آموزش و پرورش با توجه به کارکردهای پیچیده و درهم تنیده اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی نیازمند نیروهای انسانی فکور، خلاق، پویا، طراح و جست و جوگر با ویژگی های شخصیتی اثربخش و فرهمند و نیز برخورداری از توانایی های رهبری، ارتباطی، تفکر انتزاعی، موقعیت شناسی و موقعیت یابی، استدلال کلامی، سواد رسانه ای، روان شناختی و تربیتی و آسیب شناسی می باشد که ضرورت دارد از طریق مکانیزم های موثر نسبت به انتخاب و نگهداشت نیروهای شایسته با ویژگی های فوق اقدام شود؛ چرا که غفلت در این امر مهم به طور حتم پیامدهای ناگوار و نامناسبی را برای جامعه به ارمغان خواهد آورد.
چند زمانی است که امر مهم گزینش علمی و حرفه ای معلمان به دانشگاه فرهنگیان واگذار شده است تا علاوه بر توجه به نتایج آزمون علمی، با به گارگیری روش های دیگر به خصوص مصاحبه نسبت به انتخاب افراد شایسته برای حرفه ای معلمی اقدام شود. استفاده از روش مصاحبه در راستای توجه به امر سنجش جهت انتخاب متقاضیان شغل معلمی با توجه به ابعاد مختلف مورد نیاز این حرفه خطیر می باشد؛ چرا که مصاحبه روشی است تعاملی، چهره به چهره و اثربخش که در جهت جمع آوری اطلاعات عمیق و موردی از مصاحبه شونده مورد توجه می باشد و بر این اساس متخصصان مصاحبه را بهترین و مطمئن ترین شیوه جمع آوری اطلاعات می دانند که اگر خوب شناخته شده و به صورت علمی مورد اجرا قرار گیرد می تواند جامع ترین اطلاعات را جهت قضاوت در مورد پدیده و یا واقعیتی در اختیار ارزیابان و تصمیم گیرندگان قرار دهد.
نکته بسیار مهم و اساسی در فرایند مصاحبه، مهارت های مصاحبه ای مصاحبه کنندگان می باشد که ضعف در این زمینه سبب تبدیل شدن تمام محاسن مصاحبه به معایب و محدویت های آن خواهد شد؛ بنابراین لازم است در فرایند هر مصاحبه ای از افراد متخصص با مهارت های مصاحبه ای بالا استفاده شود.
شیوه رایج مصاجبه در گزینش دانشجویان دانشگاه فرهنگیان و متضاضیان حرفه معلمی بر اساس آزمون های استخدامی، توجه به ویژگی هایی چون آراستگی ظاهری، مهارت های ارتباطی به خصوص مهارت کلامی و غیر کلامی، محیط شناسی و اطلاعات عمومی، علم دوستی و تحقیق، مشارکت جویی و همکاری، سواد رسانه ای، روحیه و اخلاق معلمی، اعتماد به نفس، توانایی پردازش و تحلیل اطلاعات، مهارت های تفکر و حل مساله، انعطاف و انتقاد پذیری و توانایی مدیریت و رهبری گروه می باشد.
در ارتباط با شرایط موجود حاکم بر روند اجرای مصاحبه در دانشگاه فرهنگیان در نگاه اول می توان گفت که:
1. گروه های مصاحبه عمدتا مشکل از ارزیابان روان شناختی و مشاوره، علوم تربیتی و علوم انسانی همراه با یک نفر ناظر از اداره گزینش می باشد که میانگین نمرات ارزیابان روان شناسی و مشاوره، علوم تربیتی و علوم انسانی به صورت نمره نهایی مصاحبه داوطلب منظور می گردد.
2. در شروع برنامه های مصاحبه، یک توجیه کلی چند دقیقه ای در ارتباط با مصاحبه توسط مسئولین امر انجام می گیرد.
3. افرادی به نمایندگی از معاونت پژوهش و برنامه ریزی، حراست، گزینش، بازرسی و ...... اداره کل آموزش و پرورش بر روند مصاحبه نظارت دارند.
4. داوطلبان حائز شرایط با توجه به بازه زمانی در شرایط پذیرش، بررسی های پزشکی و مصاحبه قرار می گیرند و سپس در صورت قبولی نهایی در معرض بررسی های گزینش قرار خواهند گرفت.
5. ابزار مصاحبه کنندگان، فرم ارزیابی زیر می باشد که از طریق اینترنت نیز قابل دستیابی است (فرم زیر از طریق اینترنت دانلود شده است):
6. در پایان مصاحبه نمرات داوطلبان پس از جمع بندی و طی تشریفات لازم اداری به سازمان سنجش ارسال می گردد.
با توجه به استفاده از شیوه کنونی در انتخاب متقاضیان شغل معلمی، حال سوال این است که رویکرد کنونی تا چه حد سبب شایسته گزینی در انتخاب دانشجویان دانشگاه فرهنگیان و نیز شرکت کنندگان آزمون استخدامی آموزش و پرورش می گردد؟
قبل از پاسخگویی به سوال فوق لازم است به چند واقعیت حاکم بر شرایط مصاحبه های اجرایی در دانشگاه فرهنگیان دقت شود:
واقعیت اول: ویژگی های مصاحبه کنندگان:
اصولا افرادی می توانند شایستگی های متقاضیان به شغل معلمی را سنجش کنند که خود از ویزگی هایی چون :
الف: برخورداری از مهارت های حرفه ای معلمی، ب: دارا بودن اطلاعات روان شناختی و تربیتی مرتبط به حرفه معلمی، ج: داشتن سابقه و تجارب موثر معلمی و د: برخورداری از مهارت های مصاحبه ای برخوردار باشند که هر گونه کاستی در این زمینه خود سبب مخدوش شدن هر گونه انتخاب و قضاوتی در این ارتباط خواهد شد و در این میان طرح این سوال مهم می باشد که مصاحبه کنندگان در دانشگاه فرهنگیان تا چه حد از ویزگی های فوق برخوردار هستند؟
در پاسخ به این سوال می توان گفت که چنین ویژگی هایی در بسیاری از مصاحبه شوندگان به دلیل غالب شدن سلیقه های شخصی و کمرنگ تر شدن شاخص های علمی و حرفه ای در انتخاب مصاحبه گر ها کمتر دیده می شود و در این میان افرادی مشاهده می شود که خود از مهارت های معلمی کمتری برخوردار بوده و نوع سوالات و رفتارهای مورد مشاهده در هنگام مصاحبه هم نشان از پایین بودن مهارت های مصاحبه ای تعداد قابل توجهی از مصاحبه کننده ها می باشد و یا اینکه در بین مصاحبه گرها، گاها افرادی یافت می گردد که از تجارب و سابقه معلمی کمتری برخوردار بوده و طبیعی است که قضاوت های چنین افرادی دقت در انتخاب علمی و عینی داطلبان را همواره با مشکل مواجه خواهد ساخت.
واقعیت دوم: ابزار مصاحبه:
یکی از مهمترین عوامل موثر در انتخاب هر روشی جهت جمع آوری اطلاعات، وجود ابزاری با ویژگی های مطلوب و مناسب با اهداف مورد نظر می باشد و این امر در مورد روش مصاحبه نیز مستثنی نمی باشد و در این میان باید پرسید که ابزار (فرم) مورد نظر در فرایند مصاحبه گزینش داوطلبان شغل معلمی تا چه حد از ویژگی های علمی و منطقی برخوردار می باشد؟
برای پاسخگویی به سوالات مورد نظر به سه مساله باید توجه کرد که:
مساله اول: روایی مصاحبه:
روایی در ارتباط با ابزارهای جمع آوری اطلاعات در برگیرنده متناسب بودن گویه ها و مفاد ابزار جمع آوری اطلاعات در راستای اهداف مورد نظر می باشد که این امر در مورد روش مصاحبه با توجه به نیمه و یا غیر سازمان یافته بودن آن که در اکثر موارد از پیچیدگی ها و مشکلات خاصی برخوردار می باشد؛ بیشتر مورد نظر می باشد. دقت در فرایند استفاده از این ایزار خود گویای این واقعیت است که ابزار (فرم) مورد استفاده در مصاحبه در طول زمان در مسیر تکوین صحیح و اصلاح قرار نگرفته است که خود سبب کلیشه ای شدن سوالات در بسیاری از موارد شده است و حتی چنین به نظر می رسد که نوع سوالات بصورت دقیق همپوشی لازم با اهداف مورد نظر یعنی انتخاب افراد شایسته افراد برای آموزش و پرورش نداشته است.
مساله دوم: پایایی مصاحبه:
پایایی همواره با عنصر دقت عجین شده است و این ویزگی در مورد مصاحبه با توجه به دخالت احتمالی عوامل مختلف با پیچیدگی و مشکلات خاصی برخوردار می باشد. شاید به صورت ساده در ارتباط با پایایی مصاحبه ها می توان پرسید که که تا چه حد بین ارزیابی مصاحبه گر های مختلف در مورد افراد و نیز چقدر بین ارزیابی های یک فرد درمورد یک فرد خاصی در موقعیت های مختلف(اگر شرایط بصورت آزمایشی و پژوهشی فراهم باشد) همبستگی لازم وجود دارد؟
دقت بر مساله مورد نظر و نیز بررسی های لازم در این ارتباط خود گواه بر برخی از واقعیت های تلخ خواهد شد که می تواند روند مصاحبه ها را از مسیر درست خارج سازد.
مساله سوم: فرم مصاحبه:
در ارتباط با فرم مصاحبه توجه بر دو واقعیت ضروری می باشد که اولا فرم مورد نظر از زمان های گذشته تقریبا به شکل کنونی وجود داشته و تغییرات خاصی نیز در این ارتباط مشاهده نمی شود و دوماّ فرم مورد نظر به صورت ساده از طریق اینترنت و راه های دیگر به سهولت قابل دسترسی است که خود می تواند مشکلات خاصی را در این فرایند ایجاد کند که در سطور بالا هم اشاره گردید که فرم مورد اشاره مصاحبه در نوشتار کنونی نیز از طریق اینترنت بدست آمده است.
واقعیت سوم: چگونگی تکمیل فرم های مصاحبه توسط مصاحبه گران:
در شیوه کنونی با توجه به اینکه در هر گروه افرادی در نقش روان شناس و مشاوره، متخصص علوم تربیتی و علوم انسانی حضور دارند که لازم است هر سه فرد، ارزیابی های خود را از طریق تکمیل فرم مورد نظر مشخص سازند که اشکال و تناقض بسیار مهمی در این زمینه مشهود می باشد که ماهیت تخصصی این سه فرد را با مشکل مواجه می سازد و آن هم زمانی است که هر سه فرد می بایستی تمام قسمت های فرم مورد نظر را تکمیل نمایند؛ یعنی هم افراد مرتبط با علوم تربیتی و علوم انسانی باید به پاسخ های مرتبط با گویه های روان شناسی پاسخ دهند و هم مصاحبه گران روان شناسی باید نسبت به تکمیل قسمت های مربوط به علوم تربیتی و علوم انسانی اقدام کنند. البته در این میان نباید از یک نکته هم غافل شد که حضور فردی در ارتباط با علوم انسانی در گروه های مصاحبه با توجه به اهداف مصاحبه و ماهیت پیچیده علوم انسانی قابل تبیین نمی باشد.
واقعیت چهارم: آموزش مصاحبه گران:
با توجه به اهمیت حضور افرادی حرفه ای و متخصص در نقش مصاحبه گر جهت انتخاب افراد شایسته برای دستگاه تعلیم و تربیت کشور، ضروت برگزاری کلاس های آموزش ضمن خدمت، راه اندازی کارگاه های آموزشی، تدارک بسته های آموزشی و برگزاری نشست های تعاملی بین مصاحبه گران را جهت توانمندسازی مصاحبه گرها و تقریب نگرش های آن ها بیش از گذشته مورد توجه و تاکید قرار می دهد که متاسفانه اقدامات خاص موثری در این راستا انجام نپذیرفته است.
با توجه به شواهد موجود در ارتباط با واقعیت های فوق ضروت دارد که:
1. به مساله مصاحبه به عنوان یک رویکرد تخصصی و حرفه ای نگریسته شود.
2. با توجه به شاخص های دقیق علمی نسبت به انتخاب مصاحبه گر های حرفه ای اقدام گردد.
3. نسبت به آموزش و توانمند سازی مصاحبه گرها از طریق برگزاری کلاس های آموزش ضمن خدمت، راه اندازی کارگاه های آموزشی، تدارک بسته های آموزشی و برگزاری نشست های تعاملی بین مصاحبه گران اهتمام گردد.
4. گروه های تخصصی دائمی مصاحبه مانند کارورزی در پردیس ها تشکیل گردد.
5. در طول زمان مصاحبه، گروه های تخصصی بر امر مصاحبه نظارت حرفه ای و بالینی داشته باشند.
6. نسبت به اصلاح و بازبینی فرم مصاحبه اقدام شود و اقدامات لازم مرتبط با روایی و پایایی در این خصوص انجام گیرد.
7. در مورد ترکیب مصاحبه گرها در نقش های روان شناسی و مشاوره، علوم تربیتی و علوم انسانی، بررسی های علمی لازم انجام گیرد.
امید است در دوره ریاست آقای دکتر حسین خنیفر به این امر مهم دقت علمی و عملی شود.
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان
با سلام دغدغه شما قابل درک است اما باید از طریق مطرح کردن اشکالات روش کنونی بر دست یابی بر شیوه های علمی همت نمائیم.
امید است در روند مصاحبه اصلاحات لازم صورت گیرد.