من دانش آموز در کلاس پیش دبستانی با تسهیل گری مربی خودم و معلم خودم و آن خانم معلمی که آمده برای دختر وپسرها در دوره پیش دبستانی تسهیل گری می کند با آن ارتباط برقرار می کند کمک می کند که آنها عملا مشاهده گر خلاقی شوند و در زندگی شان به چیزهایی توجه کنند در خانه شان با پدر و مادرشان در دوستانشان در همسایگانشان در مهمانی هایشان در تلویزیون در اشیاء و درکوچه و بازار و در خود کودکستان و پیش دبستان و محیط کوی و برزن و زندگی و ارتباطات یک چیزهایی را ببینند ، داده های برایشان آشکار شود که حتی برای بزرگ ترها آشکار نبود و از سوی دیگر پرسش هایی کنند، پرسش های تازه ای کنند ، پرسش های مهم تری کنند درباره خودشان کلاسشان زندگی شان آینده شان سیستم آموزشی شان سرگرمی هایشان بازی شان خیالاتشان تفریحاتشان و چیزهای دیگر.
این می تواند همین طور توسعه پیدا کند و بشود نهادینه شدن تفکر انتقادی در یک جامعه.
شما برگر و لوکمان را خیلی از دوستان در حوزه علوم اجتماعی با این کتاب ( social construction reality ) واقعیت ساخت اجتماعی را احتمالا چند بار خوانده اند دقیقا چیزی شبیه به کانت در سطح جامعه شناختی دنبال می کنند. می گویند واقعیت یعنی آن چیزی که ما می گوییم امر واقع حاصل یک آگاهی ناب به جهان نیست وقتی می گوییم واقعیت حاصل یک آگاهی ناب نیست پاسخی که لوکمان و برگر با این پرسشان از این امر واقع داشتند این بود که واقعیت تنها امر مکشوف شده ای بر اثر مشاهده و تجربه مکرر به استدلال های نیرومند نیست بلکه به شکل اجتماعی ساخته می شود. واقعیت خصیصه برساختی دارد. واقعیت قدری عینی است و قدری هم از طریق زبان اجتماعی برساخته می شود و روتوش می شود. این خیلی مهم است. اگر بخواهیم رموز این عمل را نشان بدهیم یک بحث مستقلی دارد. چطور می شود که پرسش های تازه کرد و از امر واقف می پرسیم و پاسخ های تازه پیدا می کنیم. می بینیم این امر واقع از طریق زبان و تعاملات و از طریق یک زندگی اجتماعی ساخته می شود و روتوش می شود و به شکل های مختلف ساخته می شود.
در آفریقا ، در اروپا در شهرهای مختلف در گروه ها و قشرهای مختلف اجتماعی و فرهنگ های مختلف ساخته می شود. فهم این تنوع واقعیت ها و این واقعیت های چندگانه ، وقتی ما در دنیای واقعیت های چندگانه زندگی می کنیم این پایه دموکراسی است. این پایه زندگی صلح آمیز است وقتی می فهمیم که واقعیت های چندگانه ای در این عالم است.
شما از هر کس بپرسید جامعه ایران ؟ می گوید همان جامعه ای که فابریکش استبداد است ؛ استبداد فابریک این جامعه است. واقعیت فقط آن چیزی نیست که ما می گوییم واقعیت. دیگران یک درک دیگری از واقعیت دارند و این واقعیت های چندگانه هر چه با هم تعامل کنند ما یک جهان غنی و واقعیت های غنی داریم و این توجه به این واقعیت های چندگانه و متنوع پایه نگاه صلح آمیز ما و فرهنگ ها به همدیگر و گفت و گوهای جهانی و گفت و گوهای اجتماعی هست. نسلی و بقیه گفت و گوها.
اصحاب کنش متقابل نمادین را ببینید . اینها می گویند جهان از واقعیت نیست. جهان یک واقعیت برای خود نیست. بلکه جهان از طریق تعریف های ما و تفسیرهای ما ، تعاملات ما ، زبان ما و کنش های متقابل ما تعریف می شود. ما بخشی از جهانی هستیم که درصدد توصیف آن هستیم. گاهی بچه ها و از جنس دوستان جوان مانند شما با من ارتباط دارند با هم می نشینیم ، گفت و گو می کنیم بعد از کلاس قبل از کلاس . گاهی می بینم اینها دنبال جای پایی برای امیدواری هستند. آن چه که من در درک ناچیز زیست خودم دارم می گویم : پسرم دخترم ما بخشی از جهانی هستیم که از آن سخن می گوییم. اگر می گوییم جهان نقیصه هایی دارد اگر می گوییم جهان ایرانی مشکلاتی دارد و یا جهان ایرانی قابلیت هایی دارد ما هم بخشی از این جهانی هستیم که درصدد توصیف آن هستیم. پس ما هم این جا یک جای پایی برای تغییر جهان هستیم. ما هم بخشی از جهانیم. با تغییر با نگرش ما ، با پرسش های تازه ما ، با نگاه های تازه ما ،؛ با توجهات تازه ما در واقع فقط جهان بیرون از ما فقط تغییر پیدا نمی کند بلکه ما هم چون بخشی از این جهان هستیم یک تغییرات مهم تری اتفاق می افتد و این می تواند یک فلسفه امید باشد.
فوکو از قدرت می پرسد . مثلا معنای متعارفی از قدرت بود چنان که هابز می گفت. قدرت در بالا و لویاتان هست .قدرت یک چیزی است که تصور ما از قدرت چیست؟
ایماج ( image ) ما از قدرت در آن بالا کسی است که قدرت دارد. اگر از قدرت او خوشمان نمی آمد کله پایش می کنیم و می گوییم حالا درست شد قدرت را از بین بردیم. قدرت را تسخیر کردیم. قدرت را به زیر آوردیم. ولی فوکو می گوید دستتان درد نکند و این خیلی مهم است و می تواند خیلی هم باشد اما قدرت فقط آن نیست ، قدرت دور و بر شماست ، در پیاده رو هست در خیابان هست ، در ارتباطات شما و در امر گفتمانی است. قدرت از درون شما و در مناسبات شما پخش است ، منتشر است. اگر می خواهید قدرت را عقلانی کنید ؛ اگر می خواهید قدرت را اخلاقی کنید خیلی دایره کارتان پیچیده تر از این است که متمرکز شوید به یک تعداد آدم هایی که آنها را جابه جا کنید یا مکان هایی از قدرت را تصرف کنید. با تصرف و تسخیر مکان های قدرت و یا جا به جایی قدرقدرت ها مسئله قدرت حل نمی شود ؛ معمای قدرت خیلی پیچیده تر است. مساله کردارهای گفتمانی است ، در ترافیک است ، در آن ویراژها است ، در آن پیچ و تاب های زندگی است و اراده معطوف به قدرت ها با هم تزاحم پیدا می کنند و اگر به یک جایی برسد می تواند زندگی را بر ما تیره و تار کند. وقتی ما در دنیای واقعیت های چندگانه زندگی می کنیم این پایه دموکراسی است.
سومین مولفه تفکر انتقادی فاصله خلاق گرفتن از امورعالم و آدم است. وقتی که شما یک چسبندگی به عالم ندارید ؛ یک فاصله خلاقی از خودتان از عالم بگیرید و فاصله از جهان از خودمان و از موقعیت و مکان خودمان ؛ وقتی از امور بدیهی و پیش پا افتاده فاصله می گیریم و فاصله مان خلاق است ؛ آن موقع متوجه چیزهایی می شویم و آشنایی زدایی و بداهت زدایی شروع می شود و معرفت های درجه دوم ممکن می شود. مثلا جامعه ایران زیر فشار پارادایم های مختلفی نظریات عقب ماندگی شرق شناسی و چیزهای دیگر ؛ جامعه ایران یک جامعه آشنایی شده است.
شما از هر کس بپرسید جامعه ایران ؟ می گوید همان جامعه ای که فابریکش استبداد است ؛ استبداد فابریک این جامعه است. ایران ... کدام ایران ؛ بله همان ایرانی که می شناسیم فاقد خیلی چیزهاست ،نهاد ندارد ، ثبات ندارد ، استبدادی بوده ، به پایان رسیده ، شکست خورده است.
جامعه ایران برای ما خیلی آشنا شده جامعه ایران خیلی بدیهی است که دیگر نمی شود. یک پروژه پایان یافته است. اما یک فاصله خلاق می تواند وقتی با درهای بسته مواجه می شود یک دفعه متوجه درهای باز هم بشود.ایران ممکن است . وقتی کسی از ایران فاصله می گیرد و یک فاصله خلاق می گیرد ممکن است به این نتیجه برسد که با یک شرط و شروطی می توانیم باز هم ایران را داشته باشیم. پارادایم امکان در مقابل پارادایم فقدان. من نمی خواهم قضاوت کنم ، نمی خواهم مقایسه کنم ، نمی خواهم نتیجه بگیرم فقط چیزی را که می خواهم در حد یک مطالعه کننده کوچک با شما دوستانم در میان بگذارم و خودم را در موضوع « تفکر انتقادی » به اشتراک بگذارم .
می خواهم بگویم که آشنایی زدایی نتیجه این فاصله خلاقی است که ما با امور عالم و آدم وبا جامعه و جهان اجتماعی در جهان طبیعی می گیریم و با جامعه مان می گیریم و در نتیجه این چیزها آشنایی زدایی می شود و افکار و اعمال ما به مسیر دیگری می رود.
ادامه دارد
پیاده سازی و ویرایش : زهرا قاسم پور دیزجی
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان