چندین سال است که درسی تحت عنوان "تفکر و سبک زندگی" در برنامه‌درسی دانش آموزان دورهٔ اول متوسطه گنجانده شده است. این درس در واقع جایگزین مادهٔ درسی پرورشی شده که بیش از سه دهه به میزان دو ساعت در هفته از برنامهٔ درسی دانش آموزان مقطع راهنمایی را به خود اختصاص داده بود. درس "تفکر و سبک زندگی" را - که با اجرای نظام ۶-۳-۳ به برنامهٔ درسی دورهٔ اول متوسطه راه یافته - به لحاظ ماهیّت و ماموریت، می توان همسنگ درس پرورشی دانست. با این تفاوت که برای درس "تفکر و سبک زندگی"، کتابی با همین عنوان تألیف و در اختیار مربیان مربوطه قرار گرفته و آنها را از آن دسته از سردرگمی هایی که سالیان دراز گریبان گیر همتایان پرورشی شان بود، رهایی بخشیده است.
اما هدف این یادداشت، مقایسه این دو عنوان درسی و یا تطبیق آنها با یکدیگر نیست بلکه هدف، بیانِ بی پردهٔ این واقعیتِ آشکار و عیان است که؛ همچنان که «درس پرورشی» به عنوان پرچمدار «تربیت» در مدرسه، در مدت بیش از سی سال مأموریت خود نتوانست کاری برای تربیت بکند، «درس تفکر و سبک زندگی» نیز نخواهد توانست فضای آموزشی را با نوای تفکّر درآمیزد و طرحی نو برای زندگی ریزد!
چرا که دقیقاً همان رَویه ای را که درس پرورشی برای انجام رسالت خویش (تربیت) در پیش گرفته بود، درس تفکر و سبک زندگی نیز برای پرورشِ مهارتِ تفکّر و آموزشِ سبک زندگی پیشهٔ خود ساخته است. یعنی درس تفکّر و سبک زندگی نیز همچون همتای پرورشی خود درصدد است مأموریت خود را از طریق نشاندن دانش آموزان در فضاهای بسته و ایزوله ای که اتیکت تفکّر و سبک زندگی بر سردرشان نصب است، به شیوهٔ کهنه و قدیمیِ وعظ و خطابه و مستقل از فعالیت های علمی - تجربی به انجام رسانَد. ولی باید توجه داشت که رشد و باروری اندیشه از طریق درگیری ذهن با ابزار و اشیاء و سازه ها و طراحی های مبتکرانه و رخدادهای قابل لمس و آراء و اندیشه ها و تجارب علمی امکان پذیر است و تکامل تفکّر از رهگذر دیدن و پسودن و چشیدن و ریختن و ساختن و پختن و دوختن و چیدن و درگیرشدن با پدیده های قابل رؤیت و قابل لمس اتفاق می افتد نه از طریق برگزاری متینگ.
درک این حقیقت چندان دشوار نیست که؛ سبک و سلوک زندگی را نمی توان از طریق نشاندن کودکان در پشت میزهای نیم متری در اتاق های محقّرِ تهی از مظاهر فعل و عمل، به آنان آموخت.
در پای سخنرانی های واپسگرایانه، چراغ اندیشه برای نسلی که متعلق به روزگار آینده است و در میان سیل تحولات آتی خواهد زیست، روشن نمی شود.
سبک زندگی همانست که با سرانگشتان کودکان و نوجوانان در کارزار علم و عمل، فرصتِ آزمایش و خطا، بستر تمرین و تکرار و موقعیت سعی و عمل ترسیم می گردد.
غنچه های تفکّر در کوچه باغ طبیعت می شکفد و گلبرگ های اندیشه بر تار و پود ایده ها و تجارب عینی گره می خورد و به مدد آمیختگی با دستاوردهای ملموس بشری گل می اندازد و چشم و تن می نوازد نه در خلاء محض اتاقک های فاقد امکانات که بُنیانش بر ریسمان های کهنه و پوسیدهٔ وعظ و اندرز استوار است.
نهال تفکّر هرگز در برهوت خشک و خاموش، قد نمی کشد و برگ و بار نمی دهد؛ مگر می توان نهالی را بدون آب و آفتاب و صرفاً با نَقل قصهٔ آب و روایت حکایت آفتاب، نشاط و زندگی بخشید؟
طایر اندیشه فقط در فضای باز به پرواز درمی آید و اوج می گیرد نه در قفس. نهال اندیشه در دشتهای فراخ و آزادِ بازی و ساحل دریای ریاضی و جوار جویباران علم و فنّ و هنر ریشه می دواند نه در فضای بسته و یکنواخت سخنرانی.
ناگفته نماند که اغلب مشکلات از نقص فهم و چیرگی وَهم بر فهم ناشی می شود؛ تا درک درستی از معنا و مفهوم واژگان نداشته باشیم محال است که بتوانیم کارکرد درستی برای شان تعریف و مأموریت کارآمدی برای شان تعیین کنیم.
به نظر می رسد که ما در درک مفهوم «تربیت» و «تفکّر» دچار اشتباه و در سپردن مأموریت به آنها دچار افراط و تفریط شده ایم و به همین دلیل با یک خطای ذهنی مخرّب به حوزهٔ کارکردی آنها ورود کرده ایم. مثلاً تربیت را از تعلیم تفکیک کرده و آن را مستقل از آموزش تلقی نموده و پرچمش را به دست درس پرورشی و مربیان امورتربیتی سپرده ایم و حتی همزمان با این تفکیک، آن را مقدّم بر تعلیم دانسته و با این کار، خواسته و ناخواسته حوزهٔ تعلیم را تهی از تربیت - به مفهوم خاص آن - کرده ایم. این در حالیست که بیرون از دایرهٔ تعلیم و مستقل از آن، قلمروی نمی ماند که بساط تربیت در آن پَهن و به آن پرداخته شود و اگر هم ادعایی در این خصوص بوده و یا هست، اتلاف وقت و هزینه بوده و هیاهویی بیش نیست! اکنون (و حتی پیش از این)، مقولهٔ تفکّر نیز در برنامهٔ آموزشی به همین سرنوشت مبتلا بوده و هست!
بنابراین اگر دغدهٔ پرورشِ مهارتِ تفکّر و آموزشِ سبک زندگی در مدارس را داریم، باید فرصت و دامنهٔ آموزش علوم کاربردی را در مدارس افزایش و گسترش دهیم تا فرزندانمان به جای نشستن به پای وعظ و خطابه و اندرز با موضوع «تفکّر و سبک زندگی»، در آزمایشگاه علوم و کارگاه ریاضی و زمین بازی و نمایشگاه جغرافی و نجوم و بستر فراخ و زیبای زیست بوم و کارگاه علم و هنر و موسیقی و فناوری، بیاموزند و زندگی کنند.
بی گمان در این صورت است که می توان به تربیت نسلی اندیشه ورز و کار آفرین با سبک زندگی خردمندانه و مبتنی بر شناخت و مهارت امیدوار بود.
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان
دقیقاً به یکی از مشکلات ریشه‌ای آموزش و پرورش ما اشاره کرده‌اند...