نقدی بر تأمین امنیت آزمون های نهایی مدارس توسط وزارت کشور

آموزش و پرورش، سازمانی است مستقل و همانند تمامی وزارتخانه ها متکی به تخصص، مهارت، کارکرد و توانمندی نیروهای شاغل خود و باید باشد. برقراری آزمون داخلی یا نهایی، سوپاپ اطمینان از میزان یادگیری هر دانش آموز در کلاس درس و مدرسه است و تضمینی برای ارتقای سطح دانش، خرد، بینش و جهت یابی دانش آموزان برای برعهده گرفتن نقش اجتماعی با هدف تعیین تکلیف زندگی در دوران جوانی و بزرگسالی است.

برای یک معلم و مدیر هوشیار مدرسه مشاهده خبر زیر شگفت انگیز و تأسف بار بود:

محسن زارعی رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزش و پرورش در گردهمایی رؤسای نواحی و مناطق استان اصفهان به اهمیت پشتیبانی مالی و منابع انسانی در برگزاری آزمون های نهایی اشاره کرد و گفت:

« برای اولین‌بار، تأمین امنیت آزمون‌ها به عهده وزارت کشور سپرده شده است و این موضوع در شورای تأمین استان‌ها و شهرستان‌ها نیز پیگیری می‌شود » .(1)

بسیاری از کشورهای پیشرفته به جای ارزیابی مستمر و افزایش سطح استرس و خستگی ذهنی دانش آموزان به ارزیابی پایانی در طول یک سطح یا دوره تحصیل، اکتفا می کنند و امروز ما به جای حرکت در چنین وضعیتی، پای وزارتخانه ای را به آموزش و پرورش باز می کنیم که بار امنیتی دارد.

در ویکی پدیا در خصوص شرح وظایف وزارت کشور، چنین آمده است:

« فراهم نمودن موجبات حفظ نظم و امنیت در سراسر کشور و تأمین آزادی‌های سیاسی و اجتماعی در چارچوب قانون اساسی و سایر قوانین مملکتی و اجرای سیاست عمومی دولت به‌ منظور پیشبرد برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی عمرانی و حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی با استفاده از مشارکت‌های عمومی و نظارت بر اداره امور مناطق کشور از طریق استانداران، فرمانداران و بخشداران و همچنین شناسایی و تعیین هویت افراد و رفع بحران‌های ناشی از حوادث و وقایع غیرمترقبه » .

حال با این توصیف، تضمین امنیت آزمون نهایی مدارس توسط وزارت کشور، چگونه تفسیر می شود؟

حقیقت آن که تأمین امنیت آزمون های نهایی مدارس توسط وزارت کشور به معنای اعتراف بر بی کفایتی و ناتوانی وزارت آموزش و پرورش در انجام رسالت و وظایف خود است و ارزش و اعتبار معلمان و مدیران در این بین زیر سئوال رفته و جایگاه آنان روز به روز ضعیف تر خواهد گشت. این که علیرغم تمامی تمهیدات وزارت آموزش و پرورش، باز تقلبی در جلسات امتحانات نهایی صورت می گیرد، صرفا دلیلی از ضعف و ناتوانی مدیران و معلمان و دیگر نیروهای صفی و ستادی نیست . در جلسات کنکور نیز تقلب صورت می گیرد. تقلب، دلیل موجهی برای امنیتی کردن امتحانات نهایی نیست.

جلسه امتحان، چیزی شبیه فضای رأی گیری و انتخابات نیست که حضور سرباز و پلیس در آن، امری عادی به نظر برسد.

به جای ایجاد فضای امنیتی، بهتر است فکری اساسی به تضمین کیفیت آموزشی بنمایید.  نوجوانان و جوانان و حتی کودکان، امروز از اختیار و حتی سلطه تربیتی – محافظتی خانواده، مدرسه و گاه حتی جامعه خارج شده اند.آنان دیگر چون دو دهه پیش، با خواسته ها و اصول ما هم خوانی ندارند و حتی در بسیاری از موارد از ما فراتر رفته اند.

بخشی از آنچه که امروز به نام تقلب در هر نوع آزمون داخلی و نهایی و حتی کنکور شاهد آن هستیم نتیجه توسعه تکنولوژی فضای مجازی است ؛  پدیده ای که خاص کشور ایران هم به تنهایی نیست. آنان با عنوان نسل " زد " شناخته می شوند.

سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، آنان را چنین تعریف می کند:

« جمعیتی که اکنون ۳۲ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد، با حدود دو و نیم میلیارد انسان، که متولدان دهه ۱۹۹۰ تا اواسط دهه ۲۰۱۰ میلادی هستند (1370 تا 1390) نسل زد می‌نامند » . و برای آنان 30 ویژگی ممتاز و متمایز از نسل ما معلمان و مدیران، مشخص شده است که 13 مورد از 30 ویژگی آن ها عبارت است از:

کم توان در توجه، اهل حال، پردازشگر سریع، به شدت انعطاف پذیر، به روز، عاشق دیده و شنیده شدن، مطالبه گر جدی آزادی، خود محور، کپسولی، ساختارشکن، شخصی ساز آموزش ، مقاوم در برابر نصیحت، متنفر از تحت کنترل بودن... (2)

ما معلمان در مدارس، با روح و روان و یادگیری های ماندگار دانش آموزان در ارتباط هستیم. ما معلمان به دانش آموزان خود اصول و روش های تقلب را آموزش نمی دهیم. بخشی از این روحیه به اثرپذیری از جامعه و الگوهای موجود در آن بر می گردد. ما معلمان حق متهم کردن آنان را نداریم. حق قضاوت یا پیش داوری آنان را نداریم. حق برچسب زدن را هم نداریم. ما معلمان بدون تفکر به عاقبت کار نمی توانیم عمل کنیم. ما پاسبان یا مفتش جلسه امتحان نیستیم. مأموریت ما متمایز از کارکرد سازمانی مان نیست. او دانش آموز است و ما معلم. لازم و ملزوم یکدیگریم. هر دو مکمل امر آموزش هستیم. هدف از آزمون اطمینان از یادگیری است و تمام تلاش و زحمات ما در تعقیب نتیجه این هدف برنامه ریزی شده است.  جلسه امتحان، چیزی شبیه فضای رأی گیری و انتخابات نیست که حضور سرباز و پلیس در آن، امری عادی به نظر برسد.

موضوع مهم پرداختن به دلایل تقلب است. فشاری که خانواده ها بر نمرات دانش آموزان وارد می کنند و تابوی نمره 20، آنانی را که توانایی یا میل و حوصله درس خواندن ندارند به سوی تقلب می کشاند ؛ پس خانواده ها بیشتر از ما معلمان مقصرند.

آیین نامه های خشک پادگانی در مدارس نیز آنان را به تقلب برای نتیجه گیری مطلوب یا مورد انتظار می کشاند. معلمان و مدیران و صد البته والدین با نگاه بالای نوک دماغی خود برخی از دانش آموزان را به سوی سیاست رایج جامعه یعنی می توان بدون زحمت نتیجه گرفت، هدایت می کنند. جسارت و شجاعت متقلبین در هر آزمونی بر شعور خواندن و یادگرفتن شان، می چربد. منطق آنان سریع و بی دردسر موفق شدن است. مثل آنانی که یک شبه میلیاردر می شدند. (چون الان میلیارد رقمی نیست و تعداد صفرها و انتظارات بیشتر شده است.)

به جای امنیتی کردن فضای امتحانات نهایی، آرامش و امید را به دانش آموزان هدیه کنیم. به آنان بفهمانیم که امتحان در تمامی مراحل زندگی ما جریان دارد اعم از امتحان الهی و غیرالهی. مهم چگونه تمهید شدن ماست. چگونه از مسیر معقول و بی دردسر، به نتایج مطلوب می توان رسید.

بهتر است به جای برجسته کردن امتحان و ایجاد رعب و وحشت از آن، به او آموزش دهیم که مهم ترین اصل در کلاس درس و مدرسه، فقط و فقط یادگیری عمیق و ماندگار مفاهیم و مطالب درسی است. برای این کار یک معلم باید از هنر روش تدریس سیّال (3) استفاده نماید. البته محتوا و حجم کتب درسی هم متناسب با توان یادگیری و علاقه مندی تمامی دانش آموزان نیست. تفاوت های فردی در بین دانش آموزان و در مدارس بسیار بیشتر از جامعه به چشم می آید، چون آنان کم سن و سال و در حال جامعه پذیر شدن و درونی کردن ارزش ها هستند.

دیگر موضوع مهم در این تصمیم این است که :

وزارت کشور قرار است با فرد متقلب چگونه برخورد یا رفتار نماید؟ طبق اصول و قوانین امتحانت نهایی وزارت آموزش و پرورش یا بر اساس اصول و قوانین مرسوم در وزارت کشور.

رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزش و پرورش در بخشی دیگر گفته است:

« برگزاری آزمون نهایی باید به‌ عنوان یک مسئله ملی در نظر گرفته شود و همه دستگاه‌ها موظف به حمایت از آموزش ‌و پرورش در این زمینه هستند » .

آزمون نهایی، ناموس آموزش و پرورش است، ظاهرا ملی تلقی کردن آن، بهانه ای برای ورود وزارت کشور شمرده می شود. همچنان که کمبود معلم بهانه ورود طلاب به مدارس شد.

ما در مدارس مشکلات و معضلات عدیده ای داریم که هرگز ملی شمرده نشده و هیچ سازمان و وزارتخانه ای برای تخفیف یا حل آن ها عزم جزم نکرده است، حال چرا امروز تقلب در آزمون نهایی را مسأله ای ملی قلمداد می کنید؟

آموزش و پرورش با مشمولیت تعداد بیشتری از نیروهای شاغل و جمعیت قابل توجه دانش آموزی، نسبت به سایر وزارتخانه ها با مشکلات گوناگونی مواجه است که پرداختن بدان ها از حوصله بحث خارج است.

فقط انتظار می رفت زمانی که دهه ها انتصاب مدیران و مدیران کل استان ها به طور سفارشی و فامیلی در آموزش و پرورش رواج داشت وزارت کشور از جمله شرایط انتخابات را برای نمایندگان مجلس یا شوراهای شهر عدم دخالت در چنین امور مهمی قرار می داد.

اگر از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مثلا برای ترویج فرهنگ و هنر ایرانی دخالتی می شد، یا از سوی وزرای اقتصاد یا صمت و جهاد کشاورزی در جهت ترغیب و تشویق دانش آموزان به امر تولید یا کمک به پویایی و توسعه آموزشی و اقتصادی کشور، به آموزش و پرورش یاری رسانده می شد نیت قابل تحسین و حمایت بود. اما توسط وزارت کشور علیرغم شرح وظایفی که بدان پرداختیم و جهت تضمین امنیت امتحانات نهایی، قابل قبول و تحمل نیست.

مگر ما وزیر نداریم؟ مگر وزیر ما قدرت اجرایی ندارد؟ مگر وزیر ما تنگناها و ضعف ها را نمی شناسد؟ مگر وزیر ما با تمامی زیرمجموعه وزارتخانه یعنی نیروهای ستادی عریض و طویل خود نمی تواند سلامت امتحانات نهایی را تضمین کند؟

دقت کنید سلامت نه امنیت!

در ادامه زارعی با بیان این که : « ارزشیابی پایان کار نیست، بلکه شروع یک فرایند است، افزود: ما باید از نتایج آزمون‌ها برای اصلاح فرایندها و برنامه ‌ریزی‌های آینده استفاده کنیم » .

جناب زارعی

اما ارزشیابی برای ما معلمان و مدیران مدارس، دقیقا پایان فرآیند است. ما معلمان 12 سال تعلیم و تربیت یک کودک را در مقاطع گوناگون تحصیلی بر عهده می گیریم تا او را به خانواده، بازار کار یا وزارت علوم تحویل دهیم. نتایج آزمون چیزی نیست جز یک نتیجه کمی که کیفیت آن با ادامه مسیر او توسط سایر نهادها مشخص خواهد شد.

از کدام فرآیند سخن می رانید؟ برای داشتن فرآیندی، مهارتی آموزش داده نشده است. کیفیتی در کار نیست. فقط نمره است برای دروسی که به صورت کپسولی یا حفظیّات، به او منتقل شده است. تنها مشکل آموزش و پرورش تقلب 2 یا 5 درصدی دانش آموزان در امتحانات نهایی یا لو رفتن و فروش سئوالات قبل از امتحان خاص و صد البته جلسه کنکور نیست.

آموزش و پرورش دهه هاست که هزار و یک مسأله لاینحل را با خود یدک می کشد . به جای برخورد امنیتی با مقوله تقلب، بهتر است فضای بازی برای طرح و هم فکری اهل فن ایجاد نمایید. به جای پرداختن به چنین مقوله ای نه چندان همه گیر، به تحلیل میانگین نمرات امتحانات نهایی که همه گیرتر است بپردازید. چون وظیفه شما طبق عنوان شغلی تان تضمین کیفیت نظام آموزشی است نه مجازات دانش آموزان متقلب.

اگر تقلب معدودی از دانش آموزان باعث کاهش میانگین نمرات نهایی گردیده است که آبروریزی بود برای کل نظام آموزشی ؛ می توانستید آبروداری کنید و نمره صفر یا کسر شده آنان را در جمع بندی و اعلام میانگین نمرات شهرها، شهرستان ها ، استان ها یا کشور دخالت ندهید تا امیدواری و ارجمندی به جمع جامعه آموزش و پرورشی ها برگردد.

شما مقام مسئول هستید و چنین خلاقیتی از شما انتظار می رفت و اگر بدون دخالت نمرات افراد متقلب میانگین ها اعلام شده است ؛ به جای ایجاد فضای امنیتی، بهتر است فکری اساسی به تضمین کیفیت آموزشی بنمایید.

و یک پیشنهاد:

از طریق فضای مجازی که برای آموزش و پرورش کم هزینه خواهد بود، از خود دانش آموزان بپرسید برای کیفیت بخشی نظام آموزشی چه باید کرد؟ یا چرا و با چه انگیزه ای تقلب می کنید؟

بها دادن به دانش آموزان همیشه بیشتر از تهدید و ارعاب، جواب می دهد. اولی حس اعتماد به نفس و ارزشمندی را در او احیا و ابقا می نماید و دومی حس لجاجت و امتناع را.

یاد بگیریم که کوتاه ترین و ساده ترین راهکار، همیشه مناسب ترین راه حل نیست و حتی می تواند لطمات و صدمات جبران ناپذیری برجا بگذارد.

یاد بگیریم که از اول شروع کردن و تکرار اشتباهات دیگران، عاقلانه نیست. به جای این کار زمان بر، انرژی بر و سرمایه بر، نتایج مطلوب و دستاوردهای ارزشمندی که کشورهای پیشرفته آموزشی پس از طی طریق اشتباهات در گذشته دور بدان رسیده اند را مطالعه، بررسی، تجزیه و تحلیل و بومی سازی نمائیم.

انسان ها به تجارب و مهارت و تخصص دیگران محتاجند.

امام علی علیه السّلام فرموده اند:
الحکمة ضاله المومن فخذ الحکمة و لو من اهل النفاق؛
دانش راستين گمشده مؤمن است پس آن را فراگير و بياموز ولو از مردم منافق.(4)

تفاوت ما با آنان در این نکته مهم نهفته است که آنان با پدیده تقلب که بخشی از رفتار طبیعی دانش آموزان با پذیرش اثرپذیری و عکس العمل متفاوت رفتار فردی است ؛ از علم روانشناسی، فن معلمی و محتوای مناسب کتب درسی با سن و واقعیت های موجود جامعه و جهان و دانش، بهره گرفته اند و ما برای پنهان ساختن ضعف ها و نقصان های نظام آموزشی خود قرار است از وزارتخانه امنیتی کشورمان یاری طلبیم.

از خدمات بی دریغ تک تک نیروهای این وزارتخانه به اندازه وسعت ایران در تثبیت امنیت ملی بسیار سپاسگزاریم، اما درمان دردهایمان را با نسخه های مناسب، به اهل فن وزارت آموزش و پرورش بسپارید.

  خشت اول گر نهد معمار کج تا ثریا می‌رود دیوار کج

فهرست منابع استفاده شده:

1 ) به نقل از اعتماد آنلاین
2) دفتر انتشارات و فناوری آموزشی، سی ویژگی نسل زد، دکتر مهدی واحدی. 1402/08/01
3) در متون علمی یا ادبی، می‌توان از "سیّال" به‌عنوان کلمه‌ای با بار معنایی خاص استفاده نمود که ممکن است به تصویر
کردن، روان بودن یا راحتی جریان ایده‌ها اشاره داشته باشد.(فرهنگ دهخدا)
4) نهج البلاغه، حکمت 80.

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید