صدای معلم - اخبار فرهنگیان، معلمان و آموزش پرورش

حسين طاهري‌فرد/ کارشناس‌ارشد جامعه‌شناسي

فاجعه‌اي به نام « فرار مغزها »

فرار مغزها از منظر آسيب‌شناسان به نوعي استثمار‌شدگي کشورهاي جهان سوم توسط کشورهاي توسعه يافته محسوب مي‌شود/ ايران به لحاظ مهاجرت نخبگان، در ميان ۹۱ کشور در حال توسعه يا توسعه نيافته جهان، مقام نخست را دارد/ سالانه 150  تا 180 هزار تحصيل‌کرده به دليل شرايط نامناسب اجتماعي، اقتصادي و سياسي کشور از ايران خارج مي‌شوند/ خروج سالانه ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار ايراني با تحصيلات عالي، معادل خروج 150 ميليارد دلار سرمايه سالانه است/ در سال ۱۳۹۱ حدود ۱۵۰ هزار دانشجو تقاضاي خروج از کشور را کرده‌اند که بيشترشان دانشجوي دوره دکتری بودند/ مهاجرت نخبگان مي‌تواند منجر به از دست دادن خزانه ژني چنين افرادي در جامعه و کاهش هوش ملي در طي نسل‌ها شود

فرار مغزها

به پديده مهاجرت گسترده تحصيل‌کردگان، دانشگاهيان و دانشمندان يک کشور يا جامعه به کشورهاي ديگر، اصطلاحاً «فرار مغزها» گفته مي‌شود. تا دهه 1960 ميلا‌دي که نخستين بار اصطلاح «فرار مغزها» مطرح شد، اين مسئله فقط از ديدگاه اقتصادي بررسي مي‌شد. از دهه 1970 ميلا‌دي مسئله فرار مغزها از ابعاد اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي در قالب الگوهاي مهاجرت پيگيري مي‌گردد. فرار مغزها از منظر آسيب‌شناسان به نوعي استثمار‌شدگي کشورهاي جهان سوم توسط کشورهاي توسعه يافته محسوب مي‌شود به عنوان مخرب‌ترين بحران اجتماعي شناخته و تعريف شده است که پيامدهاي بسيار ناگوار آن غيرقابل تصور مي‌نمايد.

موضوع «مهاجرت نخبگان» اولين باري نيست که از سوي جامعه‌شناسان و کارشناسان اجتماعي و فرهنگي مطرح مي‌شود. اين پديده به عنوان يک آسيب‌اجتماعى از دهه چهل در ايران مورد توجه قرار گرفت، اما در سال‌هاي اخير آمار مهاجرت نخبگان به ويژه دانشجويان به دلائل گوناگون از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است. حال سوال اساسي اين است که « چرا در تمام اين سال‌ها، همچنان اين موضوع در جامعه ما به عنوان يک مسئله مطرح است و براي آن راه‌حلي پيدا نشده است؟»

طبق آمار صندوق بين‌المللي پول، ايران به لحاظ مهاجرت نخبگان، در ميان ۹۱ کشور در حال توسعه يا توسعه نيافته جهان، مقام نخست را دارد. تخمين زده مي‌شود که سالانه 150  تا 180 هزار تحصيل‌کرده به دليل شرايط نامناسب اجتماعي، اقتصادي و سياسي کشور از ايران خارج مي‌شوند.

درواقع خروج سالانه ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار ايراني با تحصيلات عالي، معادل خروج 150 ميليارد دلار سرمايه سالانه است. تحقيقات بانک‌جهاني نشان مي‌دهد از ميان کشورهايى که به دليل در اختيارگذاشتن امکانات پژوهشى و رفاهى به صاحبان انديشه بيشترين نخبگان ايرانى را به خود جذب کرده‌اند، آمريکا و کانادا به ترتيب رتبه اول و دوم را به خود اختصاص داده‌اند.

نگاهي اجمالي به آمار و ارقام مربوط به پديده فرار مغزها، از افزايش قابل تامل و نگران کننده خروج نخبگان ايراني از کشور حکايت دارد. آمارهاي بنياد ملي نخبگان ايران نشان مي‌دهد، ۳۰۸ نفر از دارندگان مدال المپياد و ۳۵۰ نفر از برترين‌هاي آزمون سراسري از سال ۸۲ تا ۸۶ به خارج مهاجرت کرده‌اند.

طبق آمار رسمي اداره گذرنامه، در سال ۸۷ روزانه ۱۵ کار‌شناس ارشد، ۴ دکتری و سالانه ۵۴۷۵ نفر ليسانس از کشور مهاجرت کرده‌اند. همچنين براساس آمار ارائه شده از سوي مجلس‌شوراي‌اسلامي، ۶۰ هزار نفر از ايرانياني که در سال ۱۳۸۹ مهاجرت کرده‌اند در زمره مهاجران نخبه دسته‌بندي مي‌شوند. اين افراد غالباً داراي مقام‌هايي در المپيادهاي علمي بوده و يا جزء نفرات برتر کنکور و يا دانشگاه‌ها مي‌باشند.

آمارهاي مرکز علوم انساني و مطالعات فرهنگي ايران نشان مي‌دهد؛ در سال ۱۳۹۱ حدود ۱۵۰ هزار دانشجو تقاضاي خروج از کشور را کرده‌اند که بيشترشان دانشجوي دوره دکتری بودند. براساس همين گزارش، از ۱۲۵ دانش‌آموز ايراني که در سه سال گذشته در المپيادهاي جهاني کسب رتبه کردند، ۹۰ نفر آن‌ها هم اکنون در آمريکا مشغول تحصيل هستند. همچنين ۶۴ درصد دانش‌آموزان ايراني مدال‌آور المپياد طي ۱۴ سال گذشته از ايران مهاجرت کرده‌اند.

فرار مغزها  آمارهاي موجود از افزايش خروج جوانان ايراني براي ادامه تحصيل به خارج از کشور حکايت دارد. در اين بين حجم خروج نخبگان از کشور نيز قابل تامل است. مهاجرت نخبگان مي‌تواند منجر به از دست دادن خزانه ژني چنين افرادي در جامعه و کاهش هوش ملي در طي نسل‌ها شود. از سوي ديگر پديده فرار مغزها منجر به كاهش نيروهاي علمي در نتيجه عقب افتادگي كشور و وابسته‌تر شدن به جوامع پيشرفته را به دنبال خواهد داشت.

پيشرفت و توسعه يک کشور مرهون پيشرفت و توسعه فناوري و نيز نيروي انساني ماهر، نخبه و کارآزموده است. فرار مغزها در واقع، فرار سرمايه‌هاي انساني است؛ سرمايه‌هايي که با صرف هزينه‌گزاف به دست مي‌آيد و فرار اين نيروها به آن معناست که جامعه از علم، تخصص و مهارت‌هاي فني آنان محروم مي‌ماند.

درواقع سرمايه بسيار ارزشمندي به نام نيروي انساني متخصص که هزينه‌هاي بسيار زيادي صرف تربيت آنها شده است دقيقا در زماني که بايد به ثمر بنشيند با بي‌برنامگي و ضعف‌هاي ساختاري تقديم کشورهاي توسعه‌يافته مي‌شود.

مساله مهاجرت نخبگان و فرار مغزها پديده بسيار پيچيده‌اى است و عوامل بسياري در بروز اين آسيب اجتماعي موثرند. از جمله مهم‌ترين دلايل مهاجرت نخبگان ايراني مي‌توان به عواملي چون فرصت شغلي محدود و نبود نظام شايسته‌سالاري، نداشتن امكانات علمي-پژوهشي مناسب و پيشرفته، مسائل اقتصادی و نبودن امكانات رفاهی اشاره کرد.

به‌طورکلي عوامل مختلفي موجب ترغيب نخبگان به مهاجرت از کشور مي‌شوند و مساله مهاجرت نخبگان و فرار مغزها موضوع پيچيده و چندلايه‌اي است که نمي‌توان آن را به يک يا چند عامل قاطع و تعيين‌کننده محدود کرد.

براي جلوگيري از فرار مغزها و جبران خسارت‌هاي ناشي از آن، بايد اقدامات جدي در اين زمينه صورت گيرد.

بی‌شک خروج تعداد قابل توجهي از نخبگان و تحصيل‌کردگان ايراني نمي‌تواند موضوع کم‌اهميتي باشد و پيامدهاي بسيار ناگوار آن تبعات بسياري براي کشور داشته و خواهد داشت.

بنابراين لازم است با سياست گذارى‌هاى سنجيده و ارزش‌گذارى جديد تلاش شود که دانشگاه‌ها و دانشگاهيان از يک منزلت و جايگاه حقيقى و بسيار بالاترى در کشور برخوردار باشند تا شايد در آينده شاهد وضعيت بهتري در اين مورد باشيم.


ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

جمعه, 16 تیر 1396 12:37 خوانده شده: 3159 دفعه چاپ

نظرات بینندگان  

پاسخ + +20 -2 --
سید محمد حسن حسینی 1396/04/16 - 13:49
در این مملکت که .... توسط افراد نالایق ریاکار و دین فروش چپاولگر اداره می شود با پدیده "اخراج مغز ها" مواجهیم و نه "فرار مغز ها".
پاسخ + +10 -5 --
شهاب 1396/04/16 - 15:23
پدیده فرار مغزها شوخی است چون اگر مغزی وجود داشت اوضاع ما اینگونه اسف بار نبود وما جز ء کشورهای جهان سوم نبودیم مساله ی بعد چند نفر از مخترعان مکتشفان ومتخصصان رده بالای امریکا وکانادا ایرانی هستند این موضوعات مطرح می شود تا بگوییم ما هم سرزمین نخبه پروری هستیم به عمل کار براید به سخندانی نیست این افراد برای کار به کشورهای دیگر می روند به مشاغل سطح پایین مشغول می شوند والسلام
پاسخ + +8 -2 --
علی 1396/04/16 - 16:27
...پس با فراری دادن مغزها سیاست است این جمله تامل برانگیز است "خالی شدن خزانه ژنی نخبگان" مگر قابل درک است به مسولی بگویی ازکلمه "به درک" بهره می برد
پاسخ + +8 -1 --
هموطن 1396/04/16 - 16:43
احسنت
پاسخ + +10 -1 --
چغندربگ 1396/04/17 - 14:33
این مغزها که فرار می کنند کاملا حق دارند! مدیر که نمی توانند بشوند! و کاری ممیتوانند بکنند که نیاز به استفاده از هوش و خلاقیتشان الزامی باشد! باید بمانند ، پراید، نیسان آبی یا اشی مشی تولید کنند خوب این هم که نیاز به مریم میرزاخانی ندارد! پس می روند! آیا خودروسازی، بانک و یا بیمه توسط نخبگان اداره می شود؟ پس چرا نخبگان بمانند؟ نخبگان ما نیز به علت فرهنگ غلط حاکم بر کشور ما اکثشان در رشته های فنی هستند و اشتغال و تخصص دارند، حال آن که مشکلات ما در نداشتن استراتژی صحیح در علوم انسانی و مملکت داری است، مثل اقتصاد و بیمه و آوپ و .... اینها مکانیک نمی خواهند، جیمز استوارت میل یا راسل یا فریدمنِ بومی می خواهند که ....
پاسخ + 0 -3 --
چغندربگ 1396/04/23 - 16:29
درواقع سیستم سمپاد و نمونه ها و انرژی اتمی ها و سلام ها به این روند کمک می کنند!! و خود سیستم فساد را ادامه می دهد چون اگر اینها نباشند این بچه ها و مغزها فرار نمی کنند چون شناخته نمی شوند!!! یعنی به شکلی مرموز نفوذی ها این بچه ها را علامت دار می کنند تا گلچین شده و فرار داده شوند!!!!! و بقیه بچه ها در قرنطینه هستند( مدارس عادی) تا متوجه چیزی نشوند!!!!
پاسخ + 0 0 --
اصغر نیک روز 1397/03/15 - 12:35
ای ملت ایران ، به داد اسلام برسید ، بنیان گذار کوخ نشین انقلاب اسلامی ایرانی آرمان های دارد ، هوشیار باشیم .لحظات سرنوشت ساز تاریخ دوباره مثل واقعه عاشور در قاب جدید تکرار می شود و خدا کمک کند ما در گروه حق باشیم .در جایی که حفظ نظام اوجب واجبات است و از خون پاک امام زمان مهم تر است .جای درنگ نیست .حفظ نخبگان اوجب واجبات است چرا که حفظ نظام به حضور آنها در درآز مدت وابسته است . در هر کجایی هستید به وظیفه دینی و انقلابی خود عمل کنید با هر توانی که دارید . خدا به همه ما کمک کند.انشالاء الله

نظر شما

صدای معلم، صدای شما

با ارائه نظرات، فرهنگ گفت‌وگو و تفکر نقادی را نهادینه کنیم.

نظرسنجی

میزان استفاده معلمان از تکنولوژی آموزشی مانند ویدئو پروژکتور ؛ تخته هوشمند و .... در مدرسه شما چقدر است ؟

دیدگــاه

تبلیغات در صدای معلم

درخواست همیاری صدای معلم

راهنمای ارسال مطلب برای صدای معلم

کالای ورزشی معلم

تلگرام صدای معلم

صدای معلم پایگاه خبری تحلیلی معلمان ایران

تلگرام صدای معلم

Sport

تبلیغات در صدای معلم

تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به صدای معلم - اخبار فرهنگیان، معلمان و آموزش پرورش بوده و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلا مانع است.
طراحی و تولید: رامندسرور