به بهانه سال اقتصاد مقاومتی : آموزه های رضوی برای اقتصاد مقاومتی

  با ورود ايران به زندگي مدرنيته و آشنايي با جوامع غربي ايرانيان نتوانسته اند اقتصاد  توليدي دوران صفوی خويش را حفظ  نمایند. عقب‌ماندگي دويست ساله دوران قاجار و پهلوي كه حاصل يك اقتصاد استعماري بوده است با ورود نفت به اقتصاد ايران عقب‌ماندگي اقتصادي ايران تشديد ‌گرديد. در این مدت 200 ساله الگوهايي كه براي رونق و پيشرفت اقتصادي  ایران انتخاب شد، نتوانسته آن جهش لازم را به دست بياورد. اكثر الگوهاي اقتصادي غالب در دانشگاه‌هاي ايران به ترويج اقتصاد  غربی در ايران پرداخته و نظريه‌هاي بومی و مبتني بر آموزه‌هاي اسلامي ارائه نداده ، لذا طرح و ترويج اين نظريات با روحيات مردم ايران همخواني نداشته و كمكي به توسعه اقتصادي ايران نکرده است ؛ لذا براي از پاي برداشتن اين موانع مي‌بايست به الگوها و آموزه‌هاي ديني تمسک جست. بایستی بدانیم آموزه های اقتصادی باید از متن جریان زندگی اقتصادی و فرهنگی باشد نه گرته برداری از تفکرات اقتصاددانان لیبرال که بر اساس تعالیم صهیونیست شکل می گیرد. در ایام شهادت امام هشتم به آموزه های اقتصادی آن امام بزرگ تمسک می جوییم و هشت اصل و درس مهم  از آموزه های رضوی را مرور می نماییم.

اصلاح الگوي مصرف، يعني درست مصرف كردن و میانه روی در مصرف

كه اين مسأله امروزه، يكي از معضلات بهداشتي جامعه‌ي ما محسوب مي‌شود، بايستي تدابيري انديشيده شود تا به حد تعادل برسد . واقعيت آن است كه اصلاح الگوي مصرف آن نيست كه ما  خیلی صرفه‌جويي كنيم و مصرف نكنيم. اصلاح الگوي مصرف آن است ما به تناسب نياز جامعه ممكن است يك چيز را كه در حداقل  مصرف است، افزايش بدهيم، به عنوان مثال اگر در جامعه ما شير و لبنيات كم مصرف مي‌شود، از آن جايي كه بدن به اين گونه مواد نياز اساسي دارد ، بايد فرهنگ‌سازي كنيم تا مصرف اين ماده‌ي لبني به حد تعادل برسد و در مقابل اگر مصرف دارو در ايران سه برابر جهان است به حد تعادل برسد. بنابراین اصلاح الگوی مصرف یعنی درست مصرف نماییم و در مصرف میانه روی نماییم.

امام رضا عليه السلام درباره ميانه‌روي در مصرف مي ­فرمايند:
«نسبت به مصرف مال در مورد خود و خانواده ­ات، معتدل و ميانه ­رو باش؛ زيرا خداوند متعال مي­ فرمايد: «اي رسول خدا! وقتي از تو مي­ پرسند كه چگونه خرج كنند، در پاسخ آنان بگو: عَفْو و عَفْو؛ يعني ميانه ­روي».

از دیدگاه امام هشتم (ع) هم کسی که در مصرف، به خود و خانواده خود سخت می گیرد و در مصرف، خست می ورزد، از جاده مستقیم بیرون است و هم آن که اسراف کرده و زیاده روی می کند. امام رضا (ع)، هر دو شیوه را ناپسند می شمارد. یکی از یاران امام هشتم (ع) می گوید: از امام رضا (ع) درباره چگونگی تأمین مخارج خانواده جویا شدم. فرمود: « مخارج خانواده، حد وسط است میان دو روش ناپسند.» گفتم: «فدایت شوم، به خدا سوگند! نمی دانم این دو روش چیست؟ فرمود: « دو روش ناپسند، اسراف و خست است. آیا نمی دانی که خداوند بزرگ، اسراف (زیاده روی) و اقتار (خست گیری) را ناخوشایند می دارد و در قرآن می فرماید: «آنان که هرگاه چیزی ببخشند، نه زیاده روی می کنند و نه خست می ورزند و میانگین این دو را در حد قوام برمی گزینند»

- اسراف حرام است،‌حتي اگر مسائل عبادي و ريز باشد:

حضرت رضا عليه السلام اسراف را عامل اصلي فقر و تهي‌دستي به شمار مي‌آورند.
در روايتي كه (فضل بن شاذان) از امام رضا عليه السلام نقل مي‌كند، حضرت ضمن بيان مسائل مهمي از شريعت، به شمارش گناهان بزرگ مي‌پردازند و از جمله آنها به «اسراف و تبذير» اشاره مي‌كنند.

امام رضا (ع) تباه سازی اموال را پدیده ای ناپسند می داند، دوستان و پیروان خویش را از این پدیده نامبارک باز می دارد و می فرماید: «ان الله یبغض... اضاغة المال؛ خداوند، تباه سازی اموال را دشمن می دارد.»  «گفتنی است تباه کردن اموال و تضییع آنها مفهوم گسترده ای دارد و هر نوع تباهی و نابودی و فساد در اموال را شامل می گردد. تباهی و تضییع، ممکن است براثر علت هایی چند پدید آید که از جمله آنها عبارتند از: اسراف کاری و مصرف بیش از اندازه، بی اطلاعی و نبود تخصص و مهارت در مدیریت های مالی، کوتاهی و سهل انگاری در به کارگیری اموال و مانند آنها که موجب می شوند تا سرمایه زندگی تباه شود و موجب فقر و تهی دستی گردد و حتی سیر و حرکت معنوی انسان نیز دست خوش تزلزل شود.

با توجه به کلیت سخن امام رضا (ع) اگر در امور اقتصادی و مسائل مالی، برنامه ریزی درست و حساب شده ای انجام نگیرد، تضییع مال خواهد بود و اگر در داد و ستدها نیز دقت لازم به کار نرود و غبن صورت گیرد، اموال، تباه خواهد شد.» از این رو، امام رضا(ع) هدر دادن و تباه ساختن اموال را، مصداقی از فساد دانسته و فرموده است: « من الفساد قطع الدرهم و الدینار و طرح النوی؛ تکه تکه کردن درهم و دینار (یا هر پولی دیگر) و دور افکندن هسته خرما (که ممکن است بذر نخلی در آینده شود)، از جمله کارهای فاسد ونادرست است»

تبیین آسيب‌ها و هزينه‌هاي نادرست مصرف:

مصرف كالاهاي مضر و مخرب از جمله مصرف مواد مخدر كه امروزه مثل خوره ا­يي بر جان و جسم جوانان وطن افتاده، و خانواده‌هاي زيادي را از بين برده است و هنوز مهم‌ترين مسأله و مشكل اجتماعي در ايران، اعتياد به مواد مخدر است . براي اين كه مساله را دقيق‌تر درك كنيم و ببينيم جامعه‌ي ايراني در مقابل اعتياد چه هزينه‌هايي را پرداخته است، به اين آمارها و داده‌ها توجه كنيد:

-  50 درصد زندانيان درايران را افراد درگير با مواد مخدر تشيكل مي‌دهند.

-  حداقل 2 ميليون نفر معتاد به موادمخدر مي‌باشند.

-  اگر 2 ميليون نفر معتاد به مواد مخدر باشند، در خوش بينانه‌ترين حالت بيش از 2 ميليون خانواده نيز درگير اين مسأله هستند. (يعني حداقل 8 ميليون نفر)

-  ميانگين مصرف ساليانه مواد مخدر در كشور 1000 تن است كه فقط 15 درصد آن كشف مي‌شود.

- طبق گزارش‌هاي قانوني، تقريباً 37 درصد مرگ و ميرهاي ناشي از تصادفات رانندگي، 10 درصد مرگ و ميرهاي ناشي از سكته‌هاي مغزي و قلبي و 6 درصد مرگ و مير ناشي از سوختگي مربوط به مواد مخدر است.

-  در بيش از 50 درصد جرايم اجتماعي، نقش مواد مخدر موثر است.

-  60 درصد از طلاق‌هاي خانواده‌ها ناشي از اعتياد به مواد مخدر است.

-  ساليانه رقمي حدود 4700 ميليارد تومان هزينه بر اقتصاد ايران وارد مي‌گردد، كه سرانه اين هزينه ساليانه 70 هزار ريال است، كه مصرف مواد مخدر مي‌گردد.

بنابراين مصرف مواد مخدرحرام است.

امام رضا (ع) فرمودند: « هر چيز سودمند براي جسم كه موجب تقويت بدن مي‌شود، حلال است و هر چيز زيان‌آور كه نيروي آدمي را مي‌گيرد يا كشنده است، حرام است». (فقه الرضا، ص 252)

اصلاح الگوي مصرف، چند بعدي است:

نگاه اسلام به مسأله‌ي اصلاح الگوي مصرف، نگاه جامع و ژرف‌انديش است و از منظر اسلام و روايات ديني اصلاح الگوي مصرف، امري چندبعدي است و نمي‌توان در باره‌ي اين موضوع، صرفاً نگرش يك بعدي داشت.

مكتب آرماني اسلام، رابطه انسان را با خود و جامعه و طبعت مي‌داند و انسان نسبت به اين امور، حقوق، تكاليف و وظايفي دارد و نمونه‌هاي فراواني از آيات قرآن و احاديث را مي‌توان يافت كه نسبت به مسأله فوق تأكيد مي‌ورزد. همچنين اسلام، انسان را موجودي مادي و معنوي مي‌داند كه هر يك به منزله بالي براي صعود انسان به سمت زيبايي‌هاست.

امام رضا (ع) مي‌فرمايد:

«بگوئيد كه زمان تان را به چهار بخش تقسيم كنيد، زماني براي مناجات با خدا، زماني براي تأمين معاش، زماني براي معاشرت با برادران و معتمدان كه عيب‌هايتان را به شما مي‌شناسانند و در دل شما را دوست دارند و ساعتي پر از كسب لذت‌هاي حلال و با بخش چهارم، توانايي انجام دادن سه بخش ديگر را بدست مي‌آوريد.» (فقه الرضا، ص 337)

برنامه ریزی رکن مهم توسعه و اقتصاد

واقعیت این است برنامه ریزی رکن توسعه و اقتصاد است و جامعه بدون برنامه ریزی دیدگاه منسجم و مطمئنی ندارد و گرفتار سیاست زدگی،روزمرگی و حاشیه زدگی می گردد. در آموزه های رضوی برنامه ریزی توجه خاصی شده است.امام رضا (ع) می فرمایند : انديشيدن و تأمل قبل از شروع هر کار تو را از پشيماني ايمن مي‏ سازد. (تحف العقول - کتاب سخنان گهربار ( درر الکلام )). ما باید به خدا توکل کنیم و هیچ گاه یاد او را از ذهن خود بیرون نکنیم ، اما توکلی که همراه عمل است ، چنان که امام رضا (ع) می فرمایند : هر کس از خداوند، توفيق بطلبد ولي تلاش نکند، خود را مسخره کرده است.

نقش و جايگاه توليد و تلاش در امور اقتصادي:

در دين مبين اسلام در روايات ‌ديني، توليد اهميت شايسته و بايسته‌اي دارد.این مساله در آموزه های رضوی اهمیت خاصی دارد.

از دیدگاه امام رضا علیه السلام کار و کوشش برای تامین نیازهای خانواده شعبه ای از جهاد به شمار می رود و فرد تلاشگر به عنوان مجاهد راه خدا و گاهی برتر از آن شناخته شده است. از این رو می فرماید:

کسی که برای رفع نیازمندی خانواده کار و تلاش می کند و به دنبال کسب مال می رود، دارای پاداشی بزرگتر از مجاهد در راه خداوند است. (فروع کافی جلد 5 صفحه ی 89)

پيوند ناگسستني  عدالت اجتماعی با اقتصاد:

در فرهنگ سكولار و ليبرال و بي‌هويت و بي‌شناسنامه غرب، اقتصاد يك جنس است و اخلاق و عدالت از جنس ديگر. اقتصاد به فكر منفعت و سود است و اخلاق، يك سري قواعد و مقررات كه تاريخ مصرف آن گذشته است و اقتصاد بايد براي بقا و تداوم از اخلاق سكولار جديد استفاده مي كنند، اما در تعاليم رضوي بر لزوم اجراي آن تاكيد فراوان شده است و در روايتي كوتاه عدالت اجتماعي را عامل پايداري اقتصاد بر مي شمرد.
امام مي فرمايد: به كار بستن دادگري و نيكوكاري عامل پايداري نعمت هاست .

حضرت رضا(ع) درحديثي مي فرمايند:
اي علي بن شعيب! چه كسي از همه مردم بهتر زندگي مي كند؟ گفتم: اي سرور من، شما داناتري. گفت: آن كس كه ديگران در زندگي او شريك باشند. چه كسي از همه بدتر زندگي مي كند؟ گفتم: شما داناتر هستيد. گفت آن كس كه ديگران در زندگي او شريك نباشند».(31)
اين قاعده اي است ارزشمند در روابط اجتماعي و سير گردش ثروت، كه بايد انساني باشد و هر كس ديگران را در زندگي خويش شريك سازد و برادرانه با آنان رفتار كند و ديگران از هر آنچه او دارد بهره مند گردند.
همچنين امام توصيه اكيد درباره رفع حاجات و نياز بندگان خدا داشتند؛ و در اين باره مي فرمايند: خداوند توانمند را مكلف كرده تا براي اداره امور بيماران و نيازمندان قيام كند.

کارفرهنگی برای فرهنگ کار

اگر چه کار یک مفهوم اقتصادی است اما بدون نگاه فرهنگی ره به جایی نمی برد و ما نباید اهمیت نقش و کار فرهنگی را هم از زندگی خود فراموش کنیم و همیشه این فرمایش ثامن الحجج را در ذهن خود داشته باشیم که فرمودند : خدا رحمت کند کسی را که این امر ولایت ما را زنده می سازد پرسیده شد امر شما چگونه زنده می شود فرمود علوم و معارف و احادیث ما را فرا گرفته و به دیگران بیاموزد زیرا مردم اگر با زیبایی های سخنان ما آشنا گردند از ما پیروی خواهند نمود. (بحارالانوار جلد 2 صفحه 30) این یعنی همت برای ترویج آموزه های رضوی و تلاش برای اقتصاد اسلامی و مقاومتی و پرهیز از سبک زندگی غربی و البته شیعه ماندن و شیعه پروری.