امروزه پیشرفت های علمی و تحولات زندگی بشر، موجب شده است که تقریباً همه ی انسان ها بخش زیادی از بهترین دوران عمر خود را به درس خواندن در مدارس بگذرانند. تحصیل و رسیدن به مدارج علمی که موجب تامین شغل مناسب می گردد فرآیندی طولانی مدت است. می دانیم که حداقل دوازه سال تلاش برای کسب مدرک دیپلم و حدود شانزده سال تلاش برای کسب مدرک لیسانس یا مهندسی لازم است. بنابرین توجه سیاستگذاران به این مسیر مهم که سرمایه های انسانی و مالی زیادی را صرف خود می نماید بسیار حائز اهمیت است.
یکی از مهمترین وقایع در آموزش و ارتقای رتبه ی علمی شرکت در آزمون ها و قبولی در آن ها هستند.
هر ساله تعداد بی شماری امتحان در مدارس به عمل می آید و دانش آموزان بسته به عملکرد خود در این امتحان ها به پایه ها و مقاطع علمی بالاتر ارتقا می یابند. یکی از مهمترین و سرنوشت سازترین آزمون های علمی در ایران کنکور سراسری دانشگاه ها است.
آزمونی که دانش آموزان در آن تعداد زیادی از کتب درسی چند سال آخر خود را در یک زمان محدود امتحان می دهند و در رقابتی کشوری برای به دست آوردن یک صندلی در یک دانشگاه تلاش می کنند. رتبه ها تعیین می کنندکه دانش آموز در کدام شهر، دانشگاه، رشته، و گرایش می تواند به تحصیل بپردازد. به عبارتی در آزمون کنکور رقابت سخت و حساسی را دانش آموزان در پیش روی خود دارند.
آنچه به عنوان مساله ی اصلی در این گفتار مورد بحث قرار گرفته است موضوع کنکور سراسری و دغدغه های آن در سال آینده (1398) است. کنکوری که در آن دانش آموزانی که به یکباره برای اولین بار از پایه پنجم به ششم ورود نمودند و اکنون درسال تحصیلی آینده اولین فارغ التحصیل های این نظام آموزشی هستند که به صورت اجباری و با روشی نادرست در اجرا، همزمان مواجه با آزمون نهایی و کنکور در یک مقطع زمانی حدود یک ماهه هستند و یکی از مهمترین دغدغه های فعلی والدین و دانش آموزان "ابهام در چگونگی و شرایط آزمون نهایی و کنکور سراسری 1398" است که البته اکنون محور بحث کنکور می باشد . زیرا اولین کنکور در نظام جدید تحصیلی است. دستورالعمل ها چه برای مجریان و چه برای دانش آموزان و معلمین اغلب نامشخص و پرابهام هستند و حتی اگر دستوالعملی یا روشی ارایه شده است امکان تغییر در آن وجود دارد.
بنابرین دانش آموزان پایه ی یازدهم قدم به سمت سرنوشت سازترین آزمون خود برمی دارند در حالی که نمی دانند دقیقاً این آزمون چگونه خواهد بود. نمونه سوالی وجود ندارد و معلوم نیست آن ها باید چگونه مطالعه نمایند. اینکه سوالات بیشتر به صورت نکته هستند یا مفهومی. هنوز محتوای آزمون و ضرایب دروس مشخص نشده است.
ابهام یکی از مولفه های مهمی است که موجب استرس و اضطراب می گردد. کودریاشووا و گولیوا (2017) در پژوهش خود نشان دادند که ابهام و استرس ناشی از آن در دراز مدت بر عملکرد سیستم عصبی تاثیر منفی دارد و کارآیی آن را کاهش می دهد. عدم اطمینان و ابهام نه تنها در زمینه ی سرنوشت ساز تحصیلی و شغلی که مهمترین مولفه برای نوجوانان است بلکه در سایر زمینه ها نیز موجب ایجاد استرس می گردد.
ابهام در زمینه ی شغلی نیز موجب ایجاد استرس هایی در افراد می گردد. به عنوان مثال وقتی یک پزشک در درمان خود دچار ابهام می گردد استرسی را تحمل می کند ( لانللو و همکاران، 2017). استرس خود موجب عوارضی می گردد که خود این عوارض قابل تامل است. آنتونی و همکاران (2017) در مطالعه ی خود نشان دادند که استرس بر تصمیم گیری تاثیر منفی دارد. آن ها این تاثیرات منفی را در مورد تصمیم گیریهای مرتبط با یادگیری، ریسک کردن، و ارزیابی نمودن مورد بررسی قرار دادند و معتقدند که این موضوع در شرایط سخت و پیچیده بیشتر تاثیر گذار است تا وقایع و موقعیت های ساده.
بنابراین به نظر می رسد این وضعیت در مورد کنکور سراسری که موقعیت و فرصتی حساس و سخت است بیشتر مصداق پیدا می کند و می توان انتظار استرسی زیاد را در دانش آموزان پیش بینی کرد.
مشاوران تحصیلی، خانواده، کنکور
مشاوران و مراکز آموزشی کنکوری نیز در هاله ای از ابهام منتظر اولین کنکور هستند تا بتوانند براساس آن برای کنکورهای بعدی برنامه هایی سازماندهی شده ارایه نمایند. زیرا منابع کنکور و شرایط آن مشخص نیست که مشاوران تحصیلی براساس آن برنامه ریزی ارایه کنند. بنابرین راهنمایان و مشاوران نیز نمی توانند برای دانش آموزی راهی را نشان دهند تا با قدمهایی راسخ به استقبال کنکور بروند. بنابرین در تمام توصیه ها به کنکورهای قبلی استناد می کنند ولی اینکه به چه میزان کنکور سال آینده مانند کنکورهای سال های قبل خواهد بود فعلاً معلوم نیست. این شرایط ممکن است فرصت هایی را به وجود بیاورد تا برخی افراد سود جو بخواهند با روش هایی نامطمئن و با هزینه هایی گزاف به دانش آموزان خدمات آموزشی کنکوری ارایه دهند. زیرا استرس و ابهام ها انگیزه ای برای دانش آموزان و خانواده ها می گردد تا برای رفع آن به موسسات آموزشی کنکوری مراجعه نمایند.
خانواده در چگونگی برخورد دانش آموزان با موضوع کنکور تاثیر مهمی دارد. خانواده هایی که بهترین ها را بدون هیچ کم و کاستی برای فرزندان خود طلب می کنند و انتظار عملکردی بدون هیچ نقص(کمالگرایی) را دارند می توانند آسیب زا واقع شوند.
کمال گرایی موضوعی است که می تواند تشدید کننده ی اضطراب و امتحان گردد. به عبارتی دیگر والدین و دانش آموزانی که انتظار دارند در آزمون
نتایجی بسیار عالی کسب نمایند بیشتر از سایرین دچار اضطراب آزمون می گردند(بشارت، 1383). کمالگرایی به معنی تمایل پایدار برای به دست آوردن معیارهای کامل و دست نیافتنی و تلاش برای تحقق آن ها است(برنز، 1980). در مورد امتحانات، کمالگرایی را می توان تلاش برای عملکردی خیلی دقیق و کسب بالاترین امتیاز و نداشتن هیچگونه اشتباه یا خطا دانست. و با توجه به نتایج پژوهش های متعدد در چنین شرایطی اضطراب امتحان دانش آموزان دختر بیش از اضطراب امتحان دانش آموزان پسر می باشد(بنسون، 1987؛ ساراسون، 1980؛ هج و مک کرمیک و الیون، 1997؛ به نقل از بشارت، 1383).
البته قابل ذکر است که انتظارات والدین استرس ها و فشارهایی را به دانش آموز اعمال می کند(حبیبی، 1394) و اگر این انتظارات متعادل باشند موجب موفقیت و پیشرفت تحصیلی می شود(تراستی، 2000) و اگر انتظارات بالاتر از توان دانش آموز باشد می تواند پیامدهای منفی در پی داشته باشد(شک، 1995؛ به نقل از حبیبی، 1394).
موضوع فشار برای موفقیت تحصیلی در اغلب جوامع وجود دارد ولی در کشورهای شرقی این موضوع شدت بیشتری دارد و با افزایش شدت رقابت این فشارها بیشتر می شود. با آنکه ممکن است این رقابت و فشارها در برخی ابعاد به عنوان محرک موجب مطالعه و تلاش بیشتر گردد ولی شدت زیاد استرس و تداوم طولانی مدت آن موجب می گردد سلامت روان دانش آموزان به خطر افتد(دان و همکاران، 2010؛ آنگ، هوان و برامان، 2007؛ تان و یتس، 2011) و بجای نتیجه ی مثبت تاثیرات منفی عاید گردد.
با توجه به شرایط نامشخص کنکور سال آینده که مشاوران مجبور هستند با احتیاط توصیه هایی را ارایه نمایند به نظرمی رسد خانواده های کمالگرا باید بیشتر احتیاط نمایند تا استرس هایی را که تحمل می کنند موجب آسیب به فرزندان و سرنوشت تحصیلی و شغلی آن ها نگردند و همانند سایر خانواده ها به صورت معقولانه ای رفتار نمایند.
استرس و اضطراب امتحان کنکور
کنکور و هر آزمونی استرس های خاص خود را دارد. ولی شرایط کنکور سال آتی با توجه به ویژگی این آزمون ممکن است استرس ها و اضطراب های بیشتری را موجب گردد و آموزش و پرورش شاهد میزان بالایی از اضطراب آزمون باشد. ماهیت مورد ارزیابی قرار گرفتن خود موجب احساس استرس و فشار روانی می گردد. حال آنکه اگر فرد ارزیابی شوند از توانمندی خود و یا اینکه آیا در ارزیابی نتیجه خوبی خواهد گرفت یا نه مطمئن نباشد فشار روانی بیشتری را تحمل خواهد کرد. ابهام داشتن در فرایند ارزیابی و شک داشتن در نتایج ارزیابی و عدم اطمینان در داشتن بهترین عملکرد موجب احساس ناراحتی، فشارهای عصبی می گردد که انرژی زیادی را از دانش آموز می گیرد که خود می تواند زمینه ساز افسردگی و اضطراب باشد(موسوی، حق شناس، علی شاهی، نجمی، 2008؛ دان و همکاران،2010).
اضطراب امتحان یکی از انواع اضطراب ها است که در زمان امتحان و ارزشیابی شدن اتفاق می افتد وریشه ی اصلی آن نداشتن اطمینان درباره ی عملکرد و نیز نتیجه ی حاصل از این موضوع است. یک نکته ی روشن در اضطراب امتحان، عدم توانایی دانش آموز در مقابله با این اضطراب است که این موضوع به نوبه ی خود کارآیی دانش آموز را کاهش می دهد و بر انگیزه و نگرش دانش آموز تاثیر منفی می گذارد(دادستان، 1997). اضطراب امتحان را نوعی اضطراب می دانند که به موضوع امتحان و نتیجه ی آن بستگی دارد و قبل از شروع امتحان و در هنگام آزمون دادن توسط دانش آموز تجربه می شود. اضطراب امتحان دارای آثار جسمانی، هیجانی و شناختی است(نیک منش و یاری، 1390). این اضطراب میزان توجه را کاهش می دهد و بر هیجان و یادگیری تاثیر منفی می گذارد(پرکان، 2004) و بر سلامت جسم و روان و همچنین عملکرد بهینه ی دانش آموز تاثیر مخرب دارد(چینی فروشان، نشاط دوست، عابدی، 1395؛ گاسادی، 2004؛ ساراسون، 1380؛ اسپلبرگر و واگ، 1995).
به نظر می رسد تمام شرایطی که در بالا ذکر شد اعم از شفاف نبودن کنکور آتی، عدم امکان برنامه ریزی دقیق، نگرش خانواده ها و دانش آموز به آینده ی تحصیلی و شغلی همه در راستای افزایش استرس ها و اضطراب امتحان هستند. با توجه به این که مسائل روان شناختی به هم مرتبط هستند این عوامل(ویژگی های کنکور آتی) هر کدام به نوبه ی خود می توانند چرخه ای از تخریب عملکرد را در دانش آموز ایجاد نمایند که آخرین نقطه ی ظهور آن اضطراب امتحان باشد که ممکن است به عنوان خاتمه دهنده ی موفقیت دانش آموز عمل نماید و تلاش های دانش آموز را در جلسه ی کنکور بی ثمر سازد.
اما در خاتمه دریک بحث و نتیجه گیری باید این طور عنوان نمود که ،
چشم انداز خانواده ها و اولیای مدارس برای دانش آموزان، تحصیل علم و رسیدن به شغل مناسب و جایگاه اجتماعی است که البته هدف خود دانش آموزان نیز همین موضوع می باشد. موفقیت دانش آموزان در عرصه های علمی و شغلی در اصل رشد جامعه در زمینه های علمی، صنعتی، فرهنگی و اقتصادی را سبب می شود. بنابرین توجه به این امر و هموار ساختن مسیر آن می تواند یکی از راه های اصلی کمک به شکوفایی جامعه باشد.
با توجه به شرایط فعلی کنکور سال بعد که در اصل دروازه ی ورود به مسیرهای کسب علم و رسیدن به شغل برای جوانان است به نظر می رسد این مسیر هنوز هموار و روشن نشده است و شرایط مخرب زمینه ساز استرس ها و اضطراب ها و نگرانی ها برای دانش آموزان و خانواده های و همچنین معلمان و اولیای مدارس همچنان با پابرجا هستند.
به نظر می رسد روشن ساختن هرچه سریع تر شرایط کنکور و دستورالعمل های آن اولین گام در هموار سازی این مسیر است. اگر روند کنکور و منابع و شرایط ان در دسترس دانش آموزان، خانواده ها، مربیان و مشاوران قرار گیرد با رفع ابهام و با برنامه ریزی منسجم دانش آموزان و خانواده ها با کمک معلمان و مشاوران خود برای این آزمون آماده می شوند. حتی اجرای آزمایشی کنکور توسط سازمان های خصوصی و به ویژه دولتی از جمله سازمان سنجش می تواند بسیاری از دغدغه های دانش آموزان و خانواده ها را مرتفع سازد.
ارایه نمونه سوالات کنکوری قبل از مواجهه ی دانش آموز با کنکور اصلی می تواند در کاهش استرس، برنامه ریزی، روش مطالعه برای آمادگی جهت آزمون کنکور بسیار کمک کننده باشد.
بنابرین ضروری است که مجریان آزمون کنکور به شرایط دانش آموزان نظام جدید و خانواده ها و اولیای مدارس توجه بیشتری داشته باشند و با اقدامات به موقع برای رفع دغدغه های آن ها رسالت ارزشمند خود را به خوبی به انجام برسانند.
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان
نمی دانم مگر آن ها نمی دانند درصد بالایی از داوطلبان هر ساله سال دوم یا سومشان است که آزمون میدهند یا دارای لیسانس هستند!
براستی غول کنکور روزی باید از بین بره انشاا...
برای رهایی از صدمات غول کنکور وضعیت اشتغال و آموزش های فنی و حرفه ای که به مهارت و شغل برسد .
ازطرف دیگر سرمایه گزاری دولت در آموزش و پرورش و افزایش کیفیت مدارس و آموزش ها در این زمینه مهم است .
امطالب علمی مقاله عالی ست . از نویسنده اش تشکر می شود .