خاورمیانه به عنوان یکی از مناطق بسیار استراتژیک جهان اگر چه همیشه با بحران های متعددی روبه رو بوده اما به نظر می رسد بحران امروز آن بسیار جدی تر از هر زمان دیگری است. جنگ هایی که امروز در مناطقی از خاورمیانه به شدت گسترش پیدا کرده، اختلافات جدی که بین کشورهای این منطقه هر روز عمیق تر می شود، مداخلات ناموفق کشورهای دیگر در این خصوص، در کنار بحران هایی همچون تروریسم، نظام های دیکتاتوری، و دیگر بحران های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، و زیست محیطی، خاورمیانه را به منطقه ای بحران زده تبدیل کرده که درک ریشه ها و شرایط آن و نیز یافتن راه حل آن بسیار پیچیده و دشوار می نماید.
کشورهای خاورمیانه در حل اختلافات خود هنوز نتوانسته اند به منطقی صحیح و کارآمد از تعامل و گفت و گو دست پیدا کنند و فرهنگ صلح همچنان به آرزوی دست نیافتنی می ماند. منافع مشترک و استراتژی هایی که در خصوص این منافع و در قبال جهان باید اتخاذ کرد هنوز به رویکردی در سیاست های منطقه ای کشورهای خاورمیانه تبدیل نشده است و مهم تر از آن اینکه به نظر می رسد ضرورت آن نیز احساس نمی شود.
چنین انفعالی در توافق بر سر مسائل مشترک و بروز مشکلات جدی در نتیجه ی آن سبب شده تا این منطقه ی بسیار مهم به محلی برای تسویه حساب های قدرت های بزرگ جهان نیز تبدیل شود؛ به نحوی که همواره شاهد گروکشی و درگیری های غیرمستقیم قدرت هایی چون روسیه و آمریکا با آلت دست قرار دادن و استفاده ی ابزاری از کشورهای منطقه و سواستفاده از اختلافات آنان هستیم. در واقع ناکامی کشورهای منطقه در حل اختلافات و تضمین منافع مشترک شرایطی را پدید آورده تا از درون چنین بحرانی منافع قدرت های بزرگ به نحو مطلوبی تامین شود.
مسئله فقط به روابط بین کشورها محدود نمی شود و مشکلات داخلی کشورهای خاورمیانه نیز بسیار بحرانی و جدی است. خاورمیانه هنوز نتوانسته است دموکراسی را به معنای واقعی کلمه تجربه کند.
متاسفانه تجربه ی دموکراسی در این منطقه بسیار ضعیف و محدود و همواره مواجه با چالش ها و موانع جدی بوده است. در بهترین حالت نیز شاهد پارادوکس های جدی ناشی از تقابل پارادایم های سیاسی سنتی و محافظه کار با اندیشه های آزادی خواه و مدافع دموکراسی بوده ایم. عدم تبیین و شناخت دقیق از مقتضیات فرهنگی و اجتماعی و نیز ضرورت های سیاسی و اقتصادی سبب شده تا الگوهای توسعه نیز در ابعاد مختلف با شکست روبه رو باشند به نحوی که امروز بسیاری از تحلیل گران، بحران های کشورهای خاورمیانه در ابعاد مختلف را ریشه در الگوهای ناکارآمد توسعه ای می دانند که به شکلی تک بعدی و بدون تطبیق با شرایط جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی کشورها به کار بسته شده اند.
همچنین عدم ایجاد ظرفیت های لازم سیاسی و اجتماعی جهت توسعه ی همه جانبه سبب بروز مشکلات جدی از جمله اختلافات قومیتی و مذهبی در این منطقه شده است. آنچه در غالب کشورهای خاورمیانه مشهود است اینکه راه توسعه بر قومیت ها و خرده فرهنگ ها و نیز گروه های اقلیت بسته است که این خود زمینه ی بروز مسائلی جدی نظیر تروریسم را تشدید می کند.
در کنار این ها، می توان به نکات بسیار دیگری نیز اشاره کرد که هر یک به نوبه ی خود سهمی در ایجاد بحران های داخلی و خارجی کشورهای خاورمیانه ایفا می کنند. اما آنچه در ارتباط با موضوع این نوشتار اهمیت اساسی دارد این است که در چنین وضعیتی از یک جغرافیای بحران زده و درگیر در مشکلات متعدد، نهادهای تعلیم و تربیت چه رسالتی دارند. البته صحبت از تعلیم و تربیت و رسالت آن به طوری که به تمام مناطق این حوزه ی جغرافیایی مرتبط باشد کاری دشوار است چرا که نیازمند شناخت دقیق از شرایط داخلی هر یک از کشورهای منطقه است. با این حال می توان به طور کلی از ضرورت های تعلیم و تربیت و چگونگی آن سخن گفت به نحوی که با کلیت جوامع امروزی مرتبط باشد، هر چند که تاکید بر نظام تعلیم و تربیت ایران بیش از همه مورد نظر است.
ناکامی در ایجاد فرهنگی از صلح مبتنی بر گفت و گو و تعامل و با هدف حل تعارضات به شیوه ای عقلانی و جمعی زمینه ی بروز کشمکش ها و اختلافات درونی و خارجی است که در طول تاریخ نیز جنگ های داخلی و خارجی را برای کشورها در پی داشته است. از این رو شاید جهت گیری نظام های تعلیم و تربیت در راستای دستیابی به چنین فرهنگی از صلح و مدارا و حل عقلانی و مشارکتی تعارضات یک ضرورت برای دنیای امروز باشد، چیزی که در طول تاریخ کمتر بدان توجه شده است.
پرورش انسان هایی صلح طلب که تعارضات خود را با گفت و گو و مدارا حل می کنند، منافع یکدیگر را همدلانه می فهمند، و همدیگر را می پذیرند غایتی است که جز از طریق تعلیم و تربیت اصیل و واقعی حاصل نمی شود.
نهاد مدرسه و دانشگاه باید شهروندانی را تربیت کنند که ظرفیت های لازم برای گفت و گو و تعاملات انسانی را داشته باشند.
تعلیم و تربیت امروز باید کیفیت هایی چون مدارا، تسامح، همدلی، همزیستی مسالمت آمیز، مشارکت و تعاون، خیرخواهی، و خردورزی را در افراد جامعه رشد دهند. خشونت به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی در تبیین مسئله ی تروریسم مشکلی بسیار اساسی است و امروز در مدارس ما به اشکال مختلف قابل رویت است و هر دم تولید و بازتولید می شود.
مدرسه و دانشگاه باید تلاش کنند تا مدیریت هیجانات و افکار را به افراد بیاموزاند و هوش هیجانی جامعه را رشد دهد. تعلیم و تربیت باید مستقل از ایدئولوژی به تربیت انسان هایی بپردازد که حاضرند انسان های دیگر از هر نژاد، دین و مذهب، قومیت، فرهنگ، جغرافیا را بپذیرند.
افراطی گری چه در اشکال مذهبی آن و چه غیرمذهبی می تواند ریشه در نوع تربیتی داشته باشد که افراد دریافت می کنند و لذا پرورش مهارت هایی چون تفکر نقادانه و همچنین تامل در رفتار و افکار خود و دیگران جهت تعدیل سازی آن ها باید در محوریت قرار گیرد. همیاری و تعاون باید در نهاد مدرسه و دانشگاه مورد تاکید قرار گیرد تا فرهنگ مشارکت، همکاری و مسئولیت پذیری اجتماعی رشد و توسعه یابد. دانشگاه باید نقش انتقادی خود در جامعه را جدی بگیرد و پیوسته به نقد نظام های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی پرداخته و راهکارهای دقیق علمی و متناسب را ارائه دهد.
راه دموکراسی از مسیر توسعه فرهنگی جامعه می گذرد و صرفا با اصلاح نظام های اقتصادی و سیاسی نمی توان مردم سالاری را به عنوان یک عادت و فرهنگ مستمر نهادینه ساخت.
تعلیم و تربیت باید مهارت های شهروندی لازم برای یک جامعه ی دموکراتیک را فراهم سازد و با بازنگری و اصلاحات مستمر، تلاش کند تا دموکراسی در اشکال هر چه کامل تر آن در جامعه محقق گردد. تمام این نکات حاکی از آن است که رسالت و غایت تعلیم و تربیت بایستی مورد بازنگری جدی قرار بگیرد.
اگر صلح، مدارا، همدلی، گفت و گو، تعاون، احترام به انسان و طبیعت قرار باشد محتوای تعلیم و تربیت را شکل دهند آنگاه دیگر نمی توان با رویکردها و پارادایم های فعلی و حاکم بر نظام تعلیم و تربیت، موفقیت چندانی حاصل کرد. استانداردهای تعلیم و تربیت باید فراتر از یادگیری صرف محتواهایی برود که ارتباطی با زندگی واقعی افراد و هدف همزیستی مسالمت آمیز و ایجاد دموکراسی ندارند. استانداردها باید اصیل ترین و عمیق ترین کیفیت های انسانی را در بر گیرند. هر محتوایی که آموزش داده می شود باید در خدمت تربیت و پرورش افراد بر محور کیفیت های متعالی انسانی باشد. در چنین شرایطی است که جامعه می تواند فرهنگ پذیرش و مدارا را به صورت یک رفتار جمعی تجربه کند. این نوع تربیت است که می تواند به افراد جامعه ظرفیت های لازم را برای همزیستی مسالمت آمیز بدهد و آن ها را از رفتارها و افکار غیرانسانی و غیرعقلانی رها سازد. خردورزی این گونه می تواند به فرهنگ عمومی جامعه تبدیل شود که این نیازمند نگاه و توجه جدی به امر تعلیم و تربیت است. 
اما یک چنین رویکردی نه تنها موفقیت ها و ظرفیت های مطلوب را درون جامعه به دنبال خواهد داشت که توانایی و مهارت های تعاملات با دیگر فرهنگ ها و جوامع را نیز رشد می دهد و این دقیقا چیزی است که فقدان و نیاز به آن در منطقه ی خاورمیانه به شدت احساس می شود. ویژگی های نژادی، قومیتی، مذهبی و دینی، و فرهنگی در خاورمیانه از تنوع زیادی برخوردار است. این تنوع می تواند به نقطه ی قوتی برای کشورهای منطقه تبدیل شود اگر ضرورت توانمندسازی آن ها و نیز توسعه و بهبود تعاملات بین آن ها به درستی دریافت شود و برای آن اقدامات متناسب صورت گیرد. این تنوع که از آن به عنوان یک امتیاز و نقطه ی قوت یاد شد متاسفانه در اثر سیاست های نادرست تبدیل به تهدیدی جدی شده و بروز اختلافات را دامن زده است.
تعلیم و تربیت صحیح می تواند تعاملات بین فرهنگی را در این راستا بهبود بخشیده و دستیابی به چنین مهمی نیز مستلزم آن است که انسان و انسانیت را محور تعلیم و تربیت بدانیم.
انسان آن چیزی است که در بین فرهنگ های مختلف از هر نژاد و آیین و مذهبی، یک نقطه ی مشترک است و تعلیم و تربیت باید از این نقطه ی مشترک شروع به کار کند. بحران های خاورمیانه نیز همانند بحران های سده ها و دهه های گذشته ی مناطق دیگر جهان، جز با توجه ویژه به امر تعلیم و تربیت حل نمی شود. توسعه ی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی همگی باید در ارتباط با توسعه فرهنگی صورت گیرد و این ضرورتی ویژه برای این کشورهاست.
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان
در محضر دکتر بعرض برسانم که نظام تعلیم وتربیت های کشورهای خاور میانه می بایست به دور از هیاهو سیاسی و نظامی نسبت به پیشرفت تعلیم وتربیت خویش توجه نموده و غافل از این قضیه نمانند .با ارتباطی که با دوستان شاغل در کشورهای حاشیه خلیج فارس .خاورمیانه بعمل آمده خوشبختانه این کشورها از پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته اند که جای تفکر و تلاش مضاعف میطلبد .از کشورهای مورد توجه در پیشرفتهای اموزشی از اردن .عمان.عربستان.میتوان نام برد.