نگاهی به تاریخچه پیدایش و تحول " نوروز " : آئين کهني که صلح ، نوع دوستي ، شادکامي ، احترام به طبیعت ، دوباره روئيدن ، آگاهی و تفکر را گسترش مي دهد جاودانه خواهد ماند !

  پاسداشت ˏآداب و رسوم بالنده ي اقوام و مليت ها ( به عنوان عامل پيوند بين انسان ها ) نشان خردورزي  است.
برخي آداب و سنن با گذشت زمان منسوخ ، خرافاتي و غير عقلاني مي شوند ولي ارثيه اجداد خردمند ما ، همچون  جشن  نوزوز باستاني  و ...  بعد از گذشت بيش از سه هزار سال با اقبال عمومي جامعه امروزي مواجه مي شود به گونه اي  که مردم پنچ کشور ، تلاش مي کنند به جمع هفت کشور قبلي جهت ثبت جهاني نوروز بپيوندند !
آئين کهني که صلح ، نوع دوستي ، شاد کامي ،  احترام به طبیعت ، نو شدن روز ، دوباره روئيدن و ... را گسترش مي دهد جاودانه خواهد ماند !

1.  مقدمه :

آئين ها ي سنتي همسو با صلح ، حفاظت از محيط زيست و... بالنده بوده قوام بخش اقوام و مليت ها مي باشند.
در سايت انسان شناسي و فرهنگ آمده است :
"  (انسان‌شناسی، علمی‌ترین رشته علوم انسانی و انسانی‌ترین رشته در علوم است.) "
"سرزمین ایران یکی از متنوع ترین اجتماعات فرهنگی –قومی را درخویش جای داده است. در ایران نزدیک به بیست حوزه فرهنگی و قومی را می توان از هم تفکیک کرد.

این حوزه های متنوع فرهنگی،در عین حال با رشته های نامرئی خصوصیات جمعی ایرانیان،به یکدیگر متصل شده اند. از مهمترین عوامل پیوند این حوزه های منتوع، وجوه مشترک عناصر تشکیل دهنده فرهنگ، و نیز باورهای مشترک قومی و اعتقادات آیینی است. "
سئوالي که به ذهن متبادر مي شود :
اين تنوع قومي ، چگونه هم گرا مي باشند ؟
جشن ها و اعیاد نمايانگر پيوند ملي ميان اقوام مختلف مي باشند .
"جشن ها و اعیاد از جمله نمادهای مشترکی است که نمایانگر پیوند ملی میان اقوام مختلف ایرانی است. در حالی که کشورهای مختلف، جشن ها و اعیاد خاص خود را دارند. "
در کشور ما اقوام مختلف به دلیل بهره مندی از فرهنگ واحد ملی در تمامی اعیاد دارای اشتراک می باشند.

احمد محیط طباطبایی، رییس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم)
" در فرهنگ ما که از شب به روز رسیدن، از تاریکی به نور آمدن و از سرما به گرما آمدن یک اصل است. درست در بهار، تابستان و اواسط پاییز که آیین‌ها بیشتر جشن گندم، مهرگان، آب پاشان و اینهاست، صورت عمده جشن‌های زمستان مبتنی بر تفکر است. این آیین‌ها برای هم گرایی، نگاه به گذشته و آینده و ریشه حیات جشن گرفته می‌شود؛ چیزی که در میراث ناملموس  ( 1 ) تجلی دارد. "

رضا سجودی سرپرست میراث ناملموس تهران:
"بسیاری از آیین ها و رسوم سنتی در تمامی جوامع در پیوندی استوار با طبیعت تحقق می یابد.
این ارتباط ممکن است مستقیم یا بی واسطه یا به واسطه تعامل بشر با طبیعت باشد.
تغییرات فصلی، اعتدال ها و انقلاب های جوی مانند نوروز و شب چله نمونه های روشنی از پیوند مستقیم آداب و رسوم مردم با طبیعت است.
پاسداری از این آداب و رسوم به معنای زنده نگاه داشتن آنها در بستر واقعی و نزد حاملان طبیعی آن است.
گام نخست در پاسداری از این مواریث زنده، شناساندن آنها و برجسته ساختن اهمیت آنها نزد جوامع محلی است.
تجربه موفق مرکز مطالعات منطقه ای پاسداری از میراث ناملموس در آسیای غربی و مرکزی، تحت نظارت یونسکو (مرکز میراث ناملموس تهران) در برگزاری برنامه‌های با مناسبت های مختلف، با هدف ارتقای آگاهی های عمومی از میراث فرهنگی ناملموس ما را بر آن داشت تا این بار در تعامل با پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، … و آیین های مرتبط با آن را به عنوان میراث مشترک گرامی داریم.

"2.  يکي از بزرگترين جشن هاي باستاني که نشان خردورزي اجداد ما و پيوند دهنده همه اقوام ايراني است ، جشن نوروز مي باشد . ( این جا )
"آیین نوروز طولانی ترین جشن ملی و از جمله آیین های ایرانی است که تا امروز ماندگار و پایدار مانده است.آداب استقبال از نوروز که در مراسم خانه تکانی، سبزه سبز کردن، تهیه پوشاک و وسایل نو، نوروز خوانی، آتش افروزی و تهیه شیرینی های عید، زیارت اهل قبور و کمک به افراد مستمند، جلوه گر شده با مراسم سال تحویل، هفت سین، دعای سال تحویل، دید و بازدیدها، تدارک غذای عید، عیدی دادن و بازی ها ادامه می یابد و سرانجام با مراسم سیزده بدر به پایان می رسد. آداب نوروزی هر چند در برخی سنت ها با تفاوت هایی در مناطق مختلف کشور اجرا می شود، اما عمق وجودی همه آن ها مشترک و یکسان است و این امر نشان دهنده فراگیری این آیین در گستره ایران فرهنگی است ."

3. منشاء پیدايش نوروز
"گفته می‌شود خاستگاه نوروز در ایران باستان است اما اگر دقیق‌تر بنگریم، می‌بایست از سومر (اولین تمدن بشری) در برگزاری نخستین نوروز یاد کنیم. نوروز از سومر، از یکسو به اکد، و از اکد به بابل و آسور رسید و از سوی دیگر به آغازگران تمدن در ایران، یعنی به ایلامی‌ها و از ایلامی‌ها به هخامنشیان و ساسانیان وغیره به باور کُردها قیام کاوه آهنگر و پیروزی او بر ضحاک را جشن نوروز نامیده‌اند.در هنگام نوروز، کردها با گردهمایی در بیرونِ شهرها، به استقبال بهار می‌روند."

 
"در برخی از متن‌های کهن ایران از جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متن‌ها،کیومرث به عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده‌است . 

پدیدآوری نوروز در شاهنامه، بدین گونه روایت شده‌ است که:

جم (یما) در حال گذشتن از آذربایجان، بر روی تخت جمشیدی ارگ جمشید در آنجا فرود آمد و با تاجی زرین بر روی تخت نشست با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو و جم را جمشید نامیدند . مهمترین چهره‌های اسطوره‌ای مانند جمشید، سیاوش و کیخسرو پیوندی نزدیک با نوروز دارند. نوروز روز پیروزی بزرگ جمشید بر دیوان است که نماد پلیدی‌هایی چون سرما، تاریکی، جهالت و خشونت بودند. عروج جمشید و عروج کیخسرو در این روز اتفاق افتاد که تفاسیر گوناگونی را به همراه دارد.در این روز جمشید جهان غیب را در جام جهان‌نما مشاهده کرد. همان جامی که در آن کیخسرو جای بیژن را مشاهده کرد و رستم را به دنبال او فرستاد. اما حکایت دگردیسی و بازآفرینی سیاوش، حکایتی ویژه است که با روایت‌هایی مانند آدونیس، پرسفون، ازیریس یا تمرز قابل‌مقایسه است."

4. چرا نوروز دوباره ثبت جهانی شد؟

"هشتم مهرماه ۱۳۸۸ آیین باستانی «نوروز» با عضویت هفت کشور و با عنوان یک پرونده‌ی مشترک در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید. پرونده‌ای مشترک با درخواست و مدیریت ایران و همکاری کشورهای جمهوری آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و ازبکستان که آن سال به‌عنوان سومین اثر در فهرست میراث ناملموس جهانی و نخستین اثر ناملموس ایرانی در این فهرست جهانی ثبت شد."
"قطعا این آیین سنتی و مهم آنقدر برای کشورهای همسایه ایران اهمیت داشت که سال ۱۳۹۳ پنج کشور «افغانستان، عراق، قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان» درخواست عضویت در پرونده‌ی مشترک جهانی «نوروز» را مطرح کردند."
"به‌دنبال این تقاضا و برای الحاق نام پنج کشور به این پرونده، بار دیگر پرونده «نوروز» در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو به ثبت رسید." ( این جا )

5. اهميت نوروز چيست که توجه به آن روز افزون است ؟!
"نوروز"  تعالی کرامت انسانی و خرد و صلح است .
"محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری  در یازدهمین اجلاس کمیته بین‌الدُوَل حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس جهانی در کشور اتیوپی آفریقا ، در گفت‌وگو با ایسنا ، ثبت پرونده جدید «نوروز» در فهرست میراث جهانی و عضویت پنج کشور جدید را قدمی موفقیت‌آمیز در این پرونده دانست و گفت: فکر می‌کنم در سال‌های آینده کشورهای دیگری نیز به عضویت پرونده نوروز درآیند. این پرونده یکی از موفق‌ترین پرونده‌های میراث جهانی است."
" او نوروز را «تعالیِ کرامتِ انسانی، خرد و صلح» دانست و ادامه داد: این بهترین و نزدیک‌ترین پرونده‌ای است که در سطح  یونسکو معرفی شده و به اهداف و روح کنوانسیون ۲۰۰۳ نزدیک است."
"معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری افزود: امیدواریم سنت‌های نوروز بین همه کشورها گسترش پیدا کند و ایران تا پایان بتواند این پرونده را مدیریت کند.

6. چه عاملي 300 ميليون انسان از 12 مليت گوناگون را  به هم پيوند مي دهد؟
"  ژانت الیزابت بلیک،  متخصص بین المللی یونسکو در حوزه میراث فرهنگی ناملموس هم که به زبان فارسی سخنرانی می‌کرد با بیان اینکه کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس (2000) دامنه دارد، گفت:« آیین‌های ... در دو اصل این کنوانسیون جای می‌گیرد: یکی عملیات اجتماعی و دیگری دانش مربوط به طبیعت. اينها نشان می‌دهد آیین‌ها و آداب ... مردم ایران در قلب کنوانسیون حراست از میراث فرهنگی ناملموس جا دارد.»  او با بیان اینکه یکی از اهداف کنوانسیون حفاظت از تنوع فرهنگی است اما گفت: «با این حال یک تناقضی وجود دارد و آن اینکه با وجود ارزش تنوع اما چیزی مشترک میان همه اقوام و ملت هاست و آن "بشریت" ما است."
به قول استاد "  محمد میرشکرایی، پیش کسوت حوزه مردم‌شناسی و رییس پیشین پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری که پیشنهاد ثبت جهانی نوروز را مطرح کرده و تلاش‌های زیادی برای تهیه‌ی این پرونده انجام داده بود، درباره این اقدام مشترک به ایسنا گفت: "ما باید بکوشیم، در ذهن همه‌ی ملت‌ها و به ویژه روشنفکران‌شان، این فکر را جا بیندازیم که شخصیت‌های فرهنگی ـ تاریخی به یک قوم یا سرزمین محدود متعلق نیستند، بلکه به یک پهنه‌ی وسیع، یگانه و همگون فرهنگی که از چین تا آن سوی فرات گسترده است، تعلق دارند ."

اميد است خردورزان امروز ، به تأسي از توشه ي اجداد هوشمندمان ، توجه به طبيعت ، صلح ، نوع دوستي ، سعادت ابناي بشر را پيشه راه خود نمايند . با گسترش آداب ، رسوم ، آئين هاي خردمندانه ، ستون هاي عظيم ̗کاخ ˏدانايي و خرد را مستحکم تر نمايند .
نوروزتان پيروز باد !
هر روزتان نوروز باد!

توضيحات :
( 1 ) ميراث فرهنگي ناملموس :
* تعریف
ميراث فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرآیندهای فرهنگی گفته می‌شود که با گذشت زمان و از نسل‌های پیشین باقی مانده‌اند. بخشی از دارایی‌های فرهنگی، محصولاتی ملموس مانند ساختمان‌ها یا کارهای هنری هستند. با این حال بخش‌های زیادی از فرهنگ به‌شکل ناملموس است مانند ترانه، موسیقی، رقص، درام، توانمندی، آشپزی، هنر صنایع دستی و جشنواره‌های گوناگون. اینها شکل‌هایی از فرهنگ به‌شمار می‌روند که که قابل ثبت و ضبط هستند ولی ملموس نبوده و قابلیت ذخیره در محل فیزیکی مانند موزه را ندارند ولی از طریق ابزارها و وسایلی که در آن‌ها به‌کار رفته‌اند قابل تجربه‌کردن هستند. این وسایل فرهنگی توسط سازمان ملل متحد گنجینه‌های بشری نامیده شده‌است.

* زمينه هاي تجلي ميراث فرهنگي ناملموس
«میراث فرهنگی ناملموس پيوسته توسط جوامع و گروه ها در پاسخبه محیط، تعامل با طبيعت و تاریخشان بازآفريني مي‌شود و حس هويت و تداوم را برايشان به ارمغان مي آورد، و بدين ترتيب احترام به تنوع فرهنگي و خلاقيت بشري را ترويج مي‌دهد.» (کنوانسیون 2003 یونسکو برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس)
میراث فرهنگی ناملموس در زمینه‌های زیر متجلی می‌شود:
1) آیين هاي شفاهي، شامل زبان به عنوان محمل ميراث فرهنگي ناملموس (مثلاً: آوازها، لالایی‌ها، آواهای کار، مثل‌ها، شعرخوانی‌ها، و ...)؛
2) هنرهاي اجرایی (مثلاً: موسیقی، رقص، نمایش سنتی، خیمه‌شب‌بازی، نمایش عروسکی، نقاشی، خوش‌نویسی، و ...)؛
3) آیين‌ هاي اجتماعي، مراسم، مناسك و فستیوال‌ها (مثلاً: جشن‌ها، بازی‌ها، مراسم آیینی، اعیاد و ...)؛
4) دانش و کردارهای مربوط به طبيعت و جهان هستي (مثلاً: طب سنتی، معماری سنتی، نجوم سنتی، دانش‌ها و مهارت‌های سنتی بهره‌گیری از منابع انرژی، و ...)؛
5) صنعت گری سنتی (مثلاً: مهارت‌ها و فنون در حوزه‌های سفال‌گری، کاشی‌کاری، صنایع چوب، نساجی، و ...)

* پرونده‌های میراث فرهنگی ناملموس به 3 صورت، در یونسکو به ثبت می‌رسند:
فهرست معرف میراث فرهنگی ناملموس بشری
فهرست میراث فرهنگی ناملموس نیازمند پاسداری فوری
فهرست اقدامات موفق پاسدارانه