تغییر کاربری زمین های آموزشی کشور به نفع مدارس غیرانتفاعی ... به کجا می روید ؟!

آموزش حق مسلم و اجتماعی هر فرد است. در هر قلمرو سرزمینی برای انتقال ارزش ها ، رفتارها ، گرایش ها ، دانش ها و مهارت ها به نسل های بعدی باید کوشید تا جامعه به حیات و بقای خود ادامه دهد که این وظیفه مهم بر عهدۀ آموزش و پرورش است. نفس وجود آموزش در یک کشور پدیده ای کافی نیست و شرط لازم برای پویایی و توسعه آن توجه به کیفیت و نحوۀ آموزش افراد است.

آموزش و پرورش از نگاه جامعه ‌شناسان

آگوست كنت (1798 – 1857) واضع یا پدر علم جامعه ‌شناسی ، آموزش و پرورش را به منزله تهذيب و تزكيه آدمی می دانست.
اسپنسر (1820–1903) غايت آموزش و پرورش را تدارك و تأمين زندگی بهتر برای فرد در جامعه می‌ دانست.
از نظر اميل دوركيم (1858 – 1917) آموزش و پرورش فعاليتی است كه نسل بالغ در بارۀ سنی كه هنوز برای حيات اجتماعی نارس است به جای می‌آورد و موضوع اين فعاليت عبارت است از برانگيختن و پروردن افكار و معانی و شرايط معنوی و مادی كه مقتضيات حيات در جامعه سياسی و محيط خصوصی است كه طفل برای زندگانی در آن ، آماده می ‌شود.
مانهايم (1893 – 1947) بر نقش سازنده آموزش و پرورش به عنوان يك فراگرد اجتماعی آگاهانه تأكيد كرده و آن را فی ‌نفسه تكنيك و وسيله ای برای كنترل اجتماعی ، بازسازی و نوسازی جامعه می ‌داند كه در صورت استفاده آگاهانه و برنامه ‌ریزی شده می ‌تواند به ايجاد انسجام و يگانگی اجتماعی مدد رساند. (1)

آموزش و پرورش به عنوان متولی این مهم فراز و نشیب های بسیاری در کشور ما طی 40 سال پشت سر گذاشته است که در این مقال فقط به نقد و بررسی عزم جدّی آموزش و پرورش برای توسعه مدارس غیردولتی پرداخته می شود:

مجتبی زینی وند رئیس سازمان مدارس غیردولتی و توسعه مشارکت‌های مردمی آموزش و پرورش گفت : وزارت آموزش و پرورش برای توسعه مدارس غیردولتی عزم جدّی دارد. قرار است کار گروهی برای شناسایی زمین‌های آموزشی و جلوگیری از تغییر کاربری آن‌ها در استان‌ ها با عضویت معاونت عمرانی استانداری، آموزش و پرورش، راه و شهرسازی، شهرداران و فرمانداران تشکیل شود . در برخی استان ها، زمین‌های آموزشی به کاربری‌های غیر از آن اختصاص داده شده بودند که باز پس گرفته شدند. طبق برنامه ششم توسعه، تعداد مدارس غیردولتی در استان‌ ها باید به ۱۲ درصد کل مدارس برسد. " (2)

به گزارش شبکه علمی ثریا مجتبی زینی ‌وند رئیس سازمان مدارس غیردولتی و مشارکت‌های مردمی وزارت آموزش و پرورش در باره اعتراض برخی معلمان مدارس غیردولتی به عدم استخدام آنها در وزارت آموزش و پرورش ، اظهار کرد: فعالیت در مدارس غیردولتی هیچ حقی برای استخدام در آموزش و پرورش ایجاد نمی‌کند. تمام کسانی که در مدارس غیردولتی به کار گرفته می‌شوند بر اساس ضوابط و دستورالعمل فعالیت در مدارس غیردولتی جذب می‌شوند و هیچ رابطه استخدامی با وزارت آموزش و پرورش ایجاد نمی‌شود. البته مدارس غیردولتی موظف هستند بر اساس دستورالعمل حقوق و دستمزد وزارت کار ، آنها را بیمه کنند . (3)
این دو پارگراف تلخیصی است از دو گفت , گوی متفاوت و دو تصمیم یا نظر مهم ، هم برای تعیین نوع سرنوشت مدارس کشور و هم برای آنانی که در مدارس غیردولتی مشغول به تدریس هستند.

1 - وقتی وزیر آموزش و پرورش خبر حذف مدارس تیزهوشان را قبل اتمام سال 96 اعلام کردند اکثر کارشناسان و معلمان این تصمیم را حمایت ضمنی از رواج مدارس غیردولتی یا غیرانتفاعی یا عین انتفاعی دانستند. البته با تغییر نام این نوع مدارس ، واقعیت آموزش پولی آن را نمی توان انکار نمود. این نوع مدارس درست در خلاف جهت قانون اساسی مبنی بر آموزش رایگان عمل می نمایند و گه گاهی با نام های با مسمایی چون مشارکت مردم ، سعی در اختیاری قلمداد کردن همراهی مردم دارند. اگر به دهه 40 – 50 برگردیم تصور می کنید با بعد خانوار 5- 8 نفری که اغلب خانواده ها 4 تا 6 فرزند داشتند این نوع مدارس مشتری داشت یا باز خانواده ها راضی به مشارکت مالی خود در آموزش فرزندان خود بودند؟ پس امروز تک فرزند بودن اکثر خانواده ها یا حداقل دو فرزند داشتن آنها فاکتوری ممتاز و مساعد برای وزارت آموزش و پرورش در جهت سرمایه گذاری خانواده ها برای تأمین آیندۀ فرزندانشان می باشد.

2 - والدین فقط می خواهند فرزندشان مورد توجه معلم و اولیای مدرسه باشد چون در مدارس دولتی فرزند او در لابه لای اقشار گوناگون طبقات اجتماعی گم می گردد. آنان آنچنان به این مهم دلبسته اند که غیر استاندارد بودن فضای آموزشی در مدارس غیردولتی را نادیده می گیرند یا اصلا بدان نمی اندیشند. این نوع مدارس کارکردی مجزا از مدارس دولتی هم برای جذابیت بیشتر ندارند. فقط چون دانش آموزان شهریه می پردازند شدیدا توسط اولیای چنین مدارسی مورد توجهند تا حدی که با اسامی کوچک خود مورد خطاب قرار می گیرند ، یک رابطۀ ظاهرا صمیمی اما در واقع هر دو در پی تأمین منافع خود.

3 - چشم هم چشمی خانواده ها باعث میل به ثبت نام در چنین مدارسی می گردد و صد البته شگردهای برخی مدیران و مؤسسان ، همانند شهرت برخی پزشکان در دادن وقت شش ماه بعد است که عده ای ظاهر بین تصور می کنند این مهم نتیجۀ حاذق بودن پزشک است در حالی که این حرکتی ریسک آمیز از سوی برخی پزشکان در جذب بیماران زیاد و پولدار است. در حالی که فضای آموزشی اکثر مدارس دولتی استاندارد و مناسب آموزش است و خیلی از مدارس بازسازی شده و نوسازند یا توسط خیّرین مدرسه ساز احداث شده اند . معلمان آن مجرب و سابقه تدریس مفیدی دارند و از کانال های معقولی جهت کسب مهارت و تخصص عبور کرده اند.

4 - دستچین کردن میوه همیشه به کار ثروتمندان می آید چون آنان توانایی پرداخت مبلغ زیاد برای ابتیاع میوۀ سالم و زیبا و درشت را دارند. همانند دستچین کردن معدل بالای دانش آموزان پولدار . یعنی برای ثبت نام در این مدارس هم باید پولدار باشی و هم معدل بالایی داشته باشی. تا حال چنین مدرسه ای دانش آموزان معدل 10 تا 14 را ثبت نام نکرده اند که بعد با تلاش مضاعف خود آنان را به پیشرفت تحصیلی ارزشمندی هدایت نمایند. حتی برای جذب معدل 18 مُردّدند. پس نقش این مدارس در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان چیست ؟ چنین دانش آموزانی با حضور خود در کلاس های مدارس دولتی سر منشاء رقابت و پیشرفت تحصیلی خواهند بود. حقیقتا درک یک مساله ساده و شفاف یعنی این همه دشوار است. نظمی برخاسته از همراهی تمامی درختان کوچک و بزرگ ، حیوانات ریز و درشت و تمامی آنچه که در دل طبیعت کنار هم قرار دارند و..... حتی سَمّ برخی از حیوانات چون عقرب و مار برای امر داروسازی یا تولید پادزهر استفاده می شود. یعنی حیوان یا گیاه مضرّری نداریم همگی اثر و نتیجه ای بر نظام جهان هستی دارند. پس ما به اقتضای کدام پیش شرط عقلی اجازۀ دسته بندی دانش آموزان بر اساس معدل در 18 نوع مدرسه خصوصا در مدارس غیردولتی را به خود می دهیم ؟ حتما باید معلم باشید تا درد را احساس کنید و یا حتما باید مسئول باشید تا واقعیت را انکار کنید؟!!

5 - به جز تأمین پشتوانۀ مالی برای وزارت آموزش و پرورش و حتی تأمین کمبود نیروی انسانی جهت امر تدریس ، هیچ انگیزۀ دیگری ماورای ترویج مدارس غیردولتی وجود ندارد. در واقع دولت و مجلس با رواج این نوع مدارس بر دو قصور و کوتاهی خود سرپوش رضایت آمیزی گذاشته اند که در آن هم کمبود بودجه و هم نیروی انسانی که در تربیت آن کوتاهی جبران ناپذیری صورت گرفته پاسخ داده می شود و همچنین به ایجاد میل و گرایش والدین در خودخواهی آموزشی فرزندان ، نیز بدین طریق پاسخ داده می شود. میل جنون آمیز و کپی شدۀ والدین در انتخاب این نوع مدارس ، اشتیاق مسئولان را جهت ترویج چنین مدارسی بیشتر وسوسه می نماید. اما همه پول دار نیستند. شاید همه فرزند با معدل 19 و 20 داشته باشند اما همه پول ندارند ، همه سواد ندارند ، همه از افراد برجسته جامعه نیستند ، پس اعتراف کنید که مدارس خاص برای اقشار خاص جامعه هست و بس . یعنی ترویج بی عدالتی آموزشی و نابرابری اقتصادی و تبعیض آشکار. بدتر از هر چیز مؤسس بودن عده ای از مسئولان کشوری برای ترویج چنین مدارسی ، درد مردم محروم را می افزاید. نظام آموزشی فعلی ما با طبقاتی بودن امر آموزش در دوره ساسانی چه وجه مشترک و تمایزی دارد ؟!!! باید در مقالی دیگر به بررسی آن پرداخت.

6 - دریافت شهریه اضافه برای فعالیت های تابستانی و فوق برنامه ها منبع درآمد پُر مایه ای برای مدیران و مؤسسان چنین مدارسی است. روندی که آموزش و پرورش بدان اجازه می دهد. یعنی همان داستان تکراری عدم تدریس معلم در کلاس و کشاندن دانش آموز برای کلاس های فوق برنامه جهت کسب منفعت بیشتر.

7 - عدم توانایی در کنترل و نظارت همه جانبه آموزش و پرورش بر فعالیت های مدارس غیردولتی باعث سودجویی های غیرقانونی از اولیای دانش آموزان می گردد. در این باره مصداق زیر به عنوان نمونه آورده می شود:
خبرنگار خبرگزاری شبستان : " مدرسه پیش دبستانی و ابتدایی پسرانه ای در منطقه 3 تهران وجود دارد که برای ثبت نام در دوره ابتدایی بیش از 11 میلیون تومان از والدین بدون هزینه غذا و سرویس دریافت می کند. این هزینه را زمانی نیز اعلام کرده است که هنوز الگوی شهریه از سوی سازمان مدارس غیردولتی اعلام نشده بود. حال که ۱۵ درصد به شهریه ها اضافه شده است مطمئنا این مدرسه شهریه خود را نیز بالا می برد.
مسئول ثبت نام این مدرسه می گوید : ساعت حضور دانش آموزان از هشت صبح تا 12 است و در برخی از روزها تا ساعت 14 نیز در مدرسه هستند. کلاس های فوق برنامه به صورت اجباری است و حتما باید شرکت کنند. کلاس های فوق برنامه در این مدرسه برگزار می شود که یکی از این کلاس ها آموزش زبان برای دانش آموزان ابتدایی است! عنوان این مدرسه تیزهوشان است و آموزش محبت آميز یا زبان زرافه ای ( قلب ) محور فعاليت آموزشی این مدرسه محبت آميز است !

رئیس سازمان مدارس غیردولتی به خبرنگار شبستان می گوید: مدارس غیردولتی موظف به رعایت الگوی شهریه هستند. مدرسه تیزهوشان غیردولتی نداریم ، این موضوع را بررسی خواهیم کرد. وی تأکید کرد: امسال با افرادی که انحراف از قانون داشته باشند قطعا برخورد خواهیم کرد. اگر مدارسی نیز شهریه اضافی دریافت می کنند اهالی رسانه به ما اعلام کنند . زینی وند بیان می کند : شهریه مدارس غیردولتی به غیر از پایه دوازدهم به 10 میلیون تومان نمی رسد. جدا از رقم شهریه ، فعالیت های تابستانی 10 درصد، فوق برنامه غیردرسی 15 درصد در نظر گرفته شده است، به عبارتی 25 درصد به این شهریه اضافه می شود. " ( 4) به جز تأمین پشتوانۀ مالی برای وزارت آموزش و پرورش و حتی تأمین کمبود نیروی انسانی جهت امر تدریس ، هیچ انگیزۀ دیگری ماورای ترویج مدارس غیردولتی وجود ندارد

8 - باید قبول کرد که یکه تازی و ترک تازی عرصۀ مدارس غیردولتی به همان دلیل عزیز آموزش و پرورش بودن ، حد و حدودی ندارد. نه از لحاظ مالی و نه از لحاظ فرهنگی و اخلاقی. به جای تعلیم و تربیت دانش آموزان آینده ساز عده ای خودخواه لوس مدعی پرورش می یابند که تعادل زندگی اجتماعی را نیز بر هم می زنند. این افراد با این روحیه فردا سنگردار مشاغل گوناگون در جامعه و پدران و مادران آینده فرزندان این سرزمین هستند. به نظر شما هویت و ماهیت آنان چگونه خواهد بود ؟

9 - معلمان این نوع مدارس یا از بین بازنشستگان آموزش و پرورش هستند که به علت کهولت سن شادابی و نشاط و توان لازم برای امر آموزش را ندارند، خصوصا برای کودکان که تحمل آنان با فاصله دو نسل بسیار دشوار است و یا از بین نیروهای آزادی است که جذب می شوند ، شاید تحصیل کرده و حتی خیلی هم باسواد باشند اما یا برای شغل معلمی خلق نشده اند و یا با فنون و مهارت تدریس نا آشنایند. اداره کنندۀ واقعی آموزش و پرورش ، معلمان هستند و وقتی تربیت و انتخاب آنان اصلح نباشد طبیعی است که از نظام آموزشی پویا و رو به توسعه پایدار هم خبری نخواهد بود.

10- اگر این نوع مدارس به تقلید از کشورهای پیشرفته جهان ترویج یافته اند ، باید فراموش نکنیم که در آنجا تضاد طبقاتی و نابرابری آموزشی حاکم نبوده اما در کشور ما هر دو با شدت هر چه تمام حاکمیت دارد. شکاف طبقاتی در لایه های گوناگون جامعه در دو بعد اقتصادی و فرهنگی به محرومیت آحاد مردم منجرمی شود. بهره مندی آموزشی در این جامعه به شرط بهره مندی اقتصادی ممکن می گردد لذا فقر آموزشی رونق می یابد. از دلایل موجودیت چنین مدارسی در کشورهای پیشرفته مشارکت مردم در آموزش بوده اما در جامعه ما فقط انداختن بار سنگین بُعد مالی امر آموزش بر دوش مردم هست لذا ما با این نیت هرگز به بهبود کیفیت آموزشی دست نخواهیم یافت.

11- روزی روزگاری به تبعیت از سرشت حقیقی این نوع مدارس به غیرانتفاعی مشهور بود اما مزاح تؤام با جدّیت مردم در تلقی عین انتفاعی به آن ، مسئولین را وادار به تغییر نام آن مدارس به غیردولتی نمود و امروز عنوان سازمان علاوه بر رئیس مدارس غیردولتی بر توسعۀ مشارکت های مردمی نیز علنا اشاره دارد. اما جناب رئیس معنای مشارکت های مردمی فقط در حیطه مالی باقی نمی ماند. بلکه به استفاده از توانایی های شغلی یا حرفه ای والدین جهت پیشبرد امر آموزشی نیز اطلاق می گردد. همفکری خواستن از آنها در حل مشکلات رفتاری یا اخلاقی دانش آموزان ، تصمیم گیری بر ضرورت یا عدم ضرورت تشکیل کلاس های فوق برنامه و..... از آن جمله است. ما که در نظام آموزشی عادت داریم تا همه چیز را به اولیا دیکته کنیم و اَزبر تحویل دهیم ، یعنی اصولا آنان عادت به همراهی و همفکری ندارند و هر دو از این شرایط راضی هستیم.

12 - عین گفتۀ رئیس سازمان مدارس غیر دولتی : " فعالیت در مدارس غیردولتی هیچ حقی برای استخدام در آموزش و پرورش ایجاد نمی‌ کند ."
فاکتور امیدوارکننده برای این سازمان وجود هر دائم داوطلب بیکار از همه جا رانده شدۀ مطمئن برای در اختیار گرفتن نیروی مورد نیاز برای امر تدریس یا تصدی هر عنوانی دیگر همانند یک مدرسه معمولی است. الان یکی از بزرگ ترین مشکلات آموزش و پرورش اعتراض جوانان به این وزارتخانه است که با امیدواری سالها در این نوع مدارس مشغول به تدریس اند اما به حساب نمی آیند. هر چند به طور شفاف اعلام می کنید که چنین امتیازی برای آنان هنگام به کارگیری قائل نشده اید اما :
اولا : انسانها با امیدواری زنده اند .
ثانیا : بهترین دوران عمر آنان یعنی عُنفوان جوانی در ورود به این مدارس سپری شده است و خیلی از آنها اکنون سن اشتغال دولتی را از دست داده اند، چون هر سال تحصیلی از نظر آنان یک سال سابقه خدمت است.
ثالثا : گفتید که : " مدارس غیردولتی موظف هستند بر اساس دستورالعمل حقوق و دستمزد وزارت کار ، آنها را بیمه کنند." نمی دانم چند تن به چنین حقی دست می یابند چون اصولا بیمه شدن یعنی محاسبه سابقه کار.

13- سوء استفاده تجاری مدارس غیردولتی از تشویق دانش آموزان به قبولی از مدارس تیزهوشان و نمونه دولتی جهت اجرای هر نوع فوق برنامۀ فشردۀ خارج از حد توانایی دانش آموزان در ادامه ساعت مقرّر و استاندارد آموزشی . از مفاخر ارزشمند و بزرگنمایی نابخردانۀ این مدارس تبلیغات اسمی و رقمی تعداد دانش آموزان قبول شدۀ هر ساله در این دو نوع مدارس می باشد که بَنر نصب شده بر دیوار این مدارس گاه از طول دیوار خود مدرسه درازتر است.

14 - نحوۀ برگزاری امتحانات برخی از این مدارس نیز جای چکش کاری دارد. اثبات گفتۀ بدون سند و مدرک دشوار است اما سالها سرگروه آموزشی بوده ام و حق دارم تا دیده ها را از جلسات امتحانی با هم نویسی یا رونویسی حتی گاه بدون حضور مراقب امتحانی یا غفلت عمدی او در جلسه که امنیت امتحانات را زیر سئوال می برد ذکر کنم . تأیید یا رد این بند را حواله می کنم به تجارب شخصی همکاران و حتی دانش آموزانی که علاقمند به مطالعه در این سایت هستند.

15 - رئیس سازمان مدارس غیردولتی : " قرار است کار گروهی برای شناسایی زمین‌های آموزشی و جلوگیری از تغییر کاربری آن‌ها در استان‌ها با عضویت معاونت عمرانی استانداری ، آموزش و پرورش ، راه و شهرسازی، شهرداران و فرمانداران تشکیل شود. 12 درصد کل مدارس هر استان باید مختص به مدارس غیر دولتی باشد."
اما بنا به دلایل اقتصادی یا فرهنگی برخی استانها تعداد بیشتر و برخی کمترین مدارس غیردولتی را خواهند داشت. خیلی از استان های ما دچار فقر و محرومیت شدید اقتصادی و فرهنگی هستند که ترک تحصیل یا عدم جذب جمعیت لازم التعلیم از معضلات بدیهی آنهاست چون سیستان و بلوچستان. پس چه اصراری به تبعیت از این 12 درصد کل مدارس هر استان هست ؟
بوی نوعی تثبیت دائمی قدرت برای این نوع مدارس احساس می شود ، یعنی ظاهرا از این به بعد قصد دارند به جای اجارۀ خانه ها برای تشکیل این نوع مدارس ، اقدام به ساخت مدارسی برای این سازمان نمایند که یقین باعث افزایش قدرت موجودیت این نوع مدارس و تجاری سازی آن خواهد شد. لابد برای این تصمیم نیز قرار است چند مدیر و مدیر کل و کارشناس حقوقی و..... جذب شوند و بر قطاع پرسنلی این نوع مدارس به طور روز افزون اضافه گردد.

جمع بندی :
با این تفاسیر امیدی به یکسان آموزشی در این کشور وجود ندارد. ظاهرا در این جامعه هر نهاد و سازمان اجازه دارد تا برای خود چارچوب اقتدار و ثبات بسازد که ستون های آن بیت المال و یا سرمایه های فردی افراد است. کسی در این جامعه قصد شنا در خلاف جهت مسیر آب را ندارد. دیگر کسی به شفافیت و زلالی عمل به نفع عموم مردم اعتقاد ندارد.
امروز عزم جدّی جناب آقای زینی وند در توسعه مدارس غیردولتی به عنوان رئیس سازمان این نوع مدارس ، اعلام آمادگی است برای مجلس و وزارت آموزش و پرورش و دولت که هیچ نگران نباشید با خرید زمین های مناسب آموزش در سراسر کشور به تدریج در طی سال های آتی که زیاد هم دور نیست آموزش و پرورش کل کشور تحت پوشش چنین مدارسی در خواهد آمد و مدارس دولتی در آن مستحیل خواهند شد. یک کودتایی بدون خونریزی و اعتراض .


1 ) علاقه‌ بند، علی ؛ جامعه ‌شناسی آموزش و پرورش ، تهران نشر روان ، چاپ سی و دوم 1382.
2) کد خبر : 735962 - 10 مرداد ۱۳۹۷ .
3) کد خبر : 23153 - 3 مرداد 1397 .
4) کد خبر : 707993 - 8 خرداد 1397 .

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید