خلاصه از قبل :
پنجمین نشست سران حوزه دریای خزر در شهر آکتائو قزاقستان برگزار شد . اهمیت این نشست به خاطر امضای پیش نویس رژیم حقوقی جدید دریای خزر پس از 25 سال مذاکره و گفت و گو است. در 25 سال گذشته بیش از پنجاه نشست کارشناسی و پنج نشست سران برگزار شده است. در نشست قبلي سران پنج کشور حوزه دریای خزر در مهر ماه ۱۳۹۳ در آستاراخان روسیه ، یک سند مشترک ۱۹ ماده‌ای حاوی اصول کلی برای تدوین کنوانسیون رژیم حقوقی این دریا ، امضا شد.
در طول تاریخ ، این نادرشاه بود که توانست روس‌ها را وادار به خروج نیروهای خود از گیلان و قفقاز کند. او حتی تلاش کرد با استفاده از مستشار نظامی انگلیسی به نام جان اِلتون، نیروی دریایی در دریای خزر ایجاد کند اما با مرگ او آرزوی اینچنینی هم به خاطره‌ها سپرده شد. (7)
در فصل پنجم عهدنامه گلستان آمده است:
... احدی از دولت‌های دیگر سوای دولت روس ، کشتی‌های جنگی در دریای خزر نداشته باشد. (7)
یکی از مفاد قرارداد ترکمانچای اجازه عبور و مرور آزاد به کشتی‌های تجاری روسی در دریای خزر و انحصار عبور و مرور کشتی‌های جنگی به روسیه بود. به این ترتیب ایران حق کشتی‌رانی در دریای خزر را از دست داد و ملزم به پرداخت ۱۰ کرور تومان به عنوان غرامت به روسیه شد. (7)
قسمت سوم :
پرسش کننده :
در حقوق بين الملل براي تقسيم دريا ، به جز قائده نوار ساحلي ، چه فرمول ديگري وجود دارد ؟
پاسخ دهنده : ( 9 )
براي تقسییم دریا خزر، روشها گوناگوني مطرح است که عمده آن ها چهار روش معروف است: عدم تسريع در رسيدن به توافقي در رژيم حقوقی خزر مي تواند محيط زيست خزر را با چالشي اساسي روبه رو سازد
1 .روش مشاع یا حاکميت مشترک ( کندومينيوم )
2 .روش تقسییم ( شیوه افراز)
3 .روش تسری قواعد و نظام حقوقي درياها به درياي خزر
4 .روش تلفیقي .
-
اگر دو سر مرزها زمیني ایران در کناره دریا خزر را به هم وصل نماییم ، خطي پديد مي آيد که به نام خط آستارا- حسينقلي معروف است. آب هاي زير اين خط 11 درصد از کل آبهای خزر است. این خط هیچ گاه در زمان اتحاد شوروي براي فعالیت هاي ایران در خزر مطرح نبوده است. بلکه در فعالیت ها مربوط به پرواز هواپيما بر فراز خزر دو نقطعه انتقال و نگهداري هواپيما از فررودگاه ها ایران به اتحاد شوروي بر روي این خط قرار داشتند. همچنین در نقشه ها داخلي اتحاد شوروي از تقسیم بندي دریا خزر برا ي فعالیت ها نفت و گاز در میان جمهوري ها داخل اتحاد شوروي نیز از این خط استفاده مي شد. این نقشه ها اکنون مورد استفاده آذربایجان براي تقسییم دریا خزر است.
-
روش دیگر برای تقسییم دریای خزر استفاده از خط میانه با فواصل متساوي از ساحل است. در این صورت هر کشوري که داراي ساحل محدب با خزر است، سهم بیشتري را از آن خود کرده و کشورها با ساحل مقعر سهم کمتري را خواهد برد. قزاقستان و آذربایايجان با ساحل محدب خود به ترتیب 4 / 28 درصد و 1 / 21 درصد را خواهند داشت. روسیه 19 درصد، ترکمنستان 18 درصد و ایران 6 / 13 درصد از آبها خزر را خواهند داشت
-
شیوه تلفیقي ؛ تقسیم دریای خزر به دو منطقه ملي و بین دولتی (مشاع) : تحدید حدود دریا از ساحل تا امتداد 24 مایل در داخل دریا به عنوان منطقه ملي که در این 24 مایل هر کشور ساحلي صلاحیت تام در مورد بهره برداري از فضا، سطح روي آب و زیر بستر دریا را خواهد داشت؛ تعيين ادامه 24 مایل از ساحل کشورهاي پنج گانه به عنوان منطقه مشترک بین دولت هاي ساحلي ، منطقه مشترک تابع قوانین و مقررات مورد توافق همه کشورهاي ساحلي خواهد بود. اصولأ منطقه مشترک بین دولت ها را مي توان به طور مساوي مورد بهره برداري قرار داد ؛ چنان که بهره برداری از ذخایر زیر بستر آن و موجودات زنده را مي توان د ر اختیار کنسرسيوم يا شرکت سهامي که هر پنج کشور با سهام مساوي تأسیس مي کنند ، قرار داد این کنسرسيوم یا شرکت سهامي مشترک ، با آراي مساوي ، سرمايه گذاري مساوي تأسیس و درآمد آن نیز به طور مساوي مي تواند تقسیم شود. نظریه استفاده مشاع در میان صاحبنظران ، طرفداران بیشتري دارد و شاید دولت ها نیز در نهایت با تغییر و تحولاتي در آن موافقت کنند ، به ویژه نظریه تقسیم دریاي خزر به دو منطقه ملي و بين الدولي ( مشاع) که طرفدار تقسیم دریاچه به منطقه ملي 24 مایل و منطقعه بین الدولي است به عرف و منطق و رویه بین المللي نزدیك تر است .
پرسش کننده :
در دو دهه گذشته ، پنج کشور ساحلي چه روندي را دنبال کرده اند ؟
پاسخ دهنده : ( 9 )
پس از دو دهه مناقشه و بحث ، برخي از کشورهاي حوزه خزر به انعقاد توافق نامه هاي دو جانبه غير جامع درون منطقه اي يا برون محوطه اي روي آورده و عملأ از ابداع يک نظام حقوقي جامع موثر و کار آمد فاصله گرفته اند که اين خود روند پيشرفت دستيابي به رژيم حقوقي مشترک مورد قبول تمامي ممالک ساحلي را بسيار کند و حتي نا اميد کننده ساخته است .
پرسش کننده :
راهکار مناسب چيست ؟
پاسخ دهنده : ( 9 )
بدون ترديد در پرتو حاکميت يک رژيم حقوقي مطمئن ، مستمر و همراه با تراضي طرفين مي توان به استقرار يک امنيت پايدار همه جانبه منطقه اي و حتي جهاني اميدوار بود و سرمايه گذاري هاي بين المللي را جذب کرد و توسعه اقتصادي را به همراه دريايي سالم و به دور از تنش هاي زيست محيطي ، امنيتي و حقوقي براي ملت هاي خود به ارمغان آوررند .
پرسش کننده :
آيا تعيين رژيم حقوقي درياي خزر يک امر صرفأ حقوقي است ؟
پاسخ دهنده : ( 9 )
چشم پوشي از درآمدهاي ناشي از اکتشاف نفت و گاز از درياي خزر براي کشور هاي تازه استقلال يافته دشوار است ؛ بنابراين هر راه حلي در اين زمينه ، صرف نظر از ابعاد حقوقي ، با مسائل ژئوپوليتيکي منطقه و شرايط داخلي کشور هاي نوظهور ارتباط مستقيمي دارد.
پرسش کننده :
ورود نظامي کشور ِثالث در درياي خزر ، چه عواقبي دارد؟
پاسخ دهنده : ( 9 )
چالش اساسي ديگر، باز شدن ِ پاي کشور هاي ثالث به عرصه درياي خزر است از اين رو همکاري سه کشور ايران ، روسيه و ترکمنستان در جهت غير نظامي کردن منطقه خزر و جلو گيري از ورود نظامي کشور ِثالث در خزر ضروري مي باشد.
پرسش کننده :
بهره برداري خود سرانه از منابع درياي خزر بدون روشن بودن حدود هريک از کشور هاي ساحلي چه عواقبي دارد؟
پاسخ دهنده : ( 9 )
بهره برداري خود سرانه از منابع درياي خزر بدون روشن بودن حدود هريک از کشور هاي ساحلي منجر به ايجاد بي اعتمادية و عملکردهاي تلافي جويانه در بين کشور هاي ساحلي شده است .
اين بهره برداري بدون توجه به مشکلاتي که از منظر زيست محيطي براي خزر در پي دارد؛ آلاينده هاي شيمايي و ورود نفت ،آلودگي ناشي از حفاري در دريا ، آلودگي ناشي از تخليه مواد زائد و سمي ، نوسان سطح آب دريا و... بيشترين نقش را در آلودگي اين دريا دارد لذا عدم تسريع در رسيدن به توافقي در رژيم حقوقی خزر مي تواند محيط زيست خزر را با چالشي اساسي روبه رو سازد .
پرسش کننده :
اهداف اقتصادي و تجاري آمريکا در درياي خزر چيست ؟
پاسخ دهنده : ( 9 )
با توجه به ويژگي هاي ژئوپليتيک ، ژئواستراتژيک و ژئواکونوميک ، منطقه خزر قدرت هاي بزرگ در اين منطقه به عنوان بازيگران مخل ثبات و عامل بي ثباتي شناخته مي شوند . قدرت هاي بزرگ با جذب همکاري دولت هاي منطقه منافع خود را تعقيب مي کنند و همچنين هريک از دولت هاي منطقه اي براي تقويت منافع خود ممکن است همکاري و اتحاد با يکي از قدرت هاي بزرگ را بر همکاري با ديگر قدرت هاي منطقه را ترجيح بدهد و به گسترش روابط با آن کشور غير ساحلي بپردازد.( منافع کشور هاي ساحلي با منافع کشور هاي قدرتمند ِ غير ساحلي پيوند مي خورد . )
اکتشاف و استحصال منابع انرژي نظير نفت و گاز طي سال هاي اخير در درياي خزر ، اين حوزه انرژي را به بازار هاي بين المللي پيوند زده است .
پس از پروژه ناباکو ، آمريکا و برخي از کشورهاي اروپايي پيشنهاد تأسيس خط لوله گاز طبيعي از بستر خزر را ارائه کرده اند تا اروپا بيشتر از پيش از منابع گازي روسيه بي نياز شود .بازار بزرگ اين منطقه و نيروي کار ارزان نيز مد نظر آمريکا مي باشد .
پرسش کننده :
نقش ترکيه در اجراي اهداف آمريکا در درياي خزر چيست ؟
پاسخ دهنده : ( 9 )
ترکيه در راستاي تأمين منافع آمريکا در منطقه درياي خزر و رقابت با جمهوري اسلامي ايران از حمايت آمريکا برخوردار مي شود . ترکيه رقيبي براي جمهوري اسلامي ايران و روسيه در منطقه درياي خزر است .از اين رو ، در سال هاي پس از فرو پاشي و استقلال جمهوري هاي قفقاز و آسياي مرکزي با کمک آمريکا توانست نقش و حضور روسيه و جمهوري اسلامي ايران را در منطقه کمرنگ سازد. ترکيه در اين ميان به دليل عبور لوله هاي گاز و نفت از منطقه درياي خزر و آسياي مرکزي به عنوان دروازه ورود انرژي به اروپا محسوب مي شود .
اقدامات ترکيه عبارتند از :
الف : لغو سهم جمهوري اسلامي ايران در کنسرسيوم نفت درياي خزر در سال 1995
ب : تغيير مسير خطوط لوله از جنوب و شمال به سوي غرب
ج : تشويق کشورهاي منطقه به عضويت در ناتو و ديگر ساختار هاي اروپايي- آمريکايي
د : کمک به سرکوبي نيروهاي ملي – مذهبي و ...
پرسش کننده :
اهميت مذاکرات در درياي خزر چيست؟
پاسخ دهنده : ( 9 )
معمول ترين ، آسان ترين ، قديمي ترين و نخستين روش حل و فصل مسالمت آميز اختلافات بين المللي " آئين مذاکرات ديپلماتيک " است .
ماده 30 کنوانسيون چار چوب حفاظت از محيط زيست درياي خزر تصريح مي کند :
" در صورت بروز اختلافات بين طرف هاي متعهد در ارتباط با اجرا يا تفسير کنوانسيون يا پروتکل هاي آن ، طرف هاي کميسيون از طريق مذاکره يا ساير روش هاي مسالمت آميز به انتخاب خود براي رفع اختلافات اقدام خواهند کرد . "
همانطور که قبلأ اشاره شد اين کشور ها بارها بر عدم حضور کشور ثالث در اين پهنه آبي به صورت کتبي ( بيانيه 25 ماده اي تهران ) و شفاهي ( سخنراني هاي مقامات ) مورد تأکيد قرار گرفته است .
از سوي ديگر ، رويه قضايي ثابتي وجود دارد که پيش از آنکه هر اختلافي در دستور مراجعه به دادگستري قرار گيرد ، شايسته است که موضوع آن از طريق گفت و گوي ديپلماتيک به وضوح تعريف و تحديد شود . اتفاق مي افتد که در وراي اين تکليف مبتني بر عقل سليم ، مذاکره مقدمه اي براي مراجعه به ارکان داوري يا قضايي باشد .
پرسش کننده :
ترفندِ کشوري که با بحران هاي داخلي و خارجي موقت ، مواجه است ، براي عبور از بحران چيست ؟
پاسخ دهنده : ( 9 )
پيشنهاد برگزاري مذاکره تنها متضمن وجود تمایل در طرف هاي درگیر برا ي حل اختلاف في ما بین نیست، بلکه این حرکت سیاسي ممکن است زمان لازم را فراهم یا توجه طرف مقابل را براي مدتي منحرف کند تا در این مدت، طرف پيشنهاد دهنده بتواند قدرت ملي خود را تقویت و شرایط لازم را براي مقاومتی بلندمدت فرارهم کند. دولت پيشنهاد دهنده ممکن است برا ي مدتي از انتقاد کردن علیه کشور مقابل خودداري کند و در عين حا ل به جلب حمایت سیاسي در داخل و خارج از مرزها ي سیاسي خود بپردازد و بدین ترتیب با موضعي قوي تر در مذاکرات شرکت کند.
پرسش کننده :
علاوه بر تقسیم دریا بر اساس میزان نوار ساحلی هر کشور، فرمول های دیگری نیز در حقوق بین الملل وجود دارد .
درست است که ایران کمترین سهم خط ساحلي را در خزر دارد ولی ایران و شوروی در سال های 1921 و 1940، معاهداتی داشته اند که طبق آنها مالکیت ايران در خزر بيش از 10 الي 11 درصد بوده است .
گفت و گو ادامه دارد.
منابع :
-
خبر گزارية دانشجويان ايران " ايسنا "
اطلاعات بیشتر در مورد دریای خزر و قرارداد جدید
(2 ) جام جم آنلاين چهار شنبه 4 ارديبهشت 1381
( 3 ) خبرگزاري دانشجويان ايران "ايسنا " سه شنبه 24 مهر 1381
( 4 ) نشست باکو ، چشم انداز( 5 )
اجلاس چهارم و دورنمای رژیم حقوقی خزر
احمد کاظمی، مدیر پژوهش‌های کاربردی معاونت برون‌مرزی صدا و سیما
یکشنبه 6 مهر 1393
http://www.tisri.org/default-1661.aspx
( 6 ) شبکه العالم
اولین گام در تدوین رژیم حقوقی دریای خزر
يکشنبه 21 مرداد 1397 - 13:17
( 7 ) چمدان
ایران و آنچه بر سهمش از دریای خزر گذشت | از جنگ‌های ایران و روس تا عهدنامه گلستان و ترکمانچای
( 8) سايت تحليلي خبري عصر ايران
بدون احساسات و حب و بغض؛ سهم ایران از خزر چقدر است؟
(9) بررسی چالش ها و راهکارهای تعیین رژیم حقوقی دریای خزر ، محمدرضا حکاک زاده و آرزو بزرگ دعاگو
نظرات بینندگان
استاد بزرگوار ، همکار انديشمند جناب آقاي ممد از اينکه با حقير به ديالوگ نشسته ايد سپاسگزارم.
اولأ :
سپاس بيکران از انتقاد سازنده شما ، ضعف اين ياد داشت به دليل بضاعت اندک حقير مي باشد .
التهاب در فضاي مجازي در زمان حضور روحاني وظريف در آکتائو قزاستان ، گوياي عدم ايفاي وظيفه رسانه ها ، در آگاهي بخشي مردم شريف ايران در مورد " رژيم حقوقي درياي خزر " بود !
به نظر حقير رسانه ها از جمله رسانه ملي به " رژيم حقوقي درياي خزر " پرداخته اند ولي نه به اندازه کافي !
پاسخ ادامه دارد.
حقير بر اساس ِ احساس ِ مسئوليت نسبت به معلمان ( گروه مرجع جامعه ) و تار نماي وزين " گروه صداي معلم " عليرغم بضاعت اندکم به اين مهم پرداختم به اميد آن که انديشمنداني چون حضرتعالي و... دست به قلم شويد و نقاط ضعف حقير را پوشش دهيد .
ثانيأ:
معلم ، استاد دانشگاه ، مهندس ، کارگر ، کشاورز، روحاني ، صنعتگر و .... ( هر ايراني ) به خليج فارس ايران ، تماميت ارضي ايران ، رژيم حقوقي درياي خزر و...توجه ويژه دارند و تار نماي وزين " گروه صداي معلم " بدرستي نقش يک رسانه معلمي را عهده دار مي باشد و به مسائل ملي نيز توجه ويژه دارد.
آگاهي ملت شريف ايران به زواياي گوناگون مذاکرات و ايجاد عزم ملي جهت تحقق ِ سهم حداکثري ايران به مسئولين در مذاکرات ِ نفس گير کمک مي کند !
لطفأ قسمت هاي بعدي اين ياداشت را مطالعه کنيد .
با تقديم شايسته ترين احترامات ، ارادتمند شما شهسوارزاده