نظرات معلمان در تالیف کتاب های درسی اعمال نمی شود/ چاره ای جز دخالت دادن و مشارکت واقعی و غیر شعاری معلمان به عنوان بازیگر اصلی صحنه تعلیم و تربیت نداریم/بین ساعات آموزشی و حجم کتاب های درسی هیچ گونه تناسبی وجود ندارد

تهران - ایرنا - کارشناس مسایل آموزش و پرورش با بیان اینکه نقش معلمان در تدوین و تهیه محتوای کتاب های درسی شفاف نیست، گفت: به نظر می رسد در تالیف کتاب های درسی به پیشنهادات معلمان در مورد اصلاح و بازنگری کتاب های درسی توجه خاصی نمی شود.

 علی پورسلیمان روز شنبه در گفت وگو با خبرنگار حوزه آموزش ایرنا اظهار داشت: البته در شورای برنامه ریزی کتاب های درسی در کنار متخصصان هر رشته تعدادی از معلمان هم حضور دارند و در مرحله تولید محتوا نیز در برخی گروه های درسی که انعطاف دارند، از چند معلم نظرخواهی می شود اما کافی نیست.
وی اضافه کرد: نکته مهم آن است که کتاب های جدیدالتالیف باید مورد تدریس آزمایشی قرار گرفته و پس از مشخص شدن نقاط ضعف، اصلاح و بازبینی شوند اما با تغییر ساختار به نظام 6 – 3 – 3 و از زمانی که پایه ششم به نظام آموزشی اضافه شد، عملا این فرصت از بین رفته است.
پورسلیمان با بیان به اینکه امسال برای نخستین بار پایه دهم در نظام آموزشی وارد شد و کتاب های آن نیز بدون طی دوره آزمایشی در اختیار معلمان قرار گرفت، بیان داشت:‌ سال بعد نیز قرار است پایه یازدهم برای نخستین بار ایجاد و کتاب های آن نیز تالیف شود.
کارشناس حوزه آموزش و پرورش اضافه کرد: مسوولان عنوان می کنند پیش نویس کتاب های تازه تالیف در سایت این سازمان قرار می گیرد و همه معلمان می توانند درباره آن نظر دهند، در حالیکه در نهایت نظرات معلمان در تالیف کتاب های درسی اعمال نمی شود.
پورسلیمان ادامه داد: اگر نظر مسوولان وزارت آموزش و پرورش مبنی بر نظرسنجی از همه معلمان و اعمال نظر آنان را بپذیریم، این سوال مطرح می شود که این همه اعتراض و انتقاد معلمان نسبت به برخی موضوعات مانند نبود تناسب میان حجم کتاب های درسی و ساعات اختصاص یافته ناشی از چیست ؟
وی به ذکر مثالی در رابطه با برخی انتقادات به کتاب های درسی اشاره کرد و گفت: در آذر سال 1395 جمعی از دبیران ریاضی کشور با ارسال نامه ای به صدای معلم، عنوان کردند که زمان اختصاص یافته به کتاب های مذکور ریاضی یک تجربی و ریاضی، هندسه یک، ریاضی و آمار رشته انسانی و ریاضی فنی، کافی نبوده و باعث می شود مطالب یا ناقص تدریس شود و یا مقدار مشخص شده برای هر نیم سال به اتمام نرسد.
این کارشناس آموزشی خاطرنشان کرد: همچنین معلمان معتقد بودند که تنوع مطالب زیاد بوده و چینش فصل ها با اشکالاتی همراه است لذا با کاستن از تنوع آنها و برخی جابه جایی فصل ها می توان تا حدی زمان اختصاص یافته به هر نیم سال را مدیریت کرده و کتاب را به پایان رساند.

** برای اثربخشی کتابهای درسی معلمان باید در تدوین کتاب ها دخالت داده شوند
پورسلیمان ادامه داد: برای افزایش درجه کارایی و اثربخشی این کتاب ها چاره ای جز دخالت دادن و مشارکت واقعی و غیر شعاری معلمان به عنوان بازیگر اصلی صحنه تعلیم و تربیت نداریم.
وی اضافه کرد: یک پیشنهاد آن است که وزارت آموزش و پرورش در راستای تمرکز زدایی، سرفصل ها را به مناطق و نواحی بر اساس شرایط اقلیمی و جغرافیایی ارایه کند و معلمان در تدوین محتوای آموزشی آزاد باشند البته این مساله نیازمند تغییر در سیستم های ارزشیابی (برگزاری امتحان و نمره دهی) است.
کارشناس حوزه آموزش و پرورش با بیان این نکته که می توان از ظرفیت های «سازمان نظام معلمی» که در دست تدوین است در این زمینه بهره گرفت، افزود:‌ نحوه مدیریت زمان آموزش بیشتر از میزان زمانی ‌که اختصاص داده شده است، در ارتقای کیفیت یاددهی ـ یادگیری نقش دارد.
پورسلیمان بیان داشت: بهتر است تقویم تحصیلی از سبک سنتی خارج شود و به طرف تقویم تحصیلی سال کامل حرکت کند. مسلما الگوی سال کامل باید متناسب با شرایط محلی و کشوری تدوین شود.
وی خاطرنشان کرد: کاهش تعطیلات غیرضروری و منطقی کردن تقویم تحصیلی می تواند نقش مهمی در افزایش زمان آموزش ایفا کند، گفت: ایجاد آمادگی و زمینه سازی در استان ها به منظور واگذاری تدریجی اختیارات و مسوولیت های تنظیم روزشمار تحصیلی در درازمدت باید در دستور کار مسوولان مربوط قرار گیرد.

** ‌کتاب درسی ابزار کار معلم در فرآیند آموزشی است
کارشناس مسایل آموزش و پرورش با بیان اینکه یکی از موضوعات مهم و قابل توجه در نظام آموزشی توجه به کتاب های درسی است، افزود: کتاب درسی ابزار کار معلم در فرآیند آموزشی است اما اکنون به یک هدف تبدیل شده است.
پورسلیمان با بیان اینکه مهمترین فعالیت یک معلم در جریان آموزش تدریس کتاب و به پایان رساندن آن بر اساس تقویم آموزشی است، اظهار داشت: با این حال در مورد همین کتاب های درسی نیز مشکلات بسیاری وجود دارد.

** محتوای کتاب های درسی نسبت به سطح معلومات دانش آموزان سنگین است
پورسلیمان افزود: محتوای کتاب نسبت به سطح معلومات دانش آموزان سنگین است و مولفان اکثر مطالب و سرفصل های کتاب های ریاضی و هندسه سال اول، دوم و سوم سابق را در کتاب های پایه دهم تجمیع کرده اند.
وی ادامه داد: به عنوان مثال مباحث مثلثات، اتحاد، تجزیه و گویا کردن، حل معادله درجه 2 از ریاضی 1، دنباله و الگو، تابع و تعیبن علامت، تابع درجه دو، ترکیبات از ریاضی 2، سه فصل از آمار و مدل سازی و دو فصل از جبر و احتمال در این کتاب گنجانده شده است.
کارشناس حوزه آموزش و پرورش خاطرنشان کرد: کثرت فعالیت ها و تمرینات کلاسی از سویی و کثرت دانش آموزان در هر کلاس درسی از سویی دیگر باعث می شود که به خاطر کمبود وقت، دبیران به روش های سنتی روی آورند که این مساله با اهداف جدید کتاب و دانش آموز محور بودن کتاب ها متناقض است.
پورسلیمان با بیان اینکه محتوای کتاب با سطح معلومات قبلی دانش آموزان متناسب نیست و این کار باعث اختلال در انجام تمرینات به ویژه در کتاب های ریاضی، انسانی و هندسه 1 شده است، اظهار داشت: مطالب در کتاب های درسی جسته گریخته و ناقص ارائه شده و کتاب ها قبل از ارسال به مدارس در محیط های آزمایشی قابل اعتنا، اعتبار سنجی نشده است.
وی عنوان کرد: نتیجه نظرسنجی ها از گروه های ریاضی سراسر کشور که حدود دو هزار دبیر ریاضی در آن شرکت کرده اند، نشان می دهد تا اواسط آذر ماه سال جاری از کتاب 179 صفحه ای ریاضی 1، تنها 55 صفحه آن تدریس شده و در سایر کتاب ها به همین منوال بوده است.
کارشناس مسایل آموزش و پرورش یادآور شد: همچنین معلمان معتقدند که کتاب ها دارای اشکالات علمی واضح، متون ویرایش نشده و غلط های چاپی بوده و برخی تعاریف گفته شده در کتاب با تمرینات و مثال های ذکر شده هم خوانی ندارد.
پورسلیمان با بیان اینکه در نامه دیگری که بیش از یک هزار معلم شیمی برای صدای معلم ارسال کردند به موارد دیگری از نقص کتاب های درسی اشاره شده است، افزود: فقدان توازن مطالب فراوان و متفاوت ارایه شده در کتاب با زمان اختصاص یافته، محتوای سنگین و اغلب زمان بر بیشتر مباحث کتاب درسی همچون جرم اتمی، مدل کوانتومی، جدول تناوبی، آرایش الکترونی، انواع پیوندها و فرمول نویسی که قبلا در کتاب شیمی پایه های دوم تا چهارم تجربی و ریاضی ارایه می شد، از جمله موارد انتقادی معلمان در این نامه بوده است.
وی تعاملی، اکتشافی و دانش آموز محور بودن کتاب که زمان زیادی برای اجرا نیاز دارد، اصرار بر ارایه مطالب متنوع میان رشته ای در کتاب شیمی دهم، فقدان تناسب سطح محتوای کتاب با شناخت و آمادگی ذهنی و ضعف در انجام محاسبات ریاضی دانش آموزانی که با تغییر مقطع از متوسطه اول به متوسطه دوم آمده اند، ارایه جسته و گریخته برخی مطالب و گسیختگی موضوعات، که به دلیل آماده نشدن کتاب تا یک ماه مانده به شروع سال تحصیلی مانع از اعتبارسنجی علمی و آموزشی آن توسط دبیران و گروه های آموزشی شد، را از دیگر موضوعاتی برشمرد که معلمان نسبت به کتاب های درسی مورد انتقاد قرار داده اند.

** بین ساعات آموزشی و حجم کتاب های درسی تناسبی وجود ندارد
این کارشناس آموزشی یادآور شد: واقعیت مهم این است که بین ساعات آموزشی و حجم کتاب های درسی هیچ گونه تناسبی وجود ندارد.
پورسلیمان با بیان اینکه بیشترین ساعات درسی مربوط به ژاپن با 240 روز آموزشی و کمترین متعلق به آمریکا با 180 روز آموزشی است، اظهار داشت: در ایران نیز ساعات درسی به میزان 180 روز آموزشی است اما اگر تعطیلی مدارس در روزهای پنجشنبه را حساب کنیم پایین ترین ساعت آموزشی را داریم اما حجم کتاب‌های درسی در مقایسه با سایر کشورها دو برابر است.
وی بیان داشت: مطابق برنامه درسی ملی زمان آموزش هر پایه تحصیلی در دوره ابتدایی 925 ساعت، در دوره اول متوسطه یکهزار و 110 ساعت و در دوره متوسطه دوم شاخه نظری یک هزار و 295 ساعت و شاخه فنی و حرفه ای و کار و دانش یک هزار و 480 تعیین شده است.
مدیر صدای معلم با بیان اینکه اگر از این پایه های تحصیلی میانگین گرفته شود به رقمی معادل 1202.5 ساعت می رسیم، ادامه داد: این میزان در مقایسه با 10 کشور آلمان، انگلیس، ایالات متحده آمریکا، تایوان، زلاند نو، ژاپن، فرانسه، کانادا و کره جنوبی بیشترین است.
پورسلیمان میانگین ساعات آموزشی در یک سال تحصیلی برای این 10 کشور را 1033.39 درصد ساعت آموزشی اعلام کرد و یادآور شد: در مورد طول مدت یک روز آموزشی بر حسب دقیقه در میان 10 کشور فوق الذکر فرانسه 370 دقیقه و در مورد ژاپن 230 دقیقه و آمریکا 338 دقیقه است.
وی با بیان اینکه این میزان برای ایران 360 دقیقه تعیین شده، اضافه کرد: میانگین جهانی برای یک روز آموزشی 311 دقیقه است اما پژوهش ها و تحقیقات نشان می دهد که حجم زمان واقعی آموزش در ایران نسبت به سایر کشورهای پیشرفته دنیا کمتر است.
کارشناس حوزه آموزش و پرورش خاطرنشان کرد:‌ حتی بازدهی مفید مدت یادگیری دانش آموزان ژاپنی بعد از 12 سال تحصیل، برابر 16 سال تحصیل دانش آموزان آمریکایی است.

** کیفیت آموزش در نظام آموزشی درست تعریف و تبیین نشده است
پورسلیمان در ادامه این سووال را مطرح کرد که انتشار سالانه 124 میلیون جلد کتاب درسی در 980 عنوان درسی و برای حدود 13 میلیون دانش آموز و صرف صدها میلیارد تومان هزینه ای که برای دولت دارد، نظام آموزشی را ما را به کدام شاخص آموزشی استاندارد نزدیک کرده است؟

** دانش آموزان مهارت های زندگی را در مدارس فرانمی گیرند
پورسلیمان با بیان اینکه اکنون در مدارس روی مهارت های زندگی و حرفه ای دانش آموز کار خاصی انجام نمی شود، گفت: دانش آموزان حتی مهارت هایی چون گفت و گو و تفکر انتقادی، هنر شاد بودن، مدیریت خشم و در مجموع مهارت های باهم زیستن را در مدارس فرا نمی گیرند و برون داد این نظام آموزشی کنکور زدگی و هیجان کاذب توام با توهم برای آینده ای مبهم است.

** رتبه بهره هوشی ایران در جهان 84 است
کارشناس مسایل آموزش و پرورش با بیان اینکه دامنه نرمال رتبه بهره هوشی بین 90 تا 109 است، گفت: این در حالیست که با وجود کثرت این همه موضوعات درسی در نظام آموزشی ، رتبه بهره هوشی ایران در جهان 84 است.
پورسلیمان با بیان اینکه در نظام آموزشی نیاز به یک تحول اساسی در مفاهیم داریم، اظهار داشت: بند سه و چهار از سیاست های تولید مواد و رسانه های یادگیری در برنامه درسی ملی باید بیش از پیش مورد توجه عملی و نظر مسوولان و برنامه ریزان قرار گیرد.
وی اضافه کرد: بند سوم از این بخش بر توسعه سیاست چند تالیفی و زمینه سازی برای مشارکت فعال استان ها، معلمان، مربیان، افراد و تشکل ها با تاکید بر بخش غیردولتی در تولید، تکمیل و غنی سازی مواد، منابع و مراکز متنوع یادگیری دلالت دارد.
مدیر صدای معلم با بیان اینکه بند چهارم از این بخش بر بسترسازی برای بسط و توسعه تجارب تاکید دارد، تصریح کرد: ابتکارات معلمان، مربیان و دانش آموزان در طراحی، ساخت و ارزشیابی مواد و منابع یاددهی و یادگیری نیاز به شفافیت و تمرکززدایی مناسب در ساختار وزارت آموزش و پرورش دارد.
فراهنگ ** 1883 ** خبرنگار: مریم جلوداران ** انتشار دهنده: امید غیاثوند