بانک ها و بنگاه های اقتصادی ؛ مسوولیت اجتماعی و فرهنگ سازی

  پنجمین بانک بزرگ ترکیه از لحاظ دارایی تصمیم گرفت در فعالیت های مسئولانه بر مبنای توسعه پایدار مشارکت داشته باشد. در این راستاFINANS  BANK ، به کمپین « مسئولیت من » پیوست با این هدف که کارکنانش عادات مصرفی خود به ویژه مصرف منابع طبیعی را تغییر دهند.
در این پروژه که سهم بزرگی در آینده ترکیه و جهان خواهد داشت FINANS BANK ، موفق شد که رفتارهای مصرفی 1000 کارمندانش را تغییر دهد. به طوری که کارکنان موظف بودند قبض آب خود را در ماه اول پروژه 10% و در ماه دوم 15% نسبت به سابق کاهش دهند در نهایت FINANS BANK برای تشویق کارکنانی که موفق به کاهش آب مصرفی خود شده بودند، هدایای خاصی تقدیم کرد.

در سال های اخیر موفقيت بسياري از سازمان هاي بزرگ در سطح بين المللي با درنظر گرفتن حركت سازمان ها به سمت و سوي اهداف و آرمان هاي خود ، مرهون انجام اقداماتی در راستاي افزايش سطح علمي ‏،‌فرهنگي ،‌هنري و .. جامعه و مردم است كه از آن به عنوان رسالت اجتماعي ياد مي شود.
به هر حال بانك ها با توجه به پيشينه تشكيل آن ها جدا از رسالت اقتصادي خود ، نگاهي جدا از يك بنگاه اقتصادي به جامعه و مردم داشته و سعي کرده اند تا در شرايط مختلف ، حضور خود را در كنار همه اقشار جامعه حفظ کنند و بخشي از منابع خود را به دور از نگاه انتفاعي صرف امور فرهنگي و اجتماعي کنند.

در واقع بان کداری علاوه بر کارکرد اقتصادی ،کارکرد فرهنگی و اجتماعی نیز دارد که به آن « بانک داری اجتماعی » نیز می گویند که مهمترین رکن توسعه پایدار می باشد.

از سوی دیگر با توجه به اهداف متعالی نظام اقتصاد اسلامی و در راستای آن اهداف نظام بانکداری اسلامی، از تمامی بانک‌های اسلامی انتظار می‌رود که با توجه به تاکیدات و توصیه‌های دین مبین اسلام در بسترسازی امکانات رشد و کمال اجتماعی و فرهنگی جامعه، فراتر از تلاش جهت کسب جواز شرعی فعالیت‌های متداول بانکی خود، پذیرای مسئولیت‌های بیشتری در قبال مسایل اجتماعی وترویج مسایل فرهنگی  باشند.

از سوی دیگر اقتصاد در دین مبین اسلام هدف نیست ؛ بلکه وسیله ای است برای تعالی انسانی و اخلاقی . البته این نگرش و مفهوم در 50 سال اخیر مورد توجه اقتصاد دانان غربی قرار گرفته و امروزه  از آن به عنوان « مسوولیت اجتماعی » یاد می شود و بانک ها و بنگاه ها  و مسوولیت های اجتماعی بانک‌ها در تمام کشورها به عنوان منبع پول و ثروت شناخته می‌شوند و به همین دلیل جامعه از آنان انتظار دارد به‌ ازای ثروتی که از محل سرمایه گذاری و پس انداز مردم کسب می‌کنند، خدماتی به اعضای ضعیف و آسیب‌پذیر یا نیازمند جامعه ارائه دهند.

این چنین است که تقریبا تمام بانک‌های بزرگ جهان، نظام پویایی برای خدمت‌رسانی به جامعه ایجاد کرده‌اند که بیشتر بر حول ارائه خدمات مالی ارزان یا حتی رایگان به برخی افراد می‌چرخد،از بیماران و تامین هزینه‌های درمان گرفته تا ارائه بورس‌های تحصیلی، مقرری نقدی برای سالمندان، نیازمندان و تاسیس یا اسپانسرینگ بنگاه‌های خیریه بزرگ و کمک مالی به انجام تحقیقات پزشکی و سرطان.

بانک های ایرانی ؛ مسوولیت اجتماعی و فرهنگ سازی

واقعیت این است که بانک های ایرانی مساله فرهنگ سازی و مسوولیت اجتماعی را باور نموده و در راستای آن تلاش می نمایند ؛ زیرا مسوولیت اجتماعی در بانک داری جهانی به عنوان اصلی اخلاقی و حرفه ای مطرح گردیده و از سوی دیگر رقابت موجود بین بانک ها  ضرورت  برندسازی فرهنگی و اجتماعی را ایجاب می نماید ،تا بانک ها علاوه بر کسب سود اقتصادی و مالی سهمی در  کاهش نابرابري‌هاي اجتماعي و اقتصادي، کاهش فقر، کاهش فاصله طبقات اجتماعي و در يک کلام استقرار عدالت اجتماعي  داشته باشند که  منجر به توان مندسازي و بهبود وضعيت اشتغال، مسکن ارزان‌قيمت، ارتقاي سطح اجتماعي، درماني، معيشتي، بهبود وضعيت آموزشي و فرهنگي، حفظ و تثبيت موقعيت شغلي افراد صورت  ‌گيرد.

بر اين اساس دولت با اختصاص منابعي از محل وجوه اداره شده و تسهيلات بانکي، نسبت به تحقق اين امر اقدام نمايد.

بانک های  ایرانی در مدرسه سازی دست به نقدند

« ساخت مدرسه » یکی از مصارف سود پول های قرض الحسنه مردم است.طبق بررسی های انجام شده اکثر بانک ها به مدرسه سازی در راستای فرهنگ سازی و مسوولیت های اجتماعی روی آورده اند. از بانک های خصوصی تا دولتی در اقصی نقاط کشور ساخته اند و به جامعه و ملت فرهنگ دوست خویش هدیه داده اند!

فرهنگ سازی یا نمایش پروری!!

همان گونه که گفته شد اکثر بانک ها به مدرسه سازی در راستای مسوولیت اجتماعی و ارتقای فرهنگی روی آورده اند،اما متاسفانه بعضی بانک ها نیز مسیر را اشتباه رفته اند به طور مثال  یکی از بانک ها اقدام به ساخت یک مدرسه در مناطق محروم کشور کرده است و  حدود بیست برابر هزینه ساخت آن مدرسه تبلیغات تلویزیونی انجام داد. یعنی به جای این همه تبلیغات می توانست بیست و یک مدرسه بسازد! و یقینا اثر مادی و معنوی آن21 مدرسه بیشتر از یک مدرسه خواهد بود.

 جلوه های متنوع مسوولیت اجتماعی

بانک های ایرانی بر اساس رسالت و شعار هویتی خویش تلاش می نمایند تا نقشی هرچند اندک در ارتقای فرهنگی و ترویج مسوولیت اجتماعی ایفا کنند و نقشی در برطرف نمودن مشکلات فرهنگی و اجتماعی جامعه داشته باشند. از منظر « بانک انصار » ،بالاترين مسئوليت اجتمـاعي بانـك‌ها  تحكيم مبـاني اقتصاد مقاومتي و مساعـدت رونق ‌اقتصادي و رشد اشتغـالـزايي است.  
« بانک سرمایه » در راستای مسوولیت اجتماعی خویش به رشد و توسعه ی فرهنگ و سلامت جوانان را اصل می داند و در این مسیر تلاش نموده است.

« بانک پاسارگاد » در راستای مسوولیت اجتماعی خویش به احداث مدرسه و کتابخانه و اهدای شاهنامه شاه طهماسبی به دانشگاه آزاد و حمایت از جشنواره فیلم پاسارگاد روی آورده است.

« بانک اقتصاد نوین » با نگاه نوین در فعالیت های فرهنگی و هنری و حمایت از فستیوال های اجتماعی و سازمان های خیریه خدمات بی بدیلی ارایه کرده است.

« بانک مسکن » نیز بخاطر نمایش پارادوکس استفاده خوب از ابزارهای الکترونیکی مثل استفاده در بانک داری الکترونیکی و استفاده بد از ابزارهای الکترونیکی مثل استفاده بیش از حد شبکه های گامی مهم در ارتقای سواد رسانه ای بر داشت.

قرض الحسنه ،حلقه مفقوده  مسوولیت اجتماعی بانک های ایرانی

در حالی که یکی از مسئولیت‌های اصلی بانک های ایرانی احیای سنت ارزشمند قرض الحسنه که در متون دینی و سیره نبی اعظم و آموزه های ائمه اطهار تاکید خاصی گردیده ،اما متاسفانه بانک ها از این سنت بی بدیل و مسوولیت اصیل کناره گرفتند و یا کمتر به آن پرداخته اند. درحالی که مردم برای مشارکت با بانک ها پول های خود را به صورت قرض الحسنه در اختیار آنها قرار می دهند.همان گونه که مطلع هستید حساب سپرده قرض الحسنه پس انداز به حسابی اطلاق می شود که صاحب آن به قصد تعاون عمومی و کمک به نیازمندان و برخورداری از پاداش و اجر معنوی و برخورداری از انواع خدمات بانکی نزد بانک افتتاح می نماید و به موجودی این حساب ها هیچگونه سودی تعلق نمی گیرد..

پرسشی که همواره در گوشه ذهن بسیاری از مردم جا دارد این است که بانک‌ها با سپرده‌گذاری‌هایی که در قالب قرض‌الحسنه توسط مردم پس‌انداز می‌شود چه می‌کنند؟ مگر این سپرده‌ها برای پرداخت وام و تسهیلات به همان مردم نیست، پس چرا دریافت این گونه تسهیلات بسیار سخت و در برخی واقع نیز غیرممکن به نظر می‌رسد؟

چرا بانک‌ها تاکنون حاضر نشده اند تا میزان سپرده‌گذاری‌های قرض‌الحسنه را اعلام نمایند و بگویند چه مقدار از این پول‌ها را به صورت وام در اختیار مردم قرار داده‌اند؟ به راستی سرنوشت این منبع عظیم مالی چه می‌شود؟
 
در بیشتر بانک های کشور در موارد خاص همچون تسهیلات قرض الحسنه برای ازدواج و تهیه جهیزیه، تامین و تعمیر مسکن، تامین هزینه درمان بیماری و یا رفع احتیاجات ضروری تبلیغات و اطلاع‌رسانی‌های دقیقی وجود دارد، اما زمانی که به این وام‌ها نیازمند می‌شود و افراد در کمال خوش‌بینی به بانک مورد نظر مراجعه می‌نمایند، متوجه می‌شوند دریافت این گونه وام‌ها چیزی شبیه یک رویا است. به راستی اگر قرض‌الحسنه خوب است، چرا بانک‌ها خود چنین نمی‌کنند ؟

مسوولیت اجتماعی ، مصونیت از ریاکاری  و ربا خواری

واقعیت این است مکانیسم مسئولیت اجتماعی بانک‌ها و ابزارهای آن چون پرداخت‌های قرض‌الحسنه سال‌هاست چندان درست کار نمی‌کند. به این ترتیب پرداخت‌های حمایتی بانک‌ها در هر قالب حتی وام‌های حمایتی که دارای سود هستند، یا به طور کامل متوقف شده یا به حداقل کاهش یافته که این امر دسترسی بسیاری از خانوارهای ایرانی را به آن قطع یا نیازمند پارتی کرده است. این امر در حالی صورت می‌گیرد که به گفته کارشناسان اقتصادی، لنگیدن پای عمل به مسئولیت اجتماعی بانک‌ها در ایران، ریشه در قوانین و مقررات سخت گیرانه و در مواردی غیرلازم بانک‌ها دارد و همین امر کسب و کار رباخواران را تا حدی پررونق کرده است.

بانک‌ها باید بین سودآوری و عمل به مسئولیت اجتماعی خود تفکیک و تعریفی آشکار قائل شوند. آنان باید بپذیرند هزینه عمل به مسئولیت اجتماعی، هزینه سربار و زائد نیست، بلکه هزینه پاک سازی‌های جامعه است.

بانک‌ها باید بدانند در یک کشور اسلامی که به اقتصاد صرفا به دید سودآوری نگاه نمی‌کند و معنویت و اخلاق جایگاه ویژه‌ای در آن دارد، نباید مسئولیت خود در برابر جامعه را فراموش کنند. کسی نمی‌گوید بانک سود تولید نکند، اما این تولید سود از متن جامعه صورت گرفته و در راستای مسوولیت اجتماعی و فرهنگ سازی انجام گیرد.