آسیب شناسی سند تحول بنیادین : آموزش و پرورش یک نهاد فرابخشی است بدون اتاق فکر ،بازوي پژوهشي و بدون حتی اهرم های مدیریت و برنامه ريزي !

 ياد آوري :
در قسمت اول اين ياداشت ( این جا ) :
 ( ویژگی های وزیر آینده آموزش و پرورش از نگاهی دیگر : به دنبال انتخاب وزیر آموزش و پرورش از " دایره بسته مدیران " نباشید ! قحط الرجال که نیست !آزموده را آزمودن خطاست .....)  به نقل از سازمان معلمان ايران ( شوراي منطقه شش تهران )  از ضرورت ايجاد عزم ملي جهت اصلاح ساختار آموزش و پرورش سخن به ميان آمد .
لازم است مسئولين در عمل نه در شعار ( با تشکيل دولت ائتلافي)  نگاه ويژه به آموزش و پرورش و ديگر بخش هاي کشور داشته باشند .

در قسمت دوم ( این جا ) :
سخني با دکتر نجفي ؛ مسئول ستاد مستقل فرهنگيان : فراموش نکنید که آموزش و پرورش اولویت دولت دوازدهم است ...وزیر آموزش و پرورش باید از بدنه فرابخشی جامعه باشد !
گفته شد :
" ديروز ، برخي از  فرهنگيان فرهيخته در ستاد هاي انتخاباتي روحاني فعال شدند .
امروز شما بايد به پاس حضور 40 ميلوني ايراني در حماسه 29 ارديبهشت 96 با ارائه برنامه اي مدون ، جهت ايجاد عزم ملي براي اصلاح ساختار آموزش و پرورش قدر شناس اين ملت حماسه آفرين باشيد . 
سرچشمه شاید گرفتن به بیل                     چو پرشد نشاید گرفتن به پیل

در قسمت سوم :
آيا اميدي به اصلاح ساختار آموزش و پرورش است ؟
حماسه 29 ارديبهشت ابتر نماند !
برخي از تشکل هاي مدني به عنوان حلقه واسط بين مردم و مسئولين ، تحليل گران ،کنشگران اجتماعي – صنفي – سياسي ، رسانه ها به عنوان رکن چهارم دموکراسي راه گذشته را درپيش گرفته اند و کور سوي اميد را به تاريکي محض تبديل نمودند !
فرهنگيان فرهيخته به هوش باشيد ! آقاي نجفي بشتابيد !

در قسمت چهارم ؛ با مروري بر سند تحول بنيادين در آموزش و پرورش تلاش مي شود که تا با  مراجعه به این سند نشان داده شود که از ديد اين سند ،آموزش و پروش يک نهاد فرابخشي است .
يکي از دلايل  عدم موفقيت اجراي اين سند نيز بررسي مي شود .

2. در مقدمه اين سند
a. مأموريت آموزش و پرورش تعريف مي شود :
از تحقق ارزش ها و آرمانهای متعالی انقلاب اسلامی مستلزم تلاش همه جانبه در ابعاد فرهنگی، علمی، اجتماعی و سیاسی و اقتصادی سخن به ميان مي آيد .
b. ويژگي نقشه راه
تحقق این هدف نیازمند ترسیم نقشه راهی است که در آن نحوه طی مسیر، منابع و امکانات لازم، تقسیم کار در سطح ملی و الزامات در این مسیر به صورت شفاف و دقیق مشخص اشاره مي شود .
c. چالش هاي جدي مطرح مي شود .
ولی هنوز آموزش و پرورش با چالش های جدی روبه رو است و برون داد آن در تراز جمهوری اسلامی ایران و پاسخ گوی تحولات محیطی و نیازهای جامعه نمی باشد.

3. فصل اول کليات
a. ساحت های تعلیم و تربیت
ساحت های مندرج در فلسفه تعلیم و تربیت در جمهوری اسلامی ایران (تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی، تعلیم و تربیت اجتماعی و سیاسی، تعلیم و تربیت زیستی و بدنی، تعلیم و تربیت زیباشناختی و هنری، تعلیم و تربیت اقتصادی و حرفه ای، تعلیم و تربیت علمی و فناورانه) میباشد.
b. چشم انداز
چشم انداز نظام آموزشی اعلامیه جهت گیری نظام آموزشی و بیانگر هویت و آرمان آن است که تصویری از مقاصد آینده نظام آموزشی کشور در افق ١٤٠٤ را ترسیم می کند.

این چشم انداز براساس اسناد بالادستی: قانون اساسی، سیاست های کلی نظام، سند چشم انداز بیست ساله و فلسفه تعلیم و تربیت در جمهوری اسلامی ایران، در افق ١٤٠٤ ترسیم می شود.

4. فصل دوم : بيانيه ارزش ها
 فرآیند تعلیم و تربیت در تمام ساحت ها شامل تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی، تعلیم و تربیت اجتماعی و سیاسی، تعلیم و تربیت زیستی و بدنی، تعلیم و تربیت زیباشناختی و هنری، تعلیم و تربیت اقتصادی و حرفه ای، تعلیم و تربیت علمی و فناورانه مي باشد .

5. فصل چهارم چشم انداز
ويژگي هاي تعليم و تربيت رسمي عمومي جمهوري اسلامي ايران به شرح ذيل ليست مي شود :
*  نقطۀ اتکای دولت و ملت در رشد،تعالی و پیشرفت کشور و کانون تربیت محله
* برخوردار از قدرت تصمیم گیری و برنامه ریزی در حوزه های عملیاتی در چارچوب سیاست های محلی، منطقه ای و ملی
*  نقش آفرین در انتخاب آگاهانه، عقلانی، مسئولانه و اختیاری فرآیند زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی دانش آموزان براساس نظام معیار اسلامی

6. فصل پنجم هدف هاي کلان
a. افزایش مشارکت و اثربخشی همگانی به ویژه خانواده در تعالی نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی
b. ارتقای اثربخشی و افزایش کارایی در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی
    
7. فصل ششم : راهبرد هاي کلان
a. تقویت و نهادینه سازی مشارکت اثربخش و مسئولیت پذیری مردم، خانواده و نهادهای اقتصادی، مدیریت شهری و روستایی و بنیادهای عام المنفعه در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی
b. تعامل اثربخش و فعال نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی با سایر نهادها و دستگاه های مرتبط به ویژه نهاد خانواده و رسانه با تأکید بر کاهش مرزهای تعلیم و تربیت رسمی و غیررسمی
c. ارتقای جایگاه نظام تعلیم و تربیت کشور به عنوان مهمترین نهاد تربیت نیروی انسانی و مولد سرمایه اجتماعی و...
d. توسعه ظرفیت ها و توانمندی های آموزشی و پرورشی برای حضور فعال و سازنده در صحنه های بین المللی و منطقه ای ...

8. فصل هفتم : هدف هاي عملياتي و راهکارها

به نکات ذيل اشاره مي شود :
به هنگام عملیاتی کردن احکام این سند،لازم است در تدوین برنامه های میان مدت و کوتاه مدت، پیوستگی بين هدف هاي عملياتي و راهکارهاي ذيل آن ها ، مورد توجه قرار گیرد .
a.ويژگي پرورش و تربيت يافتگان آموزش و پرورش را به شرح ذيل مشخص مي کند :

* با درک مفاهیم اجتماعی و سیاسی و « احترام به قانون » و اندیشه ورزی در آنها، شایستگی رویارویی مسئولانه و خردمندانه با تحولات اجتماعی و سیاسی را کسب می کنند و با رعایت وحدت و تفاهم ملی، در دفاع از عزت و اقتدار ملی می کوشند و..
* دارای حداقل یک مهارت مفید برای تأمین معاش حلال باشند، به گونه ای که در صورت جدایی از نظام تعلیم و تربیت رسمی در هر مرحله، توانایی تأمین زندگی خود و ادارۀ خانواده را داشته باشند.
راهکار 6ـ1ـ  گسترش و تنوع دادن به حرف و مهارت های مورد نیاز جامعه و تعلیم متناسب  و برنامه ریزی شده آن در همه دوره های تحصیلی و برای همه دانش آموزان 

b.تقويت بنياد خانواده و..

راهکار 1ـ4ـ آموزش و ارتقای مدیریت خانواده در استفاده مناسب از ابزار رسانه در محیط خانواده همسو با اهداف نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی
راهکار 2ـ4ـ تدوین اصول راهنما و پودمان های آموزشی برای تبیین نقش مدرسه، رسانه ها و خانواده در تأمین پیش نیازهای ورود کودک به مدرسه و ایجاد سازوکارهای لازم برای هماهنگی و هم سویی آنها با هم و با اهداف نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی
 راهکار 3ـ4ـ تدوین برنامه جامع مشارکت خانواده و نهادهای تربیتی و آموزشی برای تقویت فرهنگ تربیتی خانواده ها و تحقق شایستگی های پایه دانش آموزان
 راهکار 4ـ4ـ افزایش میزان مشارکت خانواده ها در فعالیت های آموزشی و تربیتی مدرسه،
c.  تأمین و بسط عدالت در برخورداری از فرصت های تعلیم و تربیت با کیفیت مناسب با توجه به تفاوت ها و ویژگی های دختران و پسران و مناطق مختلف کشور
راهکار 5 ـ 5ـ اختصاص حداقل 10 درصد و حداکثر 20 درصد از برنامه های آموزشی به معرفی حرفه ها، هنرها، جغرافیا، آیین و رسوم، نیازها و شرایط اقلیمی و جغرافیایی استان ها به ویژه مناطق روستایی و عشایری با رعایت استانداردهای ارتقای کیفیت و تقویت هویت اسلامی ایرانی دانش آموزان در چارچوب ایجاد کارآمدی و تقویت هویت ملی
d. تنوع بخشی به محیط های یادگیری در فرآیند تعلیم و تربیت رسمی عمومی
راهکار 3ـ 6ـ ایجاد موزه و نمایشگاه علم و فناوری در هر یک از شهرستان ها تا پایان برنامه ششم توسعه کشور،به منظور فراهم آوردن زمینه مشاهده و تجربه فزون تر دانش آموزان و عینی تر کردن محتوای آموزشی کتب درسی
راهکار 5 ـ6 ـ تنظیم و اجرای برنامه جامع کارآفرینی و مهارت آموزی برای تمام دوره های تحصیلی به ویژه دانش آموزان دوره متوسطه تا پایان برنامه پنجم توسعه در برنامه درسی و آموزشی
راهکار 6 ـ6 ـ ایجاد شبکه ای از محیط های یادگیری مانند پژوهش سراها، اردوگاه ها، خانه های فرهنگ، کتابخانه های عمومی، نمایشگاه ها و موزه های تخصصی علوم و فناوری، مراکز کارآفرینی، ورزشگاه ها و سایر مراکز مشابه و برقراری تعامل اثر بخش مدارس با این محیط ها، با رعایت اصل غنی سازی محیط مدرسه با همکاری سایر دستگاه ها
e.    افزایش نقش مدرسه به عنوان یکی از کانون های پیشرفت محلی، بهویژه در ابعاد فرهنگی ـ اجتماعی
راهکار 2ـ7ـ نهادینه سازی و تقویت همکاری مدرسه با مراکز فرهنگی و علمی محله به ویژه مسجد و کانون های مذهبی و حوزه های علمیه و مشارکت فعال مدیران، معلمان و دانش آموزان در برنامه های مرتبط محله و نیز حضور نظام مند و اثربخش روحانیون توانمند و مبلغان مذهبی با تجربه در مدرسه 

f.افزایش مشارکت نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی و مدرسه و معلمان و دانش آموزان در رشد و تعالی کشور در عرصه های دینی، فرهنگی، اجتماعی در سطح محلی و ملی به عنوان نهاد مولد سرمایه انسانی، فرهنگی، اجتماعی و معنوی
راهکار ١ـ ٨ـ اصلاح، ارتقا و تغییر نگرش به آموزش و پرورش بهعنوان سازمان فراگیر و نیروی اثرگذار اجتماعی در خدمت اهداف رشد و تعالی کشور به ویژه اهداف فرهنگی و اجتماعی

راهکار ٤ـ ٨ـ فراهم آوردن سازوکارهای قانونی برای حضور فعال و مؤثر مسئولین نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در نهادهای سیاست گذار و تصمیم ساز فرادستی به عنوان یکی از ارکان تعالی و پیشرفت همه جانبه و پایدار کشور
راهکار ٩ـ ٨ـ تعامل اثربخش با مراکز فرهنگی و اجتماعی و استفاده از ظرفیت رسانه ها ـ به ویژه رسانه ملی ـ برای تبیین جایگاه نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در تولید سرمایه اجتماعی و فرهنگی و جلوگیری از کوچک انگاری نقش آن در سرنوشت آینده کشور از منظر معارف اسلامی

g. جلب مشارکت ارکان سهیم و مؤثر و بخش عمومی و غیردولتی در تعلیم و تربیت رسمی عمومی
راهکار ١ـ٩ـ ایجاد تسهیلات قانونی و سازوکارهای تشویقی و انگیزشی لازم اعم از مادی و معنوی، برای بسط فرهنگ نیکوکاری و تعاون، مشارکت پذیری و مشارکت جویی در جامعه و ...

راهکار ٤ـ٩ـ تقویت و گسترش مدارس غیردولتی با اصلاح و بازنگری قوانین و مقررات موجود
h.ارتقای منزلت اجتماعی و جایگاه حرفه ای منابع انسانی با تأکید بر نقش الگویی و جایگاه معلم
راهکار ٣ـ١٠ـ اصلاح قوانین و مقررات موجود استخدامی، مالی و اداری متناسب با حرفه های تخصصی با مشارکت دستگاه های ذیربط 

i. باز مهندسی سیاست ها و باز تنظیم اصول حاکم بر برنامه درسی تربیت معلم با تأکید بر کارورزی و انطباق سطح شایستگی های حرفه ای معلمان در سطح ملی و جهانی با مقتضیات الگوی برنامه درسی در نظام تعلیم و تربیت و طراحی سیاست های مناسب برای ارتقای شیوه های جذب، تربیت و نگهداشت معلمان در آموزش و پرورش 

راهکار ٩ـ١١ـ رصد کردن تحولات نظام آموزش و پرورش و تربیت معلم و تحولات علمی در حوزه علوم تربیتی در سطح منطقه، جهان اسلام و بین الملل و بومی سازی تجربیات و یافته های مفید آنها و بهره مندی آگاهانه از آنها در چارچوب نظام معیار اسلامی

راهکار ١١ـ١١ـ مشارکت فعال در تعاملات بین المللی، با اولویت جهان اسلام و انعکاس نظریات و تجربیات موفق داخلی در محافل و مراکز علمی جهانی

j. تنوع بخشی در ارائه خدمات آموزشی و فرصت های تربیتی متناسب بامصالح جامعه، نیازها و علایق دانش آموزان در راستای شکوفایی استعدادهای آنها
راهکار ١ـ١٦ـ ایجاد تنوع در فرصت های تربیتی در مراکز آموزشی و تربیتی برای پاسخگویی به نیازهای دانش آموزان

k. استقرار نظام ارزشیابی و تضمین کیفیت در تعلیم و تربیت رسمی عمومی
راهکار 4ـ ١٩ـ ارتقای جایگاه ایران در ارزیابی های کیفیت جهانی در چارچوب معیارهای اسلامی و معرفی الگوی تعلیم و تربیت اسلامی به جهان
l. تأمین تخصیص و تنوع بخشی به منابع مالی، مدیریت مصارف متناسب با نیازهای کمی و کیفی نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی
راهکار ٢ـ 20ـ شفاف سازی و برنامه ریزی برای افزایش سهم اعتبارات آموزش و پرورش از تولید ناخالص داخلی به میزان مناسب
m. بازنگری و بازمهندسی ساختارها و رویه ها و روش ها
راهکار ٢ـ 2١ـ استقرار نظام مکان یابی مدارس بر اساس سامانه آمایش سرزمین و تحولات جمعیتی( ناظر به ٥٠ سال آینده )
راهکار ٣ـ 2١ـ طراحی و استقرار نظام جامع هدایت تحصیلی و استعدادیابی به منظور هدایت دانش آموزان به سوي رشته ها ،حر ف و مهارت های مورد نیاز حال و آینده کشور متناسب با دانش آموزان به سوی رشته ِ ها، استعدادها، علاقه مندی و توانایی های آنان 

n. ارتقا و بهبود مستمر کیفیت نظام کارشناسی، مدیریت و راهبری آموزشی و تربیتی در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی
راهکار 3ـ 2٢ـ. طراحی و اجرای الگوی بالندگی شغلی ـ حرفه ای برای منابع انسانی
 راهکار 4ـ 2٢ـ انجام مطالعات راهبردی آیندهنگر در آموزش و پرورش و تدوین برنامه های آینده پژوهانه و اجرای آن با هماهنگی دستگاه های ذیربط در آموزش و پرورش رسمي
o.  توسعه ظرفیت پژوهش و نوآوری، نظریه پردازی و مستندسازی تجربیات تربیتی بومی
راهکار 3ـ 2٣ـ حمایت های مادی و معنوی از طرحهای موفق و نوآوری های تربیتی بومی، مستندسازی و انتشار یافته های پژوهشی در داخل و خارج از کشور و ایجاد بانک اطلاعاتی فعال و کارآمد

9. فصل هشتم چارچوب نهادی و نظام اجرایی تحول بنیادین آموزش و پرورش 

a. بخش اول  : سياست گذاري ، نظارت و ارزيابي  در سطح کلان بر عهده شوراي عالي انقلاب فرهنگي مي باشد .
b. بخش دوم : برنامه ريزي و نظام اجرايي شورای عالی آموزش و پرورش با استفاده از همه ظرفیت وزارت آموزش و پرورش و سایر نهادها و امکانات کشور مسئولیت بررسی، تصویب و ابلاغ سیاست های اجرایی، طراحی سازوکار تحقق اهداف، اصلاح ساختارها و فرآیندها مربوط، به روزآوری و ترمیم، هماهنگی و انسجام در سیاست ها، برنامه ها و نظارت بر حسن اجرای برنامه های تحول راهبردی را برعهده دارد و ...
وزارت آموزش و پرورش موظف است با تربیت، به کارگیری و سازماندهی نیروهای توانمند و واجد شرایط، تأمین و بسیج امکانات و منابع، تدوین برنامه های اجرایی کوتاه مدت و میان مدت در سطح ملی و استانی، اصلاح قوانین و مقررات و جلب مشارکت و همکاری سایر دستگاه ها و نهادها اقدامات لازم برای تحقق مفاد سند را معمول دارد.
تمام دستگاه ها و نهادها، به ویژه رسانه ملی، موظفند در چارچوب این سند، همکاری لازم با نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی را برای تحقق اهداف تحول بنیادین آموزش و پرورش معمول دارند.

c. بخش سوم: نحوۀ ترمیم و به روز رسانی سند تحول بنیادین آموزش وپرورش :

فرآیند ترمیم سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران در افق چشم انداز در بازه های زمانی پنج ساله از تاریخ تصویب آن و مطابق با بنیان های نظری سند ملی (  فلسفه تعلیم و تربیت در جمهوری اسلامی ایران، فلسفه تعلیم و تربیت رسمی عمومی در جمهوری اسلامی ایران، رهنامه نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در جمهوری اسلامی ایران ) پس از تصویب شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب نهایی شورای عالی انقلاب فرهنگی خواهد رسید.

10. نتيجه گيري :
همان طور که ملاحظه مي فرماييد از نظر سند تحول بنيادين در آموزش و پروش نيز آموزش و پرورش يک نهاد فرابخشي مي باشد .

11. از تحليل گران حوزه آموزش و پرورش ، قلم به دستان رسانه ها و اتاق فکر تشکل هاي مدني ، علاقه مندان توسعه پايدار جمهوري اسلامي ايران ، برنامه ريزان و طراحان سند چشم انداز 1404 و ... انتظار مي رود تا يک مرکز پژوهشي  و يک سازمان برنامه ريز در کشور را معرفي نمايند  تا مقدمات ايجاد عزم ملي جهت اصلاح ساختار آموزش و پرورش فراهم آيد .

 در غير اين صورت تجربه ي بيش از  نيم دهه گذشته از سوي و وظايف و مأموريت هاط فرابخشي آموزش و پرورش ، نشان داده است :
شوراي عالي انقلاب فرهنگي به تنهايي همچون گذشته قادر به تحول بنيادين در آموزش و پرورش ، نمي باشد  و آموزش و پرورش کشور  نياز به اتاق فکر دارد  ؛ همان طور که قبلأ اشاره شد :
در دوران اصلاحات قرار بود که سند ملي آموزش و پرورش توسط سازمان برنامه بودجه تنظيم شود ولي در دوران دولت مهرورزان ، سند تحول بنيادين آموزش و پرورش  در شوراي عالي آموزش و پرورش تنظيم و به عنوان يک سند بالا دستي طي 15 جلسه در شوراي عالي انقلاب فرهنگي به تصويب رسيد .
در بخش سوم از فصل هشتم اين سند ، فرآيند ترميم آن مشخص شده است که در برنامه هاي دانش آشتياني مورد توجه قرار گرفته شده است .

علي رغم نقد هاي که به سند تحول  ارائه  شده يا مي شود اين سند مورد تأئيد بسياري از بخش هاي حاکميت مي باشد ولي با اين وجود ، اين سند با موفقيت کامل اجرا نشده است  ؛ مثلأ در فصل هفتم ، بخش ششم راهکار پنجم آمده است :
راهکار 5 ـ6 ـ تنظیم و اجرای برنامه جامع کارآفرینی و مهارت آموزی برای تمام دوره های تحصیلی به ویژه دانش آموزان دوره متوسطه تا پایان برنامه پنجم توسعه در برنامه درسی و آموزشی
برنامه توسعه پنجم به پايان رسيده و دولت و مجلس ( بخشي هاي از حاکميت ) برنامه ششم توسعه را دنبال مي کنند ولي هنوز برنامه جامع کارآفرینی و مهارت آموزی برای تمام دوره های تحصیلی به ویژه دانش آموزان دوره متوسطه محقق نشده است !
يکي از دلايل  عدم موفقيت  سند تحول بنيادين در آموزش و پرورش و شوراي عالي آموزش و پرورش آن است که آموزش و پرورش يک نهاد فرا بخشي است ولي نهادهاي فرابخشي چون سازمان برنامه و بودجه ، مرکز پژوهش هاي مجلس و... به طور جدي به آموزش و پرورش ورود نداشته اند .( آموزش و پرورش کشور فاقد اتاق فکر مي باشد ! )

به نظر حقير :
1.  مناسب ترين مرکز پژوهشي  ، مرکز پژوهش هاي مجلس است که با نگاهي فرابخشي بايد جهت تحول بنيادين در آموزش و پرورش نقش آفريني کند و به عنوان بازوي پژوهشي وزارت آموزش و پرورش عمل کند تا هم فرآيند اجراء و هم فرآيند ترميم سند تحول به خوبي محقق شود .
2. مناسب ترين سازمان برنامه ريزي   ، سازمان برنامه و بودجه  است که با نگاهي فرا بخشي بايد جهت تحول بنيادين در آموزش و پرورش نقش آفريني کند و به عنوان بازوي برنامه ريزي  وزارت آموزش و پرورش عمل کند تا هم فرآيند اجراء و هم فرآيند ترميم سند تحول به خوبي محقق شود !
اگر عمري باقي باشد و سعادت ياري کند در قسمت بعدي بيشتر به اهميت نقش وزير آموزش و پرورش مي پردازيم .