مقدمه
سلامتی و بهداشت چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی بی تردید مهمترین بخش از مسائل حیات بشر است ، در این میان بحث بهداشت روان در دهه های اخیر از طرف سازمان های بین المللی به صورت خاص پیگیری می شود تا آنجا که سازمان جهانی بهداشت روز دهم اکتبر هر سال میلادی را به عنوان روزجهانی بهداشت روان نامگذاری کرده است و در ایران هم به تبع آن همه ساله از 24 تا 30 مهرماه به نام هفته بهداشت روان کارهای پراکنده ای انجام می شود.
موضوع بهداشت روانی و تامین آن برای "مردم ، سازمان ها و دولت ها" بسیار مهم است، چرا که با کارایی فردی و اجتماعی افراد و در کنار آن با پیشرفت‌های "علمی ، صنعتی و..." جامعه گره خورده است. امروزه اکثر کشورها منابع زیادی را برای بهبود بهداشت روانی جامعه صرف می‌کنند و در کنار آن با تدوین برنامه‌های جامع از "سازمان‌ها و منابع محلی – اجتماعی" نیز کمک می‌گیرند ، متاسفانه کشور ما (ایران) از این حرکت جامعه بشری به دور مانده است.
امروز در دنیا برای داشتن جامعه ای سالم جهت رسیدن به توسعه پایدار ، انسان سالم و خانواده سالم و به دور از تنش های روزمره را هدف قرار می دهند.
اگر بهترين دفاع، تهاجمِ خوب است، بنابراين ارتقاي سلامت نيز بهترين شكل بهداشت رواني به شمار مي آيد. علم و هنر كمك به مردم براي شيوه ي زندگي شان براي رسيدن به كمال مطلوب سلامتي را بهداشت رواني مي گويند.عنصر اصلي در بهداشت رواني پيشگيري است. بدين معني كه متخصصان بهداشت رواني تلاش مي كنند كه طوري برنامه ريزي بكنند تا هيچ فردي به بيماري رواني مبتلا نگردد، و این مساله یک کار تیمی و جمعی است که باید از خانواده و مدارس شروع شود و سازمان ها و وسایل سمعی و بصری به کمک فرهنگیان و خانواده ها به این مهم بیشتر بپردازند ؛ لذا در این میان نقش معلمان فداکار و اساتید دانشگاه پر رنگ تر است ؛ اما مگر می شود جامعه بی خیال بهداشت روان قشر فرهنگی باشد و از آن ها بخواهد با بهداشت روان پایین بتوانند به دیگران کمک کنند و الگوی عملی بهداشت روان و سفیر فرهنگی روح و روان جامعه باشند؟
چون در مواجهه با چالش ها و مشکلات روزمره، ما براساس ويژگي هاي رواني خود با آنها برخورد مي کنيم، هر چه از سلامت رواني بيشتري برخوردار باشيم به يقين آسيب پذيري ما کمتر خواهد بود. اميد است با برخورداري از سلامت فکر و روان به موفقيت هاي بيشتري رسيده و بيش از پيش بر مشکلات غلبه کنيم.
حال به این پرسش ها پرداخته می شود، که بهداشت روان چیست؟ چه اثراتی در جامعه دارد؟ راه کارهای افزایش بهداشت روان چیست؟ نقش افراد در بهداشت روان فردی و جمعی؟ نقش خانواده در این میان چگونه است و دولت مردان به چه میزان خانواده ها و افراد جامعه را با این مفاهیم آشنا نموده اند؟ نقش مسئولین سیاسی و حوزه شهری در بهداشت روان جامعه چگونه است؟ و نقش فرهنگیان و دانشگاهیان در این میان چگونه است؟ آیا فرهنگیان کشور ما به عنوان طلیعه داران بهداشت روح و روان ، سفیر عزت نفس و اعتماد به نفس جامعه ، خود به چه میزان از بهداشت روان برخوردارند؟ آیا مجلس شورای اسلامی و دولت مردان به بهداشت روان فرهنگیان توجه وِیژه دارند؟ آیا می شود فرهنگیان در حاشیه باشند و از این قشر در حاشیه ، جست و جوی بهداشت روان جامعه را کرد؟
در این مقاله کوتاه نمی شود و نمی توان به سئوالات بالا پاسخ داد ؛ فقط اندکی به مفاهیم کلیدی بهداشت و بهداشت روان پرداخته می شود و سپس به چند راهکار عملی در زمینه بهداشت روان بسنده می شود.
مفهوم سلامت روان و بهداشت روان
سلامت را به دو صورت می توان تعریف کرد. طبق تعریف منفی ، سلامت عبارت از فقدان بیماری است و طبق تعریف مثبت ، سلامت با ارتقای (promotion ) بهداشت مرتبط می شود؛ حتی در افراد سالم ، سلامت سطح های مختلفی دارد.
بهداشت روان نیز چیزی فراتر از فقدان یا نبود بیماری روانی است.بعد مثبت بهداشت روان که سازمان جهانی نیز روی آن تکیه دارد، در تعریف سلامتی لحاظ شده است" سلامتی یک حالت رفاه جسمی، روانی و اجتماعی است، نه فقط فقدان بیماری و یا ناتوانی" سازمان جهانی بهداشت همچنین تاکید دارد که هیچ یک از موارد فوق بر دیگری برتری ندارد.
مفهوم سلامت روان شامل آسایش ذهنی، احساس خودتوانمندی، خود مختاری، کفایت، درک همبستگی بین نسلی و شناخت توانایی خود در محقق ساختن ظرفیت های عقلی و هیجانی خویش است.
به گونه ای دیگر می توان گفت : بهداشت روان حالتی از رفاه است که در آن فرد توانایی هایش را باز می شناسد و قادر است با استرس های معمول زندگی مدارا کند، از نظر شغلی مفید و سازنده باشد، برای اجتماع خود نقشی ایفا کند و با دیگرا ن مشارکت و همکاری داشته باشد.
بهداشت رواني همان سلامت فکر و قدرت سازگاري فرد با محيط و اطرافيان است ، همچنان که از جسم خود مراقبت مي کنيم روح خود را نيز بايد مقاومت تر کنيم تا زندگي بهتري داشته باشيم. در زندگي «چگونه بودن» خيلي مهم تر از «بودن يا نبودن» است. ايجاد فرصت براي شکوفايي استعدادها، توانايي ها و کنار آمدن با خود و ديگران يکي از اهداف مهم و اساسي بهداشت رواني است. جوامع مختلف سعي مي کنند تا سياست هاي مربوط به بهداشت رواني را سازماندهي کنند. اصل کلي در اين تلاش، سالم سازي محيط فردي و اجتماعي است که افراد جامعه را در بر مي گيرد.
سازمان جهاني بهداشت بیان می کند، بهداشت رواني عبارتست از «توانايي کامل براي ايفاي نقش هاي اجتماعي، رواني و جسمي» . اين سازمان معتقد است که بهداشت رواني فقط عدم وجود بيماري و يا عقب ماندگي نيست، بنابراين کسي که احساس ناراحتي نکند از نظر رواني سالم محسوب مي شود.
انجمن بهداشت روانی کانادا در یک دید جامع بهداشت روانی را در سه قسمت "نگرش‌های مربوط به خود ، نگرش‌های مربوط به دیگران و نگرش‌های مربوط به زندگی" تعریف می‌کند. از نظر این انجمن بهداشت روانی یعنی : "توانایی سازگاری با دیدگاه های خود ، دیگران و رویارویی با مشکلات روزمره زندگی.
بنابراین می توان گفت که سلامت یا بهداشت روان یعنی هماهنگی بین ارزش ها، علائق و نگرش ها در حوزه عمل افراد؛ و لذا بهداشت رواني همه‌ي عواملي که بر احساسات، افکار، گفتار و اعمال فرد، طرح‌ها، هدف‌ها و روش‌هاي به کار رفته توسط فرد، شرايط فيزيکي و بزرگسالانی که در زندگي او تأثير مي‌گذارند را شامل می شود.
ضمنا بهداشت روان را می توان در سه مولفه و سه سطح زیر خلاصه نمود:
1) تلاش در جهت تقویت نقاط مثبت و پذیرش ضعف ها و تلاش برای اصلاح آن ها.
2) پیشگیری از بروز اختلالات و ناهنجاری های رفتاری و روانی.
3) درمان به موقع و سریع اختلالات رفتاری و روانی.
اهداف بهداشت رواني
- تأمين سلامت جسماني، رواني، عاطفي، اجتماعي و اخلاقي فرد، خانواده و جامعه؛
- تلاش براي شناخت بیشتر خود و خصوصیات فردی.
- برقراري روابط صمیمانه و حسنه بين فرد، خانواده ، جامعه و گروه های اجتماعی .
- تقويت اعتماد و عزت نفس و احترام به خود و ديگران
- به وجود آوردن احساس رضايت از زندگي؛
خلاصه ؛ هدف اصلي بهداشت رواني کمک به همه‌ي افراد دررسيدن به زندگي کامل‌تر، شادتر، هماهنگ‌تر و مؤثرتر است. بنابراين يکي از اهداف اصلي بهداشت رواني زندگي شادتر مي‌باشد چرا که شاد زيستن از افسردگي و بيماري‌هاي روحي و رواني پيشگيري مي‌نمايد.
ویژگی های افرادی که دارای سلامت روان هستند:
1) احساس آرامش، امنیت و کفایت می کنند.
2) توانایی های خود را در حد واقعی ، ارزیابی می کنند، نه خیلی بیشتر و نه خیلی کمتر.
3) به خود احترام می گذارند(self- respect ) ، و کمبودهای خود را می پذیرند.
4) به حقوق دیگران احترام می گذارند.
5) می توانند به دیگران علاقه مند شوند و دیگران را دوست بدارند.
6) می توانند احترام و دوستی دیگران را جلب کنند.
7) می توانند نیازهای زندگی خود را برآورده سازند و برای سختی های زندگی خود، راه حلی پیدا می کنند.
8) قادرند مسئولیت های روزمره خود را با انتخاب اهداف معقول پیش ببرند و مسئولیت پذیر هستند.
9) طوری تحت تاثیر عواطف، ترس، خشم، عشق یا گناه خود قرار نمی گیرند که زندگی شان آشفته شود.
نشانه هایی که درباره به خطر افتادن سلامت روان هشدار می دهند:
1) احساس نگرانی ، غمگینی و ترس دائمی و بدون دلیل،
2) از دست دادن سریع تعادل روانی در هنگام مواجهه با مسائل و مشکلات،
3) بی خوابی های مکرر،
4) افسردگی و سرخوشی متناوب و به صورت ناتوان کننده،
5) بی علاقگی و تنفر دائمی نسبت به مردم،
6) احساس آشفتگی در زندگی،
7) عدم تحمل دائمی اطرافیان و حتی فرزندان،
8) همواره خشمگین شدن و بعد دچار پشیمانی گشتن.
9) دائما حق را به خود دادن و دیگران را ناحق شمردن،
10) احساس بی تفاوتی نسبت به خود، خانواده و جامعه ،
11) احساس درد و شکایت های بی شمار بدنی که علتی خاص هم برای آن نمی توان پیدا کرد.( ضمنا چنانچه اکثر نشانه های بالا در کسی مشاهده شد نیاز به روان شناس و روان پزشک دارد)
شیوه های کسب احساس شادمانی ( راه های افزایش سلامت روان )
1- احساس نااميدي را از خودمان دور کنيم،
2- نقاط قوت خود را تقويت کنيم و مثبت اندیش باشیم.
3- نقاط ضعف خود را تشخیص داده و سعی در پذیرش و بهبود آن ها داشته باشیم.
4- از مطلق‌گرايي دوري کنيم و در مسائل و امور انعطاف پذیر باشیم.
5- با خودمان صادق و رو راست باشيم،
6- در گذشته زندگي نکنيم،
7-روي مواردي که کنترل داريم متمرکز شويم ،
8- در کمک کردن به ديگران پيشقدم باشيم،
9- گذشت داشته باشيم ،
10- ورزش را فراموش نکنيم،
11- به ميوه و سبزيجات در برنامه‌هاي غذايي خود توجه ويژه‌اي داشته باشيم،
12- نيازهايمان را به طريقي برآورده کنیم که با ارزش هاي اجتماعي منافات نداشته باشد.
13- صابر، صادق ، درستکار، بخشنده، استغفار کننده و فرزند خويشتن خويش باشیم.
12- به راز و نياز با خداوند يکتا بپردازيم.
15- دنيا را گذرگاهي براي رسيدن به آخرت بدانیم.
انسان در زندگی باید مواظب سه چیز باشند:
1) وقتی تنهاست افکارش ،
2) وقتی در منزل و کنار خانواده است اخلاقش ،
3) وقتی در جامعه است رفتارش .
منابع و مآخذ:
- بهداشت رواني- دكتر سعيد شاملو
- كاربرد روان شناسي در آموزشگاه- دكتر بدري
- مقاله" بهداشت رولن و شاد زیستن" دکتر عزیزاله بابلی بهمئی
- گروه آموزشي مشاوران آموزش و پرورش استان گلستان
- تالار گفت و گو دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
- شبکه ملی مدارس رشد
- سایت تبیان
www.zibaweb.com
-moshaver58.bologfa.com
* مدرس دانشگاه و مشاور خانواده
نظرات بینندگان
ممنونم از مقالۀ بسیار مفیدتون .