چالش های مهم بورس را باید دید و درمان کرد : عدم شفافيت ، عدم گزارش شرکت هاي دولتي ، تک محصولي بودن ... و نبود رابطه با دنیا ؟!

خلاصه قسمت اول ، دوم  ، سوم و چهارم

روزنامه دنياي  اقتصاد (  شماره 4253 يکشنبه مورخ 8 بهمن 96)   ، در ويژه نامه ي  نکوداشت 50 سالگي بورس ، با 10  يادداشت ، مقاله ، گفت و گو  و ...  نيم قرن فعاليت بازار سرمايه را بررسي کرده است  .

در ادامه خلاصه اي از اين ويژه نامه ي ارزشمند را در يک گفت و گوي مجازي  در دو  بخش تقديم خوانندگان فهيم مي گردد .

بخش اول نگاهي به چهار دوران تاريخي ( قبل از انقلاب ، بعد از انقلاب تا پايان جنگ ،بعد از جنگ تا پايان دهه ي 70 خورشيدي  و دو دهه اخير)

بخش دوم نگاهي محتوايي به بورس

قابل ذکر است که علاوه بر ، ده منبع ِ فوق الذکر ، منابع ديگر مورد استفاده از شماره 10 به بعد ، رديف گرفته اند  .

بخش اول نگاهي به چهار دوران تاريخي ( قبل از انقلاب ، بعد از انقلاب تا پايان جنگ ، بعد از جنگ تا پايان دهه ي 70 خورشيدي  و دو دهه اخير)

قسمت اول

الف بورس قبل از وقوع انقلاب اسلامي ايران

ب بورس بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران تا پايان جنگ تحميلي

قسمت دوم

ج بورس  بعد از جنگ تا پايان دهه ي 70 خورشيدي

د بورس در دو دهه اخير ( تا معرفي فرا بورس)

قسمت سوم

د بورس در دو دهه اخير ( از معرفي فرا بورس تا پايان دو دهه اخير)

قسمت چهارم

بخش دوم نگاهي محتوايي به بورس

الف : چشم انداز 1404 و 50 سال آينده در بورس

ب : ميزان شفافيت و نقد شوندگي در بورس

ج : پل ارتباطي صندوق با مردم

قسمت پنجم و پاياني

د : ارتباط بورس ايران  با بورس هاي منطقه اي و جهاني و چالش ها آن

سئوال کننده :

ارتباط بورس ايران  با بورس هاي منطقه اي و جهاني چگونه است  ؟

پاسخ دهنده ( 7) :

عضویت در فدراسیون جهانی بورس‌ها و فدراسیون بورس‌های آسیایی و همچنین۱۲ تفاهم‌نامه همکاری از جمله اقدامات این شرکت به‌شمار می‌رود. عضویت در ICNG که یک نهاد بین‌المللی مربوط به بحث‌های حاکمیت شرکتی نیزیکی از اقدامات این مجموعه به حساب می‌آید. ( 7)

حضور گسترده‌ جوانان با دانش، متخصص، با انگیزه و در عین حال بلندپرواز و گاه زیاده‌خواه در بورس بی‌شک مهم‌ترین تحول بازار در ۲۰ سال اخیر است

سئوال کننده :

چرا بورس تهران با وجود همه پیشرفت‌ها هنوز ارتباط معناداری با دنیا ندارد و تقریبا ایزوله است ؟

پاسخ دهنده ( 6) :

"اوایل دهه ۸۰ شرکت فیچ رتبه‌بندی اقتصاد ما را انجام داد، اما سال ۸۴ از ایران رفت و ما هنوز رتبه‌بندی نشده‌ایم. همین موضوع باعث شده تا نتوانیم عرضه اوراق قرضه در بازارهای جهانی را انجام دهیم." ( 6)

سئوال کننده :

آيا چالش فقط رتبه بندي بورس ايران توسط نهادهاي بين المللي است  ؟

پاسخ دهنده ( 6) :بورس تهران تنها بورس تک‌محصولی در دنیا و تنها سهام مورد استفاده در آن ، سهام با نام است در حالی که در سایر بورس‌ها صد‌ها نوع سهام مورد داد‌ و‌ ستد قرار می‌گیرد که هر کدام برای مورد خاصی ایجاد می‌شود

" فرض کنید سرمایه‌گذار خارجی قصد دارد وارد ایران شود، نخستین مشکل آنها انتقال پول است. معاون سازمان بورس به خاطره‌ای اشاره می‌کند که در جلسه‌ای با سرمایه‌گذاران بین‌المللی در حال ارائه جذابیت‌های بورس تهران بوده است. پس از پایان سخنرانی همه گفتند این جذابیت‌ها را ما می‌دانیم اما بگویید چگونه پول را وارد ایران کنیم. " ( 6)

سئوال کننده :

نقش  برجام ( بحث هاي غير اقتصادي ) در ورود ِ سرمايه به ايران چيست   ؟

پاسخ دهنده ( 6 ) و ( 12) :

1.   " این مسائل به بحث‌های غیراقتصادی مربوط است که البته بعد از برجام شرایط خیلی تغییر کرد. اما با رای آوردن ترامپ دوباره حضور سرمایه‌گذار خارجی کمرنگ شد. اگر شرایط مشابه یک ماه پس از برجام پیش رفته بود، اکنون قطعا پیشرفت بسیار چشمگیرتری را تجربه کرده بودیم. "  ( 6)

2.  " در دو ماه اول پس از برجام شاهد ورود کارگزاران بزرگ آمریکایی به کشور برای مذاکره با مدیران بورسی بودیم، اما با ورود ترامپ این همکاری‌ها متوقف ماند. در این راستا حتی کارگزاران آمریکایی ریسک نوسان ارز در ایران را هم پذیرفتند. اما با تغییر رئیس‌جمهور آمریکا تمام این فعالیت‌ها متوقف شد. سعیدی در ادامه خاطرنشان کرد: در بخش بین‌المللی اقدامات موثری در بازار سرمایه انجام و منابع خوبی از سرمایه‌گذاران خارجی جذب شده و با رفع مشکلات نقل و انتقالات این فرآیند بهبود می‌یابد. " ( 12)

سئوال کننده :

آيا فقط چالش هاي سياسي مانع رشد بورس در ايران مي باشد ؟

پاسخ دهنده ( 6)

1. " در دوره پس از برجام مذاکرات و جلسات متعددی با خارجی‌ها داشتیم که اطلاعات زیادی به ما داد. در بسیاری از موارد متوجه می‌شدیم که چه کمبودها و نواقصی داریم. به‌عنوان نمونه در بحث حذف پیش‌بینی سود ِ شرکت‌ها ، در  همین جلسات متوجه ناکارآمدی این اطلاعات شدیم. عمده خارجی‌ها معتقد بودند ارائه پیش‌بینی از سوی شرکت امکان دستکاری قیمت را به‌وجود می‌آورد و این موضوع باعث کاهش اعتماد آنها به بورس می‌شود.

2.  همچنین نداشتن گزارش تفسیری مدیریت ، یکی از نکاتی است  که باعث متعجب‌شدن سرمایه‌گذاران خارجی می‌شود. آنها معتقد بودند بدون این گزارش‌ها چگونه از برنامه‌های آتی شرکت آگاه می‌شوید. ( 6)

سئوال کننده :

ويژگي بورس ايران براي جذب ِ سرمايه گذاران خارجي چيست ؟

پاسخ دهنده ( 7) :

1. "شاید تنوع صنایع و شرکت‌های بورس تهران در کمتر بازار سهامی مشاهده شود. این مهمترین دلیل علاقه سرمایه‌گذاران خارجی برای مشارکت در بورس تهران است. " ( 7)

2.  " بازار بدهی در بازارهای بین‌المللی چند برابر بازار سهام است. اما در ایران هنوز بازار بدهی توسعه چندانی نداشته است. از این رو این ابزار می‌تواند ابزار جذابی برای سرمایه‌گذاران خارجی در راستای توسعه بازار باشد. " ( 7)

3. " علاوه بر اینکه امکان انتشار اوراق ارزی نیز توسط ناشران وجود دارد. در همین راستا بود که در نشست‌های مختلفی ابعاد مهم الزامات تامین مالی بین‌المللی برای ناشران بورسی و نهادهای مالی بررسی شد. " ( 7)

4. " موضوع قابل‌ توجه دیگر در سال‌های اخیر افزایش قابل‌توجه ابزارهای مالی است که زمینه برای توسعه و تعمیق بازار سهام را نیز فراهم کرده است. اوراق آتی، اختیار معامله، معاملات مشتقه و بازار بدهی (اوراق مشارکت، صکوک و گواهی سپرده) از مهمترین این ابزارها هستند. این در حالی است که قبل از سال ۸۷ فقط سهام و حق تقدم در بورس تهران معامله می‌شد. ارزش بازار بدهی در شرایط کنونی حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان است. " ( 7)

سئوال کننده :

اقدامات بورس ايران براي جذب سرمايه هاي خارجي چيست ؟

پاسخ دهنده ( 7)

1. " تلاش‌های بسیاری برای بنگاه‌هایی طالب تامین مالی بین‌المللی صورت گرفته است. در این راستا تهیه دستورالعمل برای بحث حاکمیت شرکتی صورت گرفته است. در راستای رتبه‌بندی حاکمیت شرکتی نیز بورس اوراق بهادار تهران اقدامات شایسته‌ای را انجام داده است تا بتوان شاخصی برای آن تعریف و منتشر کرد. به ویژه اینکه بورس‌های خارجی خواستار گزارشگری حاکمیت شرکتی هستند. این موضوع به‌عنوان یک اقدام مشترک بین سازمان و شرکت بورس صورت گرفته است. تلاش برای الزام شرکت‌ها به تهیه صورت‌های مالی بر اساس استانداردهای بین‌المللی (IFRS) می‌تواند زمینه تامین مالی بین‌المللی را فراهم کند، از دیگر اقدامات مهم این شرکت به شمار می‌رود.این موضوع را باید از این جهت مد نظر قرار داد که در شرایط فعلی ضرروت تامین مالی بین‌المللی بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است.  به ویژه آنکه پتانسیل‌های موجود در بازار سرمایه در مقایسه با چند سال اخیر به طرز قابل‌توجهی افزایش یافته است. "( 7)

2. "امروزه با توجه به فعالیت چهار بورس در کشور و وجود سپرده‌گذاری اوراق بهادار، به دنبال ارتقای جایگاه در نظام تسویه بازار سرمایه هستیم. پیش‌بینی می‌شود با توجه به روند کنونی، جهش‌های مناسبی را در پیش داشته باشیم. این موضوع افزایش ساعت معاملاتی را به دنبال خواهد داشت. به‌طوری‌که ساعات معاملاتی از ۹ صبح تا ۴ بعداز ظهر ادامه یابد. وی اظهار کرد: به دنبال این هستیم تا بتوانیم معاملات را گسترش داده و باید به سمتی برویم که اختیار معامله با قیمت‌های مختلف صورت گیرد. " ( 14)

ﻫ :تفاوت بورس تهران با بورس هاي جهاني

سئوال کننده ( 15) :

چالش عدم شفافيت و عدم گزارش شرکت هاي دولتي ( که سهم بزرگي از حجم معاملات را عهده دار هستند)  به بورس را توضيح دهيد .

پاسخ دهنده : ( 15)

" بورس تهران بورس اوراق بهادار ایران شاید در جهان تنها نمونه‌ای باشد که در آن تعداد زیادی شرکت‌های دولتی وجود دارد که این شرکت‌ها نقش کلیدی در تغییرات شاخص بورس و حجم معاملات ایفا می‌کنند، در حالی که این شرکت‌ها اصولا خود را موظف به ارائه گزارش‌های شفاف ندانسته و متاسفانه سازمان بورس هم نظارتی در این راستا نداشته است.نمونه این عدم تعهد به ارائه گزارش‌های شفاف، در صنایع بزرگ فولاد‌سازی مشاهده می‌شود که این صنایع عملا گزارش‌هایی را در اختیار بورس قرار می‌دهند که با برنامه‌ها و مصوبه‌های آنها، فاصله زیادی دارد و این عدم شفافیت در ارائه گزارش‌ها در مورد پالایشگاه‌ها و خودروسازی‌ها هم صادق بوده و بنابراین، بورس تهران در عمل هیچ کنترلی روی ۸۰ درصد ارزش جاری بازار سهام ندارد."(15)

سئوال کننده ( 15) :

اين عدم گزارش دهي رسمي که به نفع افراد مطلع درون سيستم و به ضرر سهامداران جزء مي شود ! نظر شما چيست ؟

پاسخ دهنده : ( 15)

"نکته‌ای که این مساله را جدی‌تر می‌کند، این است که به دلیل ارائه نشدن اطلاعات مناسب، سرمایه‌گذاران بزرگ به سوی اطلاعات میدانی (اطلاعاتی که خودشان به دست می‌آورند) هدایت می‌شوند و به این دلیل مشاهده می‌شود عده‌ای از اطلاعات درونی شرکت‌ها به صورت غیر‌رسمی استفاده می‌کنند و این مقدمه ایجاد یک مشکل حاد است زیرا در این میان برخی که اطلاعات کافی دارند به سود‌های کلان دست می‌یابند در حالی که سهامداران خرد از این قضیه متضرر شده و گاهی تمام سرمایه خود را از دست می‌دهند."(15))

سئوال کننده ( 15) :

راهکار برون رفت از اين چالش چيست ؟

پاسخ دهنده : ( 15)

"بورس تهران ناچار است قواعد بازی را بپذیرد و برای بهبود شرایط فعلی و خروج بورس از تک محصولی بودن باید از مشاوران بورس‌های ترکیه، مالزی و حتی پاکستان و سایر بورس‌هایی که عملا در چارچوب بورس‌های جهان به فعالیت می‌پردازند، استفاده کند؛ ضمن اینکه باید بعد نظارتی را خود بر شرکت‌های بزرگ که بسیار هم پایین است، بهبود ببخشد."( 15)

سئوال کننده ( 15) :

چالش تک محصولي بودن بورس تهران و ارائه سهام فقط با نام در بورس تهران چيست ؟

در ديگر بورس هاي دنيا چه مکانيسم هایي وجود دارد ؟ که بايد الگو برداري شود .

پاسخ دهنده : ( 15)

بورس تهران تنها بورس تک‌محصولی در دنیا و تنها سهام مورد استفاده در آن ، سهام با نام است در حالی که در سایر بورس‌ها صد‌ها نوع سهام مورد داد‌ و‌ ستد قرار می‌گیرد که هر کدام برای مورد خاصی ایجاد می‌شود . به عبارت ديگر در سایر بورس‌ها علاوه‌ بر صد‌ها نوع اوراق بهادار، سهام بی نام، ممتاز و انواع و اقسام اوراق قرضه دولتی و غیر‌دولتی مورد داد‌ و‌ ستد قرار می‌گیرد  ؛ مثلا مقامات بورس نیویورک، اوراق بهادار جدیدی را برای ایجاد تحرک در بازار مسکن (به نام ریتس) طراحی کردند و این اوراق برای مدتی توانست بازار مسکن را رونق بخشد، در حالی که با توجه به رکود در بخش مسکن در ایران عملا در بورس تهران برای تحرک در این بازار اتفاقی نمی‌افتد و حتی بورس کالا هم متاثر از این رکود است چراکه معامله خاصی در این بازار روی میلگرد و شمش انجام نمی‌شود.( 15)

سئوال کننده ( 15) :

آيا توزيع سود نقدي بين سهام داران که در ايران رايج است ! مفيد مي باشد ؟

پاسخ دهنده : ( 15)

" در سایر بورس‌ها شرکت‌ها سود را درون شرکت نگه می‌دارند و به همین دلیل اقدام به بخشودگی مالیاتی روی سود می‌کنند که صرف افزایش سرمایه شرکت‌ها می‌شود. در بورس تهران سود هنوز به صورت نقدی پرداخت می‌شود. شرکت مایکروسافت که از بهترین شرکت‌های بورسی جهان است تا‌کنون فقط یک بار سود نقدی آن هم در حد یک دلار پرداخت کرده و شرکت اپل نیز که در صدر بهترین شرکت‌های جهان است تا کنون سود نقدی پرداخت نکرده‌ است." ( 15)

سئوال کننده ( 15) :

اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهم چيست ؟

پاسخ دهنده : ( 15)

چالش‌ دیگر بورس تهران  ، عدم استفاده از روش‌های کاملا شناخته شده ي انتشار اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهم است . در اولین دوره مدیریت پس از انقلاب برای شرکت‌های پتروشیمی خارک و پلی‌اکلیل برای اجرای طرح‌های توسعه آنها، اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهم منتشر شد و بسیار موفقیت‌آمیز بود ولی متاسفانه در حال حاضر اين مکانيسم متوقف شده است.( 15)

سئوال کننده ( 15) :

نقش شرکت هاي تأمين کننده سرمايه در بورس تهران را چگونه ارزيابي مي کنيد ؟

پاسخ دهنده : ( 15)

تفاوت دیگر بورس تهران با سایر بورس‌های دنیا این است در سایر کشور‌ها، بانک‌های سرمایه‌گذاری تأمين کننده سرمايه بورس هستند اما در ایران شرکت‌های تامین سرمایه وجود دارند که هیچ شباهتی به بانک‌های سرمایه‌گذاری در  دنیا ندارند لذا  بهتر بود سازمان بورس تهران اساس نامه برخی شرکت‌ها مثل جی پی مورگان، گلدمن ساکس و مورگان استنلی که به ترتیب بزرگ‌ترین بانک‌های سرمایه‌گذاری جهان هستند را به عنوان الگو انتخاب می‌کرد و به جای شرکت‌های تامین مالی از بانک‌های سرمایه‌گذاری استفاده می‌کرد.( 15)

و: روزنه هاي اميد در بورس نمايان است .

سئوال کننده :

با توجه به نمودار ذيل ( استخراج شده از منبع 9 )  رشد کمي بورس نمايان است ! آيا مي توانيم شاهد  ِ رشد کيفي بورس هم  باشيم ؟آينده بورس را چگونه مي بينيد ؟

نمودار رشد ارزش معاملات بورس کالاي ايران از سال ِ 1387 تا دي ماه سال 1396

پاسخ دهنده ( 1)

"گذر سال‌ها خود امری مبارک است و جشن پنجاه سال حیات بورس در ایران مبارک باد. پنجاه سال زمانی بس بلند است که بسیار کارها را می‌طلبد. یادمان نرود که از پایان جنگ جهانی دوم فقط ۷۴ سال گذشته است؛ از سال‌هایی که اروپا با خاک یکسان شده بود و اروپاییان ویرانه‌ها را به آبادی امروز رسانده‌اند و از آن هفتاد و اندی سال، اقتصاد بعد از انقلاب ایران چهل سال آن را داشته و نهاد بورس نیز از چنین فرصتی برخوردار بوده است. جا دارد بپرسیم که چقدر موفق بوده‌ایم؟  " ( 1)

سئوال کننده :

با وجود ِ افزايش ِ  حجم اعتراضات  نسبت به بورس ، شما باز هم روزنه هاي  اميد در بورس مي بينيد ؟

پاسخ دهنده ( 1) :

" حجم شکوه‌ها و شکایت‌ها از بورس در پاره‌ای از معاملات خود بیانگر آن است که نفوذ بورس در میان خانوارهای ایرانی حتی بی‌احتساب سهام عدالت قابل ملاحظه شده است و این دستاوردی است؛ اما حجم بالای گله‌ها و نارضایتی از برخی معاملات گویای کیفیت نازل محصولاتی است که می‌فروشیم و این نقطه ضعفی است. رشد نمایی بازار بدهی در سال‌های اخیر بیانگر ظرفیت‌های بورس است و این دستاوردی است؛ اما توان بورس در تامین مالی طرح‌ها و بنگاه‌ها گویای ضعف این بازار است." ( 1)

سئوال کننده :

وظيفه ي شهروندان و جوانان تحصيل کرده اين مرز بوم جهت تحول ِ بورس چيست ؟

پاسخ دهنده ( 1) :

" نبود رابطه با دنیا، نقطه‌ای منفی در کارنامه بورس است، اما تعدد نقاط پیوند و اتصال بورس با مردم، نقطه‌ای مثبت است. این فهرست مثبت‌ها و منفی‌ها، داشته‌ها و نداشته‌ها، قوت‌ها و ضعف‌ها و...  ادامه می‌یابد. این فهرست انبوهی از وظایف را در پیش روی ما می‌گذاردکه باید در سال‌های آینده به آنها جامه عمل پوشیم. " ( 1)

 از سیاهه مثبت‌ها، حضور گسترده‌ جوانان با دانش، متخصص، با انگیزه و در عین حال بلندپرواز و گاه زیاده‌خواه در بورس بی‌شک مهم‌ترین تحول بازار در ۲۰ سال اخیر است.بورس پوست انداخته و مدیریت آن و نهادها و بنگاه‌های وابسته به آن در کف کفایت جوانان تحصیلکرده قرار گرفته است. به دلیل این جابه‌جایی است که جوانان نمی‌توانند مسوولیت کم‌کاری‌ها و ناتوانی‌ها را به نسل گذشته  منتسب کنند. نسل هاي گذشته  گوی بازی را به میدان آنان انداخته‌اند و از آنان انتظار کارآیی، تنوع محصولات، گسترده بازار، ارتباط بین‌المللی، تامین مالی،سود، مدیریت ریسک و ... دارند . ( 1)

"   فراتر از اینها از نسل جوان است که انتظار سلامت بازار، شفافیت، رعایت حقوق سهامداران کوچک، صحت معاملات و گزارش‌دهی دقیق دارد. از آنان است که می‌خواهیم در ۱۰ سال آینده به اندازه عمر ۵۰ ساله بورس دستاورد داشته باشند. " ( 1)

" این ملت مستحق جبران عقب‌ماندگی‌هاست. "  ( 1)

پايان گفت و گو

منابع :

1. در جشن پنجاهمين سالگشت بورس از حسين عبده تبريزي

2.  چالش هاي بورس در آغاز انقلاب از رجايي سلماسي

3.  پنج موتور رونق بورس از شاپور محمدي

4. موج تحولات در دوران نخستين رئيس سازمان از علي صالح آبادي

5.  جايگاه بورس در 50 سالگي از سليمان کرمي

6.  روياي 50 سالگي از علي سعيدي

7.  بورس تهران نماد شفافيت و نقد شوندگي در اقتصاد کشور از حسن قاليباف اصل

8.  فرابورس ايران مهد نخستين هاي بازار سرمايه از امير هاموني

9.   رکورد هاي طلايي بورس جوان از حامد سلطاني نژاد

10.  سپرده گذاري مرزکزي نبض تپنده بازار سرمايه

11.  دانشنامه ويکي پديا

12. معاون نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس تشریح کرد

13.  صداي معلم : مشکل «صندوق ذخیره فرهنگیان » نه " انحلال " است و نه " غیرمتمرکز و استانی کردن صندوق "! پیشنهاد ما این است !

14.  جزئیات نکوداشت جشن ۵۰ سالگی بازار سرمایه به قلم معاون نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس روزنامه دنياي اقتصاد شماره 4250 مورخ  4 / 11 / 96

15. بورس تهران چه تفاوتی با بورس‌های دنیا دارد؟