی از اقتصاد را در کنترل دارند ، افزایش مخارج ، رشد اقتصادی را به میزان بیشتری تحریک مي کند .

2. در طرف مقابل، بین کشورهای مذکور هرچه اندازه دولت بزرگ‌تر بوده  افزایش مخارج ، اثر کمتری روی رشد اقتصادی داشته است .

با این وجود برخی ویژگی‌های ساختاری اقتصادی باعث شده تا در برخی کشورهای با حجم دولت بزرگ، اثر منفی را خنثی کرده است.

به‌عنوان مثال در سوئد، با وجود حجم بالای دولت، اعتماد اجتماعی به دولت باعث شده تا افزایش مخارج رشد اقتصادی را تقویت کند.

پرسش کننده :

انباشت اولیه سرمایه چه اثری روی رشد اقتصادی دارد ؟

پاسخ دهنده : (10 )

انباشت اولیه سرمایه دومین متغیری است که کارآیی مخارج دولت را مشخص مي کند .

1. هرچه حجم انباشت سرمایه اولیه در اقتصاد بیشتر باشد ، کارآیی مخارج دولت نیز کمتر مي شود .

2. به عبارت دیگر، با توجه به اصل «بازدهی نزولی سرمایه»، مخارج دولت در کشورهای با انباشت پایین سرمایه اثر بیشتری روی رشد اقتصادی دارد .

پرسش کننده :

«ترکیب و نوع مخارج» چه اثری روی رشد اقتصادی دارد ؟

پاسخ دهنده : (10 )

«ترکیب و نوع مخارج» سومین متغیری است که کارآیی مخارج دولت را مشخص مي کند .

«ترکیب و نوع مخارج» نیز نقش قابل‌توجهی در کارآیی مخارج دولت در بین کشورهای OECD دارد . به‌طوری که به‌طور متوسط مخارج دولت در بخش سرمایه‌گذاری و عمرانی نسبت به مخارج جاری با شدت بیشتری تولید را تحریک مي کند .

پرسش کننده :

يعني  مخارج دولت در بخش سرمایه‌گذاری و عمران با شدت بیشتری تولید را تحریک مي کند ؟

پس در ترکيب مخارج ، بايد به بخش سرمایه‌گذاری و عمران ( نسبت به مخارج جاري ) توجه بيشتري شود !

پاسخ دهنده : (10 )

بله . البته کیفیت اثر مخارج سرمایه‌گذاری در کشورهای مذکور به منبع تامین مخارج مورد نظر ، نيز بستگی دارد .

1. اگر منابع مالی مخارج عمرانی از منبع کاهش مخارج جاری تامین شده باشد، بیشترین اثر مثبت را روی رشد اقتصادی خواهد داشت  .

2. اما در صورتی که دولت مخارج عمرانی را از طریق منابع درآمدی جدید تامین کرده باشد، اثر کمتری روی رشد اقتصادی خواهد داشت .

قابل ذکر است که در بین کشورهای OECD، یک درصد رشد در سهم مخارج سرمایه‌گذاری از سایر مخارج دولت، سطح تولید اقتصادی بلندمدت را حدود ۵ درصد افزایش داده است.

پرسش کننده :

نوع و ترکيب ِ مخارج عمرانی چه اثري روی رشد اقتصادی دارد ؟

پاسخ دهنده : (10 )

به نکته مهمي اشاره کرديد :

نوع و ترکيب ِ مخارج عمرانی هم اثر متفاوتی روی رشد اقتصادی دارد .

1. هرچه مخارج عمرانی در زمینه «تحقیق و توسعه» تخصيص داده شود ، رشد اقتصادی به میزان بیشتری از کانال بهبود ِ بهره‌وری حاصل مي شود .

2. در طرف مقابل ، اگر مخارج سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ دولتی که بخش خصوصی قابلیت ورود  به آن را دارد، تزريق شود ، افزایش مخارج عمرانی نیز رشد اقتصادی را محقق نمي کند .

پرسش کننده :

آيا همواره افزايش مخارج جاری از جانب افزایش تقاضا ، تولید را تحریک مي کند ؟

پاسخ دهنده : (10 )

چهارمین عاملی که اثر سطح مخارج دولت روی رشد اقتصادی را در بین کشورهای OECD تعیین می‌کند شرایط سطح تولید است.

1. اگر اقتصاد کلان از محدودیت سمت عرضه رنج می‌برد، افزایش مخارج جاری از جانب افزایش تقاضا نه‌تنها تولید را تحریک نمي کند  بلکه به میزان بیشتری تورم را افزایش مي دهد .

2. در صورتی که سطح تولید اقتصاد محدودیت نداشته باشد ، افزایش مخارج جاری ، اثر مثبتی روی رشد اقتصادی خواهد داشت  .

پرسش کننده :

وقتي سطح ِ مخارج سالانه دولت در بودجه مشخص شد ! توزيع بهينه اين مخارج چه اهميتي دارد ؟

پاسخ دهنده : (10 )

توزیع بهینه مخارج ؛ بعد از تعیین سطح مخارج سالانه، دولت با این سوال مواجه است که مخارج خود را با چه مکانیزم توزیعی بین زمینه‌های مختلف تخصیص دهد که بیشترین اثرات رفاهی و موثرترین اثر بازتوزیعی را به همراه داشته باشد.

پرسش کننده :

ترکيب ِ مخارج دولت شامل چه گروه هایي مي شود ؟

پاسخ دهنده : (10 )

در یک دسته‌بندی اجزای مخارج دولت را می‌توان به گروه هاي مختلف «آموزش»، «سلامت»، «جبران رفاه بازنشستگان و سالمندان»، «بیماری‌های خاص و ناتوانی»، «پرداخت‌های جبران بیکاری»، «جبران رفاه خانواده‌ها و کودکان»، «یارانه»، «سرمایه‌گذاری»، «سایر مخارج» و «پرداخت‌های بهره‌ای» تفکیک کرد.

با توجه به اینکه زمینه‌های مختلف مخارج اثرات متفاوتی روی رشد اقتصادی و بازتوزیع درآمد دارد، تعیین هدفمند توزیع مخارج نقش مهمی روی اثر نهایی مخارج دولت در اقتصاد دارد.

پرسش کننده :

آيا تمامي گروه هاي مخارج فوق را مي توان در دو يا چند بخش کوچک تر ، تقسيم بندي کنيم ؟

پاسخ دهنده : (10 )

بله ؛ اجزای مخارج گروه هاي فوق را بسته به اثر آنها روی رشد اقتصادی می‌توان به دو گروه «بهره‌ور یا Productive» و «غیر بهره‌ور یا Unproductive» تقسیم کرد.

پرسش کننده :

زير مجموعه ي مخارج بهره‌ور و مخارج غیربهره‌ور کدامند؟

پاسخ دهنده (10 ) :

1. اجزای بهره‌ور آن دسته از مخارجی بوده که به‌طور مستقیم در تابع تولید حضور دارند.

به‌عنوان مثال ؛ مخارج در زمینه آموزش، سرمایه انسانی و مخارج در زیرساخت‌ها سطح سرمایه فیزیکی را افزایش می‌دهند که هر دو به‌طور مستقیم در تابع تولید اجتماعی حضور دارند، بنابراین این دو گروه در زمره گروه مخارج بهره‌ور قرار می‌گیرند.

2. در طرف مقابل مخارج غیربهره‌ور مانند مخارج سلامت و جبران رفاه بازنشستگان در تابع تولید حضور ندارند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد کشورهای OECD بین مخارج «بهره‌ور» و «غیره‌بهره‌ور» عمدتا متمایل به دسته دوم بوده‌اند به‌طوری که حجم قابل‌توجهی از مخارج سالانه این کشور‌ها صرف زمینه‌های رفاه‌محور مانند «تامین رفاه اجتماعی»، «جبران رفاه بازنشستگان و سالمندان»، «حمایت بیماری‌های خاص و ناتوانی»، «پرداخت‌های جبران بیکاری»، «جبران رفاه خانواده‌ها و کودکان» شده است و سهم مخارج تولید‌محور در این کشورها پایین بوده است. به‌طوری که در این کشورها سهم مخارج «آموزش» و «عمرانی» که سرمایه انسانی و فیزیکی را تقویت می‌کنند به‌طور متوسط حدود ۲۰ درصد از مخارج بوده است.

به عبارت دیگر، دولت در این کشورها نقش خود را در بخش‌های تولیدی که نیاز به بهره‌وری بالا داشته کمرنگ و زمینه را برای ورود بخش خصوصی فراهم کرده است. در طرف مقابل، مخارج سالانه خود را صرف تامین رفاه اقشار آسیب‌پذیر کرده است.

پرسش کننده :

اثر مخارج دولت روی توزیع درآمد چگونه است ؟

پاسخ دهنده : (10 )

بررسی تجربه کشورهای OECD نشان می‌دهد زمینه‌های مختلف مخارج دولت اثر متفاوتی روی توزیع درآمد در جامعه داشته است. اثر مخارج دولت روی توزیع درآمد را می‌توان به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم کرد.

1. در دسته مستقیم مخارج دولت به‌طور مستقیم درآمد قابل تصرف افراد را با ایجاد شغل یا حمایت‌های مالی مستقیم تغییر می‌دهد.

2. در حالت غیرمستقیم، مخارج دولت ابتدا سطح رشد اقتصادی و متعاقبا توزیع درآمد را تغییر می‌دهد. به‌عنوان مثال، مخارج دولت، آموزش سرمایه انسانی و بهره‌وری اقشار ضعیف را بهبود می‌دهد و در بلندمدت نقش آن‌ها را در اقتصاد تقویت می‌کند.

پرسش کننده :

1. مخارج بودجه‌ای دولت براي تامین رفاه بازنشستگان چه اثري در رشد اقتصادي دارد ؟

2. مخارج بودجه‌ای دولت براي تامین رفاه بازنشستگان چه تغييري در توزيع درآمد بين اقشار جامعه ايجاد مي کند ؟

پاسخ دهنده : (10 )

بررسی‌ها حاکی از آن است که :

1. مخارج بودجه‌ای دولت روی تامین رفاه بازنشستگان ، اثر منفی قابل ملاحظه‌ای روی رشد اقتصادی دارد .

2. مخارج بودجه‌ای دولت براي تامین رفاه بازنشستگان ، توزیع درآمد را بین قشرهای جامعه تغییر نداده است.

به همین دلیل در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته مخارج بازنشستگی از کانال بودجه خارج می‌شود و در قالب حمایت دولتی در قالبی خارج از بودجه یا از طریق خود صندوق‌های بازنشستگی تامین می‌شود.

بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد یک درصد افزایش سهم مخارج بازنشستگی از مخارج کل، تولید بلندمدت را حدود ۲ درصد در کشورهای مذکور کاهش داده است.

البته سیاست تعیین سن بازنشستگی و همین‌طور تغییر هرم سنی جمعیت اثر قابل ملاحظه‌ای روی اثر مخارج بازنشستگی بر رشد و توزیع درآمد داشته است.

هر چه نوسانات هرم سنی بیشتری بوده، مخارج دولت اثر  ِمثبت ِ کمتری روی رشد اقتصادی داشته است.

پرسش کننده :

یارانه‌های دولتی چه اثري بر رشد اقتصادي و چه تأثيري در اصلاح ِ نابرابري توزيع درآمدها دارد ؟

پاسخ دهنده : (10 )

بررسی تجربه کشورهای OECD نشان می‌دهد افزایش یارانه‌های دولتی اثر منفی روی رشد اقتصادی داشته است.

درخصوص اثر یارانه‌ها روی رشد اقتصادی، یارانه‌ها عمدتا با انحراف تخصیص منابع و کاهش رقابت اثر منفی روی رشد اقتصادی داشته‌اند .

برای مثال، یارانه‌های تخصیص داده‌شده روی تحقیق و توسعه ممکن است پروژه‌هایی را تامین مالی کند که بازدهی کمتری نسبت به سایر پروژه‌ها دارند یا به دلیل رانت‌های بالقوه، منجر به ایجاد پروژه‌هایی خارج از حوزه تحقیق و توسعه به جای پروژه‌های تحقیق و توسعه شوند.

یارانه‌ها در صنایع در حال افول، مانند کشاورزی منجر به پیدایش شرکت‌های با بهره‌وری پایین شده و بازتوزیع منابع را به تعویق انداخته است.

به علاوه، در کشورهای مورد بررسی، گروه‌های ذی‌نفوذ اثرگذاری یارانه‌ها را تحت تاثیر قرار داده‌اند. به‌طوری که یک درصد افزایش سهم یارانه‌ها تولید بلندمدت را حدود ۷ درصد کاهش داده است.

مهم‌ترین دلیل این است که عمدتا یارانه‌ها شرکت‌های دارای بهره‌وری پایین را بر شرکت‌های خلاق مسلط می‌کند.

پرسش کننده :

آيا يارانه ها نابرابری توزیع درآمد را کاهش مي دهد ؟

پاسخ دهنده ( 10 ) :

درخصوص اثر یارانه‌ها و مخارج پرداختی رفاهی، در صورتی که یارانه‌ها به درستی به هدف اصابت کنند، با توجه به اینکه درآمد سرانه اقشار ضعیف را نشانه می‌گیرد، توزیع درآمد را برابرتر می‌کند.

پرسش کننده :

ترکيب يارانه پرداختي ، چه اثرات مثبت و منفي در کاهش نابرابري دارد ؟

پاسخ دهنده : ( 10 )

درخصوص اثر یارانه‌ها روی نابرابری درآمد دو دسته یارانه وجود دارد:

1. برخی یارانه‌ها که به درستی به هدف اصابت می‌کنند به این دلیل که اثر فزاینده روی اقشار ضعیف دارند نابرابری را کاهش می‌دهند .

مانند يارانه بهزيستي در ايران ( اين  مثال از طرف نگارانده مطرح شده است . )

سایر مخارج مانند جبران رفاه خانواده‌ها و کودکان به این دلیل که سطح درآمد قابل تصرف این گروه را نشانه می‌گیرد نابرابری را کاهش می‌دهد.

2. برخی یارانه‌های دیگر که به دلایل مختلف متمایل به اقشار پردرآمد جامعه است نابرابری را افزایش می‌دهند.

ماننده پرداخت يارانه نقدي به همه از جمله اقشار پر درآمد و پرداخت ِ یارانه در بخش انرژی به ویژه بنزین در این گروه قرار دارد.

براي درک بهتر موضوعات بيان شده در بالا ، به نمودار دايره اي ترکيب مخارج اوليه دولت براي گروه ِ کشور هاي  OECD توجه کنيد !

نمودار ترکيب مخارج اوليه دولت براي گروه کشورهاي OECD

پرسش کننده :

بنابراین دولت هنگام برنامه‌ریزی بودجه‌ای با تابع هدفی از بودجه مواجه است که می‌تواند نتایج رفاهی مختلفی به همراه داشته باشد.

شدت ِ اثرگذاری سیاست مالی دولت به چه عواملي بستگي دارد ؟

پاسخ دهنده : (10 )

شدت اثرگذاری سیاست مالی دولت بسته به برنامه‌ریزی و شناخت دولت از کارکردها، مشخصات و میزان اثرگذاری اجزای بودجه دارد .

در صورتی که دولت شرایط زمانی حاکم بر اقتصاد کلان را بهتر ارزیابی کند به احتمال بیشتری اثر سیاست مالی روی رشد اقتصادی را محقق می‌سازد. به‌علاوه، در صورتی که دولت کارکردهای اجزای مختلف بودجه را بهتر بشناسد، مخارج سالانه خود را با ترکیب بهتری توزیع کرده منابع جامعه را با شدت بیشتری تضمین خواهد کرد.

بررسی تجربه کشورهای OECD نشان می‌دهد این کشورها در بلندمدت عمدتا از نقش «رشد» بودجه فاصله گرفته و عمدتا به «نقش رفاهی» بودجه متمایل شده‌اند تا فضای تولید را برای بخش خصوصی فراهم کنند.

پرسش کننده :

با توجه به تحريم ها ، تابع هدف بودجه 98 چه ويژگي بايد داشته باشد ؟

گفت و گو ادامه دارد .

بخش سوم

منابع :

( 1 ) روایت مسعود نیلی از چگونگی پیدایش و رشد ابر چالش‌های اقتصاد ایران روزنامه دنیای اقتصاد شماره ۴۱۳۴ مورخ ۲۲ شهریور ۱۳۹۶

( 2 ) دکتر تیمور رحمانی مقاله معمای رشد و کمبود نقدینگی : روزنامه دنياي اقتصاد شماره 4503 منتشره در روز يک شنبه 2 دِي 1397

( 3 ) تارنماي سرپوش اقتصادي ، دوم مهر 1396 ، بحران ٤١ هزار ميليارد تومانی صندوق‌های ورشكسته

( 4 ) تارنماي تابناک ، 8 بهمن 1396 ، هر ایرانی چقدر بابت بدهی موسسات پرداخت کرد؟

( 5 ) تارنماي مشرق ، 14 مهر 1395 ، میزان یارانه پرداختی سالانه در کشور چقدر است؟

( 6 ) تار نماي دارايان ، سه شنبه 14 فرودين 1397، متن کامل قانون بودجه ۱۳۹۷ کل کشور

( 7 ) دانشنامه آزاد ويکي پديا

( 8 ) تارنماي خبر آنلاين ، 4 مرداد 97 ، کسری بودجه چگونه جبران خواهد شد؟

( 9 ) روزنامه دنياي اقتصاد ، سه شنبه 4 دي 97 شماره 4505 ، جهت يابي اقتصاد با بودجه 98

( 10 ) روزنامه دنياي اقتصاد شماره ۴۴۹۶ تجربه کشورهای عضو « OECD » بررسی شد .حذف خطای مداخله در بودجه