جوانان را دریابیم

 در پروسه استکمال و رشد و سعادت، دوران پرتلاطم و عجیب و شگفتی آفرین جوانی، نقشی اساسی و تعیین کننده را رقم می زند. اگر چه در این مقطع از عمر آدمی، مرحله صرف احساسات و عواطف و غرائز و تمایلات احساساتی و عاطفی پشت سر گذاشته است و صد البته، جوان از محاسبات، تعقل، تفکر و تدبر برخوردار می باشد و دوران امر و نهی مطلق به او سپری شده، مع الوصف به صرف جوانی و این که او برای خود کسی شده و از قوه تشخیص در حد بالاتری برخوردار شده است، هرگز نمی توان او را به حال خود رها کرد و به او آزادی عمل مطلق العنان و بی حد و حصر داد. آن چنان که بزرگان گفته اند هیچ گاه نباید دام های زیر نام ها و دانه ها را فراموش نمود و تفاوت ظرفیت ها و قابلیت ها را نادیده انگاشت. تأثیر محیط، خانواده، جامعه، وراثت، حکومت، معلم، مربی، دوستان و همسالان، جرائد، وسایل صوتی، تصویری، تکنولوژی مدرن و نوین، مراودات، تعامل ها، دیالوگ ها، دیالکتیک های گوناگون مادی، معنوی،پارادایم های سیاسی، اقتصادی، معیشتی، روانی، تبلیغی، صداقت و بی رنگی ها و بالعکس تزویر و نیرنگ ها و سایر عوامل و فاکتورهای فردی، جمعی را در چگونگی ساخت جوان و ساحت جوانی نباید از نظر دور داشت. این که معصوم (ع) می فرماید: مردم به رهبرشان شبیه ترند تا به پدران شان و یا آن جا که "امرسون" می گوید: به ندرت می توان باور داشت یک جوان از تأثیرات روانی، اخلاقی و تربیتی خانواده بیرون باشد و یا "لوبن" از تأثیرات جمع بر فرد سخن می راند و ... جملگی در همین چارچوب ارزیابی می شوند. این که خیام می سراید:

مقصود ز جمله آفرینش ماییم             در چشم خرد ، جوهر بینش ماییم

این دایره جهان چو انگشتری است     بی هیچ شکی نقش نگینش ماییم

و یا آن جا که از ناحیه معصومین چنان آمده:

" مردم همچون معدن هستند؛ معدن طلا و نقره "

یک جوان در صورت تعلیم و تربیت سالم و نظارت عاقلانه و متعادل با ظرائف خاص و تکریم، سهم والایی از محتوا و جوهره مطالب وزین بالا را دارند و لذاست که امام خمینی (ره) معتقد بودند که جوانان به ملکوت نزدیک ترند.

از آن جا که گفته شده انسان ها در چهل و حتی در مواردی در شصت سالگی به پختگی می رسند، لذا نبایستی نسبت به دوران جوانی بی تفاوت ماند و دوران جوانی را سرسری گرفت و به مثابه علف هرز و گیاه خودرو به آن نگریست. مسئله تعلیم و تربیت و پردازش به جوان آن قدر اهمیت دارد که علی (ع) به فرزند خویش می فرماید: " فرزندم قبل از آن که منحرفین در سرزمین قلب تو، بذر کفر و گناه و نفاق بکارند، من بذر ایمان افشاندم." و یا می بینیم آن امام همام با وجود معصوم بودن فرزندان خویش برای آنان مربی و معلم مناسب و کارشناس و خبره برمی گزیند.

از منظر دانشمند بزرگ و روان شناس برجسته "اریکسون" دوران جوانی، دوران هویت یابی جوان و مرحله ای بسیار مهم و حساس و سرنوشت ساز می باشد. حضرت رسول اکرم (ص) جوانی را به لحاظ شگفتی های محیرالعقول و نوسانات روانی، روحی و احساسی و اهمیت والایی که از حیث ذاتی و تربیتی دارد، شعبه ای از جنون قلمداد می فرمایند.

پر واضح است که چنین جنونی با معنی و مفهوم مصطلح آن تفاوت داشته و از اعجاب و هزارتوی جوانی و تعقل توأم و مشحون از عواطف و احساسات آن خبر می دهد! روان شناسان معروف معتقدند در قسمت پسین سر جوانان به خصوص دختران، انبان و مرکزی از احساسات و عواطف وجود دارد که هرگز نبایستی نسبت به اهمیت و نقش بارز و تأثیر گذار آن بی توجه بود. گاهاً تصمیمات عجولانه و احساسی گرفتن از ناحیه جوانان، خنده ها و گریه های علی الظاهر نابهنگام جوان، قهر و آشتی آنان و همچنین سادگی ها و زودباوری های جوانان و عشق آتشین آنها را که نیاز به کنترل دقیق اما معقولانه و متعارف دارد را در همین راستا بایستی به ارزیابی و قضاوت نشست.

به نظر می رسد چگونگی ساختار و چشم انداز آتی یک کشور و تمدن و نظام و ملت، به میزان پردازش رهبران، مسئولان و مربیان و معلمان و خانواده ها به جوانان بستگی تام و تمام دارد و هر چه این مسئولان و دست اندرکاران امر سیاست و حکومت و تربیت مهذب تر و شایسته تر و پاک تر و درست کردارتر باشند به همان میزان و درجه به سلامت و سعادت و بهروزی و رشد معنوی ، انسانی و آرمانی و علمی جوانان می توان امیدوار بود. زیرا رهبران و مربیان، دانسته و ندانسته نقش الگو و مدل را ایفا می کنند و اما تا آن جا که به آموزش و پرورش مدیران و معلمان و مربیان برمی گردد، نکاتی چند در همین زمینه متذکر می شویم. آن چنان که جامعه شناسان بزرگ و کارشناسان ارشد امور فرهنگی و تربیتی اذعان داشته اند هرگز نباید میان فلسفه آموزش و پرورش و برنامه ها و منشور کلی مدارس و دانشگاه ها با رسانه های عمومی و جمعی و فرهنگ و عرف کوچه و بازار و کلیت جامعه و خانواده و راهبرد و راهکارهای حکومت و دولت تضاد و فاصله و یا تناقض وجود داشته باشد.

احساس نگرانی امثال ساموئل کینگ، ریمون آرون و دنیجستر و یاروان شناسان و فیلسوفانی نظیر یونگ، کارنگی الکسیس کارل و ژان ژاک روسو، از چنین فواصلی، بسیار مهم بوده و تأمل و تعمق فراوانی را می طلبد. عدم حل چنین معضلی و مشکلی، بر روان پریشی ، اختلالات ذهنی و روحی، از خود بیگانگی ، درون گرایی مفرط و خطر ساز و پوچ گرایی و به بن رسیدن و امراض فراوان و چه بسا خشونت، خودکشی و بحران های درون ساختی و برون ساختی عدیده ای منجر و منتهی می گردد.

القصه؛ آموزش و پرورش سالم و معقول و منطقی و متوازن و کارساز را کسانی می توانند به چرخش درآورده و راهبری و هدایت و عملیاتی نمایند که به این مقوله از منظر انتفاعی و سود انگاری و سیاست بازی ننگریسته و ایده و نگاهی کاملا انسانی و خداپسندانه داشته باشند.

و اما معلم: امام محمد غزالی هدف از طلب علم را نزدیک شدن به خدا می داند و برای آموزش و پرورش نیز همین هدف را تعیین و تأکید می کند و شخص را از هر گونه فخر و تظاهر و رقابتی که به حقه و نفرت منجر می شود برحذر می دارد. وی در وصف حرفه معلمی می گوید: " معلم در قلب و روح انسان نفوذ می کند و بدون تردید ، شریف ترین مخلوق روی زمین، انسان است و شریف ترین قسمت انسان ، قلب است که کار معلم، پاک سازی آن و راهنمایی آن به سوی خداوند می باشد." به نظر امام محمد غزالی، معلم باید دارای خصایص زیر باشد:

1-به دانش آموزان مهر و محبت ورزد و با ایشان همچون فرزندان خود رفتار کند و این همان ویژگی است که آموزش و پرورش جدید تأکید می کند و می گوید: " میزان موفقیت یک معلم در کارش به میزان نفوذ او در دل محصلانش بستگی دارد." به بیان دیگر، معلم هر قدر هم به اصول و قواعد آموزش و پرورش آشنا و در رشته آموزشی خود متخصص باشد در کارش موفق نخواهد شد مگر این که به دل دانش آموزان خود راه یابد. معلمی که قلبش را به دانش آموزان خود نمی بخشد محال است که دانش آموزان، قلب های خود را به او ببخشند.

2-از پیغمبر اسلام (ص) پیروی کند و رضای خدا را در کارش فراموش نکند و در کارش مخلص باشد.

3-از راهنمایی دانش آموزان هیچ وقت غفلت نکند.

4-تا می تواند دانش آموزان را به طور غیر مستقیم از ارتکاب عمل زشت و اخلاق فاسد برحذر دارد و از روش های مهر و محبت بیش از توبیخ استفاده کند و رفتارش در این مورد طوری باشد که به هتک حرمت میان او و دانش آموزان منجر نشود.

5-سایر علوم را در نظر دانش آموزان بد جلوه ندهد.

6-در آموزش خود میزان و سطح فهم دانش آموزان را در نظر بگیرد.

7-معلم باید به علم خود عامل باشد و عملش قولش را تکذیب نکند.

در مقالات و مباحث آینده از نظرات سایر اندیشمندان نیز بهره خواهیم جست.

ان شاء الله