آموزش حضوری یا مجازی ؟

مقدمه
تشخیص سره از ناسره توسط افراد در یک جامعه و در هر حیطه ای، به سادگی اتفاق نمی افتد، چون برای نیل به این هدف، عوامل بسیاری مؤثر است از جمله: نوع و میزان آموخته های قبلی، سطح تحصیلات، شرایط روحی - روانی افراد هنگام قضاوت و ارزشگذاری، موقعیت اجتماعی و جغرافیایی یک فرد، میزان بهره مندی یا بی نصیبی افراد از نتایج آن رویداد، میزان ضرر یا منفعتی که از آن به ما می رسد و....

البته این دشواری تشخیص بیشتر در جوامعی مشهود است که نابه سامانی اجتماعی در آن جریان دارد و ترکیب سازمانی در آن بیشتر تصادفی و کمتر سیستماتیک و برخاسته از عقلانیت و آریستوکراسی است.

اولین آموزش از راه دور به چه زمانی مربوط است؟

آموزش از راه دور ریشه در زمان های قدیم داشته و به عقیده بعضی از صاحب نظران به زمان افلاطون و شاگردش دیونسیس می رسد!
اما اولین آموزش از راه دور در جهان به شیوه پستی و مبادله مواد آموزشی و پرسش و پاسخ از طریق پست در سال 1728 میلادی انجام گرفته است و آموزش از راه دور در کشورمان به جز تجربه کوتاه دانشگاه آزاد قبل از انقلاب و دانشگاه پیام نور مبتنی بر استفاده از شیوه ارتباط از راه دور ، دارای سابقه طولانی نیست. در پایان دهه 70 ، نرم افزار آموزش مجازی LMS یا Learning Management System در دستور کار دانشگاه تهران قرار گرفت و پروژه های تحت این عنوان آغاز شد. (1)

فاصله زمانی 293 سالِ غربیان و بازه زمانی محدود 21 ساله ایران جهت بهره مندی از آموزش مجازی، خود گویای ناگفته های بسیار است. قدر مسلم آنان فرصت تکمیل و غنابخشی ابزار و دانش خود را در این حیطه در حدود سه قرن داشته اند و ما با هنر مصرف کنندگی دائمی خود و با به کارگیری دانش و تجربیات و تکنولوژی آنان، قادر به قرار گرفتن در جایگاه آنان نیستیم.

گذشت بیش از یک سال از آموزش مجازی آن هم با توفیق اجباری برای ما، یقین فرصتی مناسب است که نظام آموزشی با به کارگیری مهارت اهل فن در عرصه نرم افزار و سخت افزار و در کل دانش متخصصان علوم الکترونیک و علم کامپیوتر، بنیانی سیستماتیک برای این مهم پایه گذاری نماید. البته شرایطی که در آن رعایت عدالت آموزشی اصلی برتر و مهم برای پیاده سازی اصول آموزش مجازی باشد.

آموزش حضوری یا مجازی؟

چرا آموزش را حضوری نامیدیم؟ چون در مقابل آموزش مجازی قرار گرفت. در جهان هستی همه چیز تغییرپذیر و اثر پذیر است. قبل از شرایط کرونایی حداقل در کشور خود، کمتر دغدغه آموزش مجازی را داشتیم و آن را به عنوان یک راهکار تکمیلی برای آموزش نمی دیدیم و فقط در آموزش هوشمند با ساز و کاری مختصر و کم رنگ مانده بودیم، تناقض مابین کرده و گفته نظام آموزشی ما و به تبعیت از آن توسط معلمان و دیگر کادر مدارس، دانش آموزان را گیج و منگ ساخته بود. از یک سوی تابوی استفاده از موبایل به عنوان پیش شرطی لازم برای دسترسی به فضای مجازی وجود داشت و دانش آموزان بسیاری از این کانال دچار آسیب های روحی - روانی جبران ناپذیری شدند و حتی برچسب های ناعادلانه ای توسط ما خوردند و از سوی دیگر با آموزش هوشمند در سطح نمونه ای محدود برای دریافت نمره ارزشیابی خود، آنان را متوجه چنین آموزشی ولو به طور ناقص نموده بودیم. این روند از بزرگ ترین ضعف های نظام آموزشی ما بوده و هست. باید در انتظار ماند و عکس العمل وزارت آموزش و پرورش را در دوران پساکرونا ملاحظه کرد که بعد از این چگونه با این مهم برخورد خواهد کرد. به ابزار لازم جهت استفاده از اینترنت، به عنوان شرط لازم برای آموزش نگاه خواهد کرد و به ترکیب آموزش حضوری و مجازی خواهد پرداخت یا به همان روش سنتی پادگانی خود با بازداشتن دانش آموزان از واقعیت استفاده صحیح از تکنولوژی پیشرفته، به مسیر خود ادامه خواهد داد.

سه دسته از افراد با ترجیح نوع آموزش متفاوت، که هر یک نظر خود را سره تشخیص می دهند.
موضوعی که در تشخیص سره یا ناسره بودن آن، به چند دسته تقسیم شده ایم نحوه و نوع آموزش کودکان در شرایط بحرانی ایپدمی کروناست. سه دسته که هر یک انتخاب و باور خود را ارجح تشخیص می دهند:
الف) حامیان آموزش حضوری
ب )حامیان آموزش مجازی که خود دو دسته اند:
به دلیل همه گیری کرونا برای تضمین سلامتی دانش آموزان و معلمان و فرهنگیان و حتی اولیا.
به دلیل نارضایتی از اوضاع و نحوه آموزش سنتی در مدارس و در مقابل، معتقد به انعطاف پذیری آموزش مجازی هستند.
ج ) حامیان آموزش ترکیبی (حضوری به علاوه مجازی)

در یک نگاه ، هر سه دسته، برداشتی درست نسبت به موضوع دارند و بیان حق با من است مهم نیست، چون من یک نفر در متن یا حاشیه جریان آموزش و نوع آن هستم اما آنچه که اهمیت دارد کودکانی هستند که در بطن نظام آموزشی با بیشترین آمار و اثرپذیرترین گروه سنی قرار دارند. داستان اثرپذیری کودکان در مدارس و در جریان آموزش حضوری، از لحاظ جامعه شناختی و روانشناختی جوانب بسیاری جهت بررسی دارد اما در این مقال فقط به سه اصل یعنی: محبت، تشکیل گروه و تخلیه هیجانات، اشاره می کنم.

معلمان باغبانان کودکان هستند
ما وقتی بهایی برای خرید یک گیاه آپارتمانی می پردازیم با توجه به حساسیت آن نسبت به میزان نور، آب، نوع خاک و کودی که چند وقت یک بار باید به آن بدهیم، چه واکنشی نسبت به آن داریم؟ بسیار مراقب هستیم که پژمرده و پلاسیده نشود. هم زیباست و ما را سرزنده ساخته است هم مبلغ خرید آن ما را به دقت بیشتر وامی داردو به نوعی با آن مأنوس شده و حتی هنگام آب دادن با خود کلماتی را زمزمه می کنیم. پس ما به عنوان باغبان جدید این گلدان، تمام تلاش خود را می کنیم تا شادابی و عمر آن طولانی گردد.

ما معلمان و کالبدی به نام نظام آموزشی و بِستری به نام مدرسه نیز باغبان کودکانی هستیم که به امانت نزد ما سپرده شده اند. آنها به نگاه گرم آتش افروز معلم و مدیر و ناظم و...... جهت رشد و نموّ خود محتاجند. اگر این گرمای نگاه و وجود از پشت تلفن، گوشی و چت با دیگران، قابل انتقال بود که تبریک و تسلیت دریافتی توسط آنها را سرد، بی روح و کلیشه ای نمی نامیدیم و پدران و مادران از دوری فرزندان خود غمگین نمی شدند و با دریافت صدا، پیام و تصویر آنان دلخوش بودند، اما نیستند و بدتر آن که این شکل از نوع ارتباط را نامهربانی روزگار می نامند و با آه و افسوس از دورهمی گذشتگان یاد می کنند.

مدرسه کانون مهرورزی است
کودکان در گروه های مختلف سنی، محبت کردن را یاد می گیرند. محبت یک احساس اکتسابی است که از دیگری دریافت و به او نثار می گردد. یک بده بستان معنوی که بُعد انسانی فرد را غنی می سازد و به او اعتماد به نفس و استواری شخصیتی هدیه می بخشد. عناصری که برای ایستادگی در مقابل شداید زندگی برای همه افراد لازم هست. افرادی که حین بزرگ شدن در خانواده و طی تعلیم و تربیت در حد متعادل، محبت را دریافت و تقدیم می کنند از عشق و دوستی سیراب گشته و قدرت بیان " نه " را در مواقع لزوم دارند. آنان دختران و پسران فراری از نامهربانی و بی توجهی والدین خود در خانواده نیستند. آنان بیزاران مدرسه هم نیستند چون خلاهای عاطفی اعضای خانواده را در محیط مدرسه و با دوستی همسالان و عشق و مِهر معلمان خود برطرف می سازند.

پس برای انتقال مهربانی و عشق و محبت و برای آموزش هر یک تا حد درونی شدن آنها در جریان جامعه پذیری، داشتن ارتباط چهره به چهره یا مستقیم و حضوری، واقعیتی انکارناپذیر و اجتناب ناپذیر است. ضعف های ساختاری مدارس نباید ما را از آن متنفر و بیزار نماید تا حدی که دل کَندن از آن را باور قلبی مان سازد.

دانش آموزان در هر گروه سنی از ابتدا تا آخر در مدارس به همراهی، همنشینی و همدلی با گروه همسالان خود نیازمندند. این بخشی از مسیر رشد روحی، روانی، فیزیکی، عقلی و احساسی آنهاست. فرق نمی کند این کودک فرزند من باشد یا دانش آموز من، برای یک معلم واقعی، هرگز چنین مرزبندی وجود ندارد و همه کودکان جهان، دانش آموزان او محسوب می شوند. آنان در همه جای کره زمین به توجه، عشق و مهربانی ما معلمان نیازمندند و داشتن جهانی عاری از زشتی و پلشتی ما را به باور و اعتقاد تربیت صحیح همه کودکان ترغیب می نماید چون تربیت همه جانبه کودکان، تضمینی برای تأمین امنیت اجتماعی و بیمه ارزشی بزرگسالان در جامعه محسوب می شود.

اهمیت تشکیل گروه برای دانش آموزان
تقسیم بندی کودکان به گروه های سنی یا آموزشی، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است تا حدی که توجه و تأمین نیازهای آموزشی، انتخاب نوع بازی و اسباب بازی و تنظیم و چاپ کُتبی مناسب برای کودکان از همین طبقه بندی تبعیت می کند. نوع نیازهای این گروه ها همسو و در یک راستا قرار دارد، اما متفاوت از یکدیگر است. این گروه ها عبارتند از:
گروه 1 : آمادگی و سال اول دبستان
گروه 2 : سال‌های دوم و سوم دبستان
گروه 3 : سال‌های چهارم، پنجم و ششم دبستان
گروه 4 : هفتم و هشتم و نهم راهنمایی
گروه 5 : دهم و یازدهم و دوازدهم دبیرستان

کودکان در مدرسه به قابلیتی دست می یازند که در خانواده خود قادر به دسترسی بدان نیستند. یعنی تشکیل گروه. آنان با تشکیل گروه های مختلف هنری، اجتماعی، درسی و..... و از طریق کنش متقابل اجتماعی بر یکدیگر تأثیر می گذارند. میزان و شدت این اثرگذاری برای کودکان بسیار مهم است چون خود را برای قرار گرفتن در اجتماع بزرگ تر شغلی و حرفه ای آماده می سازند، یعنی کسب مجموع مهارت ها و توانایی هایی که در دوران بزرگسالی عملیاتی می گردد.

برخی از ظرفیت های لازم جهت همراهی اعضای گروه عبارتند از :

شنونده خوب بودن و تحمل رأی مخالف را داشتن، اِبراز وجود و شهامت بیان نظر در جمع، داشتن توانایی همفکری و مشورت و اهمیت دادن به نظرات زیردستان، وفاداری و احترام به اهداف و خواسته های گروه، شکل دهی به نگرش و رفتار همدیگر و..... مهم تر از همه او درک می کند که به تنهایی هرگز قادر به تأمین و رفع احتیاجات و نیازهای خود نیست، پس تشکیل گروه و عضو شدن در آن یکی از اصول حتمی زندگی و آموزشی ماست. از همین رو ، گروه بندی دانش آموزان توسط معلمان بر اساس فاکتورهایی که مصلحتی را در پی دارد، یکی از بهترین راهکارهای آموزش پویاست. چون کودکان در گروه به توانایی ها، استعدادها و علایق خود پی می برند و خود را بهتر می شناسند.
البته تأثیر پذیری از گروه همیشه نتایج مثبت و مطلوبی در پی ندارد و یک دانش آموز می تواند با همراهی فردی که او را دوست خود می داند به هنجارشکنی و رفتارهایی ضدارزشی گرایش پیدا کند. اینجاست که اهمیت شغل معلمی بیشتر درک می شود و او باید ناظر بر احوال و تغییرات منفی رفتار دانش آموزان خود در گروه دوستی یا همسالان باشد و تمهیدات لازم را با همفکری دیگر همکاران جهت پیشگیری، بکار بندد.

تخلیه هیجانات در گروه
گروه همسالان بستر مناسبی جهت تخلیه هیجانات دوران کودکی و نوجوانی است، هیجانات کودکان خالص و بی غل و غش است. این هیجانات بیشتر از انرژی نهفته در جسم سالم او برانگیخته می شود. کودک آرام و قرار ندارد و خستگی را تا خواب آلودگی چشم هایش حس نمی کند. در گروه همسالان، کودکان با بازی و نقاشی، به تخلیه هیجانی می پردازند و طی آن به مهارت هایی همچون خلاقیت، تخیّل و آفرینش دست می یازند که در رشد هوشی آنان تأثیر به سزایی دارد. در دوران کرونا و با تعطیلی مدارس، خصوصا تک فرزندها از این بابت بیشتر آسیب دیده اند که اثرات آن در آینده قابل لمس خواهد بود. حذف رفت و آمدهای خانوادگی در این دوران نیز مانع برقراری ارتباط کودکان با افراد بیشتر گردیده است که کم تحرکی، بی اشتهایی و بی میلی به جنب و جوش از اثرات اولیه و فعلی چنین محدودیت اجباری است.

اما در دوران نوجوانی، حسابگری های شخصی وارد میدان شده و بر رفتار فرد اثر می گذارد. نوجوان دوست دارد هدایت گر رخدادها باشد و در تغییر مسیر آنها نقش اساسی ایفا کند. او دوست دارد تصمیم بگیرد و نتایج تصمیمات او توسط بزرگترها دیده شود و مورد تأیید قرار بگیرد. او بیشتر ترجیح می دهد نقش لیدر را در گروه بازی کند. او برای تخلیه هیجانات دوران بلوغ خود دست به خطر هم می زند و از عواقب آن هیچ واهمه ای ندارد و یا بدان نمی اندیشد.

اگر به آمار خودکشی دوران کرونا نگاهی بیفکنیم و کاهش سن را به عنوان فاکتوری تأسف بار، مدنظر داشته باشیم، خلاهای گفته شده و نشده در زندگی کودکان و دانش آموزان را در دوران کرونا، بیشتر متوجه خواهیم شد. آمار خودکشی در دوران کرونا، در بیشتر کشورها افزایش یافته است که خشونت خانوادگی و افسردگی از مهمترین دلایل آن عنوان می شود. در حالت کلی، خودکشی زمانی بیشتر رخ می دهد که همبستگی اجتماعی افراد با دیگران رو به کاهش باشد.

احمد حاجبی، مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفته است: آمار اختلالات روان شناسی در کشور در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال ( ۲۳.۶ درصد ) است و شایع‌ترین اختلال با ( ۱۲.۷ درصد ) در کشور افسردگی است.(2)

" بر اساس جدیدترین تحقیقات پژوهشگران رشته علوم اجتماعی آمار خودکشی در ایران طی مدت چهار ساله ۱۳۹۸-۱۳۹۴ به میزان ۶۰ درصد افزایش نشان داده و هر سال ۱۵ درصد به آمار خودکشی در کشور افزوده شده است و برخلاف سابق، این خودکشی‌ها فقط متعلق به استان‌های مرزی و غرب کشور نبوده و دامنه خودکشی‌ها اکنون به سراسر کشور کشیده شده است.

نکته قابل توجه این که آمار خودکشی‌ها در مدت سه ماهه نخست سال ۱۳۹۹ نسبت به مدت مشابه در سال گذشته افزایش معنی‌داری در تعداد پیدا کرده و حتی ماهیت و کیفیت آن متفاوت شده است. آمار خودکشی‌ها در ایران اکنون نسبت به سال ۱۳۹۸ با افزایش ۲۳ درصدی همراه بوده و ماهیت و کیفیت آن هولناک‌تر و وحشتناک‌تر بوده و در مدت کوتاه ۱۰ روزه استمرار داشته و به صورت زنجیره‌ای و سریالی در نقاط مختلف کشور مشاهده شده است.

از دیگر نکات حائز اهمیت در خصوص روند خودکشی‌ها در کشور و رفتار افرادی که اقدام به این عمل کرده‌اند خودکشی فرد آسیب‌دیده در محیط بیرون از خانه و در محل کار و همچنین در انظار عمومی بوده است. علاوه بر این، خودکشی‌ها در گذشته بیشتر شامل نوجوانان، جوانان و بزرگسالان در سنین ۴۵-۱۵ سال به روش‌هایی هولناک بود، اما امروزه خودکشی‌ها با روش‌های جدیدتر همراه شده و دامنه آن به کودکان نیز منتقل شده است و اخیرا جامعه شاهد خودکشی‌های دسته‌جمعی خانوادگی در کشور بوده و با این وصف می‌توان به جرأت از کاهش سن خودکشی و افزایش تلفات خودکشی کشور یاد کرد.(3)

ترک تحصیل اجباری به دلیل فقر و عدم دسترسی به امکانات آموزشی در شرایط فعلی و کودک همسری و طلاق از دیگر عواقب گرایش به خودکشی در بین کودکان است. بر اساس آمار منتشر شده توسط مرکز آمار ایران تنها در سه ماهه نخست سال ۱۳۹۹ بیش از ۷۰۰۰ ازدواج دختر بچه ۱۰ تا ۱۴ ساله و یک ازدواج دختر بچه کمتر از ۱۰ سال به ثبت رسیده است . طبق آمار رسمی طی این مدت، ۱۳۱ دختربچه زیر ۱۴ سال و ۲۶۵۰ دختر ۱۴ تا ۱۹ ساله طلاق گرفته اند و ۳۴۶ نوزاد در بهار سال جاری از مادران زیر ۱۵ سال متولد شده اند. این آمار برای دختران ۱۵ تا ۱۹ ساله نیز بیش از ۱۶ هزار تولد نوزاد بوده است. آمار ازدواج دختران بین ۱۵ تا ۱۹ ساله برای فقط فصل بهار سال ۹۹ ، چیزی در حدود ۳۶ هزار نفر است.(4)  ضعف های ساختاری مدارس نباید ما را از آن متنفر و بیزار نماید تا حدی که دل کَندن از آن را باور قلبی مان سازد.

ترجیح نوع آموزش طبق نظر شما
یک هفته از تعطیلات نوروز به پایان رسید و یک هفته دیگر، برای تصمیم نهایی اما معقول خود زمان نداریم. من و شما علیرغم این که رکن اساسی نظام آموزشی هستیم اما هرگز دیده نمی شویم و فقط قادریم تا نظر شخصی خود را در انتخاب نوع آموزش در شرایط فعلی، برای یکدیگر بیان کنیم. با رعایت عدل و داد و انصاف، می توان بهترین گزینه را برای بیشترین جمعیت تحت پوشش آموزشی تمنا کرد. اصولا در بیشتر موارد، حالت ترکیبی بهتر و کامل تر از انتخاب و اجرای یک مورد به تنهایی است. مسایل اجتماعی آنچنان در هم تنیده شده اند که تفکیک و تجزیه آنها از همدیگر کاری غیرممکن و عبث است، اما تشخیص مصالح عموم با ترجیح سره از ناسره می تواند راهگشا باشد.

باور داشته باشیم که اهمیت نهاد دوم تربیتی از نخستین نهاد، نتنها کمتر نیست بلکه بیشتر هم هست. در شرایط کرونایی مشاهده کردیم که خانواده قادر به انجام بیشتر کارکردهای مدرسه نیست. هر چند برعکس آن نیز صادق است، اما کارکردهای مدرسه هم زمان با بزرگ شدن کودکان، به تحقق مهارت ها و توانایی هایی منجر می شود که هر جامعه ای جهت تداوم بی قید و شرط خود بدان نیاز حیاتی دارد. در این دوران، ارزش و اهمیت آموزش در مدارس برای بسیاری از گروه های اجتماعی مشخص شد و اولیا دریافتند و معترف شدند که کار معلمان بسیار بزرگ و حرفه ای تر از تصور آنها بوده است.

ما بیشتر از هر چیز باید نگران خواب مصلحت جویانه نظام آموزشی کشورمان باشیم که بدون نیاز به تحمل دردسرهای مدارس حضوری، در پشت درهای بسته و پنهان از آرای صاحب نظران، به کار همیشگی اما کم اثر خود ادامه می دهد. بیان اگر و مگر و مشروط کردن بازگشایی مدارس طبق نظر ستاد مقابله با کرونا، فقط حکایت از وابستگی وزارتخانه و عدم احساس مسئولیت آن نسبت به آیندگان و شرایط سلامت افراد و جامعه دارد. آموزش و پرورش باید پیشرو هر تصمیم و عملی در جامعه باشد تا دیگر سازمان ها به تبعیت از آن مکلّف گردند. تابع بودن آموزش و پرورش به دیگر سازمان ها و اشخاص، بر مدت زمان وابستگی آن افزوده و هر نوع احتمال اخذ روش مناسب آموزشی را رد می نماید.

دو چیز در هیچ جامعه ای حق خوابیدن و حتی حق چرت زدن را هم هرگز ندارند :

" آموزش و تولید ".

ملتی که از پویایی این دو هنر طلایی محروم هستند هرگز به سرمنزل مقصود نخواهند رسید. تولید و آموزش خفته همانند آب راکد به زودی متعفن و غیرقابل استفاده خواهد شد. مهم ترین ویژگی هر دو سرزندگی است یعنی هر یک باید سیستمی زنده باشند تا زندگی ببخشند. حال تشخیص سره از ناسره نظام آموزشی برعهده شما، کدام نوع آموزش ترجیحا مناسب هست؟


منابع :
1 ) استارتاپ آکادمی . تاریخچه آموزش آنلاین (مجازی) در ایران و جهان .
2 ) اقتصاد آنلاین. کرونا میزان خودکشی را افزایش داده است؟ کد خبر 440421 . ۱۳۹۹/۰۲/۳۰ .
3 ) سایت بهار. افزایش ۲۳درصدی آمار خودکشی در ایران. کد مطلب : ۲۱۸۸۳۳ . ۱۳۹۹/۰۳/۲۴ . مرجع : جهان صنعت.
4 ) خبر آنلاین. واکنش‌ها به ازدواج دو کودک در کازرون/ ماجرا چه بود؟ کد خبر 149645. 99/12/27.

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید