ده سال گذشت
قرآن درآموزش و پرورش مهجور نبود، اگر ...
اشاره
ده سال از گلايه رهبر معظم انقلاب از وزارت آموزش و پرورش درباره مهجوريت قرآن کریم گذشت. ايشان در روز معلم سال 1385 در بيانی کاملاً صريح و شفاف درباره ضرورت توجه متوليان وزارت آموزش وپرورش به قرآن کريم و جايگاه آن در اين نهاد تربيتي فرمودند:
« قرآن در آموزش وپرورش حقيقتاً مهجور واقع شده است. علّت اين است كه در دوراني طولاني، قرآن در آموزش و پرورش ما، به خصوص در آن سنين يادگيري مهجور بوده يا اصلاً وجود نداشته است. بعد از پيروزي انقلاب اسلامي،توقع اين بود كه يك كارِ كارستاني انجام بگيرد.كارهايي هم شده است، ليكن جاي حضور قرآن در دوره هاي گوناگون واقعاً خالي است. بايد فكر بشود. امروز خوشبختانه حركت قرآني در كشور خيلي خوب است؛ ليكن در آموزش و پرورش بايد نهادينه شود.»
شايسته آن بود پس از اين فرمايش مقام معظم رهبری، ابعاد مهجوريت قرآن کريم در اين نهاد تربيتي، بررسي و راه کارهای مناسب براي تحقق منويات معظم له شناسايي و مورد اقدام و عمل قرار مي گرفت.اين كه وزارت آموزش و پرورش در طول يك دهه گذشته در اين مسير چه اقداماتي را عملي كرده است؟ سخني است كه به اشارت خواهد آمد. براي جلوگيري از بيان صِرف نواقص و آسيب ها، مطالب همراه با ارائه راهكارهاي پيشنهادي مطرح مي شود.
زنگ خطر
پيامبر اعظمصلّي الله عليه و آلهفرمودند :
«فَـاِذَاالـتَـبَـسَت عَـلَيـكُـمُ الـفِـتَـنُ، كَـقِـطَـعِ الـلَّيـلِ الـمُظـلِـمِ ،فَـعَـلَيـكُم بِـالـقُرآنِ »
«هرگاه آشوبه ا و فتنه هاي زمانه چون شب تار، شما را فرا گرفت،بر شما باد كه به قرآن رو آوريد.»
اصول كافي، ج2 ،ص599
اين حديث مشهور كه از منابع معتبر شيعه نقل شده، گوياي آن است كه علي القاعده آموزش ها و فعاليت هاي قرآني كشور بايد بتواند نسل امروز و فرداي كشور را در برابر شبيخون فرهنگي غرب صيانت و هدايت كند. اگر چنين نيست قطعاً اشكالاتي وجود دارد كه نيازمند بررسي دقيق و بازنگري و اصلاح برنامه هاست.
در نگاه اول تعدد فعاليت هاي قرآني آموزش و پرورش ما را به تحسين وادار مي كند، اما وقتي با دقت به مأموريت ذاتي و اسناد تحولي و نيز نتيجه اقدامات و هزينه هاي انجام شده مي نگريم، وضعيت نگران كننده اي را مشاهده مي كنيم. چرا كه نتايج و شواهد حاكي از سير نزولي جايگاه و اهميت توجه به قرآن در آموزش و پرورش حكايت دارد؛ به گونه اي كه زنگ هاي خطر به صدا در آمده اند و اين هشدار جدّي است كه « درس قرآن در آموزش و پرورش در حال تعطيلي است.»
درست است كه پيچيدگي مسايل فرهنگي و هجمه رسانه اي غرب را نبايد ناديده گرفت؛ اما سهم علل و عوامل ناشي از سوء مديريت در عرصه هاي فرهنگي و به ويژه نظام تعليم و تربيت را نمي توان ناديده گرفت. چرا كه آموزش و پرورش اگر مهم ترين خيمه گاه نظام نباشد، حداقل يكي از مهم ترين هاست. بديهي است ثبات و اقتدار حكومت و تضمين استقرار كشور درحال و آينده ارتباط زيادي به جايگاه و وضعيت امروز نظام تعليم و تربيت دارد. به همين دليل است كه آموزش و پرورش در هيچ كجاي جهان محمل آمد و شدهاي سياسي و جناحي نيست. زيرا مأموريت آموزش و پرورش از چنان استحكامي و وضوحي برخوردار است كه قابل معامله و اغماض نيست.
با كمال تأسف بايد اعتراف كرد كه وضعيت وزارت آموزش و پرورش در نظام جمهوري اسلامي، بي شباهت به داستان جنگ احد نيست. زماني كه سربازان، موقعيت استراتژيك و سنگر حساس خود را به طمع جمع آوري غنايم رها كردند و آن پيروزي شيرين شده را به شكستي سهمگين مبدل كردند. ( سوره آل عمران، آيه 152 )
وَلَـقَد صَـدَقَـكُـمُ اللهُ وَعـدَهُ ،
خدا وعده خود را به شما ( در پيروزى بر دشمن در جنگ احد) تحقق بخشيد؛
اِذ تَـحُسّونَـهُم بِـاِذنِـهِ،
در آن هنگام دشمنان را به فرمان او، شكست داديد؛( و اين پيروزى ادامه داشت)
حَـتّى اِذا فَـشِلـتُم ، وَتَـنازَعـتُم فِي الـاَمـرِ ...
تا اينکه سست شديد و ( بر سر رهاکردن سنگرها) در کار خود به نزاع پرداختيد.
در ميان جايگاه قرآن و آموزش و تدريس آن در آموزش و پرورش بيش ترين لطمه را از افت تحصيلي ديده و مي بيند. درسي كه در طول 12 سال آموزش داده مي شود، ولي نقش اثر بخشي خود را چندان كه بايد ايفا نمي كند. در بسياري از مدارس تخلفات گسترده اتفاق مي افتد كه به صورت آشكارا و پنهان،انزواي تدريجي به دنبال داشته است.
فقدان انسجام انديشه و عمل و يك پارچگي در فعاليت هاي قرآني، نبود نظارت، ارزيابي و سياست هاي تشويقي معلمان و مدارس، عدم رغبت معلمان به آموزش و تدريس قرآن در اثر ناتواني، ورود طرح و برنامه هاي مغاير با اسناد تحولي و مأموريت هاي ذاتي آموزش و پرورش، اعمال نظرات مديران بدون در نظر گرفتن نظرات كارشناسي، همه و همه باعث ناكارآمدي سيستم آموزشي در تحقق منويات رهبر معظم انقلاب و در نهايت مهجوريت هر چه بيش تر قرآن در وزارت آموزش و پرورش مي شود.
وزراي محترم آموزش و پرورش
وزارت آموزش و پرورش در طول اين ده سال ميزبان چهار وزير محترم بوده است كه اغلب ايشان با شعار توجه به جايگاه قرآن كريم در آموزش و پرورش از مجلس شوراي اسلامي رأي اعتماد گرفته اند و البته بيش ترين تأثير را هم در خلق وضعيت موجود داشته اند.
1- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر وزراي محترم آموزش و پرورش، تنها به دلسوزي و اقدام احساسي بسنده نمي كردند و به جاي تأمل در وظايف ذاتي اين وزارتخانه، اسير طرح هاي از پيش برنامه ريزي شده وبا منظورهاي خاص نمي شدند؛ و اين همه منابع مالي و سرمايه هاي نيروي انساني را به نام توسعه فعاليت هاي قرآني، تلف نمي كردند؛ و با ارائه پيشنهادهاي اغلب ناكارآمد، باعث بروز آسيب هاي فراوان و نيز ايجاد انتظارات بيش از حد در مدارس و معلمان و در نهايت بد بين كردن مردم و جامعه نسبت به عملكردت هاي قرآني اين وزارت نمي شدند.
سؤالي كه مطرح مي شود اين است كه اجراي طرح هاي عجولانه و پر اشكالي مانند طرح ملي حافظان قرآن، طرح 10 هزار مدرسه قرآني، طرح نور باران و ... چه ثمره اي براي آموزش و پرورش داشته است ؟ آيا اسناد تحولي را محقق كرده و يا فقط تضعيف مأموريت هاي ذاتي و تعطيلي كلاس هاي رسمي قرآنو ايجاد انتظارات نابجا را به دنبال داشته است....؟!
اگر وزير محترم فعلي به تنها برنامه پيشنهادي خود در « يكپارچه سازي فعاليت هاي قرآني وزارت آموزش و پرورش » عمل كنند، و مسير از پيش هموار شده وزير پيشين را طي نكنند، آيا بسياري از آسيب ها و مهجوريت ها قابل رفع نخواهد بود ؟
2- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر فرصت ناب و بي بديل آموزش قرآن ناديده گرفته نمي شد.
مسئولان فرهنگي كشور در حالي از وضعيت فرهنگي كشور اعلام نارضايتي مي كنند كه نمي خواهند به بديهي ترين و مهم ترين مسأله فرهنگي كشور يعني بي توجهي به آموزش و پرورش فكر كنند. طبق برنامه درسي مصوب، براي هر دانش آموزدر طول دوره هاي تحصيلي بيش از 870ساعت زنگ قرآن و حدود1500 صفحه كتاب درسي تاليف و منظور شده است. اين در حالي است كه براي همين درس سرانه آموزشي،ساعت آموزشي، كتاب درسي، معلم،رسانه هاي متعدد و براي معلمان حقوق ماهيانه و نيز دوره هاي آموزشي در نظر گرفته مي شود.
آيادر صورت فعال كردن هريك از اين بخش ها و ارتقاء كيفي آموزش و توجه جدّي بر اجرا، نظارت و ارزش يابي و نيز اعمال سياست هاي تشويقي، اغلب مسايل قابل حل و نيز پيش بيني و چاره انديشي نخواهد بود ؟
توجه بيش از حد به كمّي نگري در امور براي ارائه آمارها و گزارش هاي زيبا ( و البته كم اثر)،كيفيت عملكرد كلاس و مدرسه و نظام آموزشي را دچار آسيب و شكست مي كند.
وقتي براي هر دانش آموز در طول شش سال ابتدايي مجموعاً 510 جلسه آموزش قرآن برگزار مي شود و براي او حدود 750 صفحه كتاب درسي چاپ مي گردد. و وقتي در طول شش سال متوسطه حداقل در مجموع 360 ساعت آموزشي برگزار و حدود 750 صفحه كتاب درسي چاپ مي شود، چرا نتايج و برونداد برنامه ها چندان كه بايد چنگي به دل نمي زند ؟ چرا انس دانش آموزان با قرآن در طول سال هاي تحصيل نهادينه نمي شود ؟ چرا ...
سؤال : به مدارس اطراف خود نگاهي بياندازيد. آيا در مدارسي كه شما سراغ داريد، از ظرفيت ساعات آموزشي استفاده بهينه مي شود ؟ آيامسئولان ( و والدين ) از وضعيت اجراي ساعات آموزشي دانش آموزان با خبر هستيد ؟ آيا همين ساعات در صورت احيا و پشتيباني پاسخ گوي نيازهاي آموزشي، تربيتي و فرهنگي كودكان و نوجوانان نخواهد بود ؟ آيا در صورت ترميم نواقص و مشكلات، اعم از نظارت و پشتيباني،باز هم بايد هر ساله اعتبارات چند صد ميلياري را هزينه تأسيس كلاس ها و دارالقرآن ها و اجراي فعاليت فوق برنامه كرد و باز هم كتاب چاپ نمود ؟!!! آيا به عواقب اين كار توجه شده است كه بي رغبتي معلمان در آموزش هاي ديني و تدريس قرآن و طولاني شدن زمان آن و نيز تعطيلي تدريجي كلاس هاي قرآن معلول چه مسائل و رفتارهايي است ؟ آيا وجود آموزش ها، كلاس ها و محتواهاي موازي و متعدد باعث نشده تا از اين ساعات براي آموزش دروس ديگر استفاده شود ؟
3- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر وزراي آموزش و پرورش احياي كلاس هاي آموزش قرآن و اجراي تمام قد مصوبات شوراي عالي و نظارت مستمر بر آن ها و اتخاذ سياست هاي تشويقي و جلوگيري از اعمال سليقه و انجام تخلف در اين زمينه را خواستار مي شدند.
شوراي معاونين وزارت آموزش و پرورش
قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر شوراي معاونين وزارت آموزش و پرورش بدون كار كارشناسي اقدام به تصويب و ابلاغ بخشنامه ها و دستورالعمل هاي مغاير با مصوبات شوراي عالي آموزش و پرورش نمي كردند.
براي نمونه فقط به ذكر نام برخي از موارد اشاره مي شود :
1- طرح سامان دهي نيروي انساني در دو سال گذشته كه مديران و معاونان را به تدريس ملزم كرده است. و درس قرآن عملاً بر خلاف مصوبه 677 شوراي عالي كه بايد توسط آموزگار پايه تدريس شود، به مديران مدارس سپرده شده است.
2- جذب 5 هزار مربي قرآن و سپردن تدريس قرآن به ايشان در بسياري از مدارس برخلاف مصوبات شوراي عالي.
3- راه اندازي ده هزار مدرسه قرآني در چند سال گذشته و تعطيلي آن پس از دو سال با هزينه ميلياردها تومان بودجه
4- اجراي طرح ملي حافظان قرآن با هدف تربيت ده ميليون حافظ قرآن و معرفي سه ميليون و دويست هزار نفر حافظ قرآن در طول كمتر از شش ماه و تعطيلي طرح پس از گذشت يك سال
5- در تقليل ساعات كاري معلمان با سابقه بيست سال و بالاتر اغلب زنگ قرآن مد نظر و عمل قرار داده مي شود. اين طرح، اشتباه محرز و مسلمي است كه سال هاست درس قرآن را آزار مي دهد و مانع اجراي قانون تدريس قرآن توسط معلم پايه است. با توجه به بالا بودن سن و سابقه معلمان، اين موضوع از هميشه نگران كننده تر است. شوراي عالي بايد نسبت به تناقضات مصوبات پاسخ گو باشد و راهكارهاي لازم را پيش بيني كند.
شوراي توسعه فعاليت هاي قرآني كشور
4- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر شوراي توسعه فرهنگ قرآني به جاي وادار كردن وزارت آموزش و پرورش به اجراي طرح هاي متعدد و بي ثمر كه صرفاً جنبه شعاري و تبليغي داشته و تا كنون هم ثمري نداشته است؛ از آموزش و پرورش انجام و تكميل وظايف محوله را كه شامل آموزش، ترويج، ارزيابي و تشويق در راستاي تحقق اهداف مصوب شوراي عالي و مندرج در اسناد تحولي و نيز اهداف آموزش عمومي قرآن بود را خواستار مي شد.
با توجه به تزريق بودجه آموزش عمومي قرآن در دو دولت دهم و يازدهم، هزينه هاي زيادي به نام قرآن در اين ارگان انجام شد. اما با كمال تأسف هيچ يك مخاطبان اصلي كه وظيفه اصلي تحقق اهداف آموزش عمومي قرآن را بر عهده دارند يعني معلمان و دبيران قرآن از اين اعتبارات نه ريالي بهره بردند و نه اصلاً خبردار شدند. نتيجه آن كه پس از گذشت چند سال از تشكيل شوراي توسعه فرهنگ قرآني، بود و نبود كميسيون آموزش عمومي قرآن براي معلمان و كلاس هاي قرآن مدارس يكي است.
آيا بهتر نبود در تخصيص اعتبارات به جاي پرداختن به امور تأسيسي و سخت افزاري، به آموزش نيروهاي انساني اين وزارت خانه كه مأموريت و وظيفه ايشان تحقق اهداف آموزش عمومي قرآن است توجه مي شد ؟
آيا اگر شوراي توسعه فعاليت هاي قرآني اين وزارتخانه را در يك بازه زماني حداقل پنج ساله موظف به آموزش و ارتقاي صلاحيت هاي عمومي و حرفه اي معلمان مي نمود، امروز نتيجه بهتري نمي گرفت ؟
آيا بدون داشتن نيروي انساني قابل، انجام هر طرح و برنامه اي بيهوده و بي ثمر نخواهد بود ؟
آيا اين ضعف اثر بخشي هر برنامه موفقي را به تدريج ضايع نخواهد داد ؟
تغييرات 180 درجه اي شوراي توسعه فرهنگ قرآني در هر سال، نشان دهنده ناكارآمدي آن است.
كميسيون آموزش عمومي قرآن كشور
5- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر كميسيون آموزش عمومي قرآن كشور به جاي حضور الصاقي و تحميلي در آموزش و پرورش و ايجاد مزاحمت در انجام وظايف و افزايش كميت هاي غير اصولي در فعاليت هاي قرآني و اتلاف وقت و سرمايه مالي افراد در انجام طرح و برنامه هاي غير ضروري و غير كارشناسي و ايجاد اختلاف در بين بخش هاي مختلف و ايجاد انتظارات نا معقول در مدارس و بين معلمان :
اولاً -جايگاه مناسب و شايسته خود در اين وزارت خانه را مشخص كند. در وضعيت فعلي اين كميسيون زير مجموعه معاونت پرورشي است. در حالي كه بايد بر كل آموزش و پرورش و مراكز و بخش هاي مرتبط با آموزش عمومي قرآن تفوق داشته باشد.
ثانياً –به جاي الزام و اجبار مراكز و نهادها به اجراي طرح هاي متفرقه، ايشان را به اجراي كامل و دقيق وظايف محوله متناسب با مأموريت ذاتي هريك ملزم نمايد.
به عنوان نمونه فقط در دوره ابتدايي ( پايه هاي اول تا ششم ) حدود 400 هزار آموزگار، وظيفه آموزش قرآن به بيش از هفت ميليون نفر دانش آموز را در طول يك سال تحصيلي بر عهده دارند. درپايه اول ابتدايي دو جلسه در هفته و در پايه هاي دوم تا ششم ابتدايي سه جلسه در هفته.
آيا آموزش و ارتقاي معلمان مهم تر است يا تأسيس 10 هزار مدرسه قرآني؟ آيا اگر كميسيون آموزش عمومي آموزگاران دوره ابتدايي را در طول حداقل 5 سال مورد آموزش جدي قرار بدهد و ايشان را در كسب صلاحيت هاي مشترك و حرفه اي آموزش قرآن ياري نمايد، بهترين و مؤثرترين كار نخواهد بود ؟
و باز به عنوان نمونه در طرح ملي حافظان قرآن شاهد اتفاق هولناكي در كشور بوديم كه از كنار آن با اغماض عبور شد. به بهانه تربيت ده ميليون حافظ قرآن، بدون هيچ گونه آموزشي در عرض كمتر از شش ماه حدود سه و نيم ميليون نفر دانش آموز از كل كشور به عنوان حافظ قرآن كريم همراه با اسم و مشخصات در سايت معاونت پرورشي معرفي شدند. در حالي كه اغلب اين دانش آموزان نه تنها حافظ نبودند بلكه حتي روحشان هم از اين موضوع خبر نداشت.
اين كه چه كساني، با چه منظوري دست به چنين اعمالي زدند و از نام و اعتبار رهبري در اين زمينه هزينه كردند و نيز اعتبارات كلان اين طرح از كجا تأمين شد و با خاطيان چه برخوردي گرديد و براي جلوگيري از تكرار چنين وقايعي چه راهكارهايي ارائه گرديد. و آيا امروز هم همان افراد، همان طرح و برنامه ها را البته با نام و شكل ديگري در حال اجرا ندارند ؟!!! خود مثنوي ديگري است.
با اين كه ايننوع برنامه ها مغاير با اسناد تحولي است و سياست هاي ابلاغي مقام معظم رهيري، سند تحول بنيادين آموزش و پرورش وظايف را به روشني بيان كرده است. اما هم چنان فرهنگ تكرار اشتباهات وجود دارد.
بي ترديد افراد و جريان هاي خاص، بيش ترين نقش را در اين ميان دارند. و از آن سود مي برند.تجربه نشان مي دهد مهم ترين اشكال در ضعف برخورد با خاطيان است كه زمينه و جرأت تكرار خطاها را به قانون گريزان و افرادي كه فراقانوني عمل مي كنند، فراهم مي آورد.
شوراي توسعه فرهنگ قرآني كشور بايد بر اساس مصوبات خود، از هر نهاد و ارگاني مأموريت سپرده شده را به صورت دقيق مطالبه كند به گونه اي كه انجام آن به ساير بخش ها و نهادها كشانده نشود. به عنوان مثال اگر وظيفه آموزش و پرورش آموزش روخواني قرآن كريم تا پايان دوره اول ابتدايي است، تحقق اين موضوع نبايد به صورت رسمي به ساير مقاطع و يا حتي ساير بخش ها مانند مساجد و سازمان ها كشيده شود.
عملاً چيزي به نام كميسيون آموزش عمومي قرآن در آموزش و پرورش وجود ندارد. شوراي توسعه فرهنگ قرآني درحالي وظيفه آموزش عمومي قرآن را از وزارت آموزش و پرورش مطالبه مي كند كه خود به خطا، تمام اختيارات و اعتبارات را در اختيار معاونت پرورشي قرار مي دهد.در صورتي كه اين معاونت كم ترين سنخيت را چه به لحاظ وظايف و چه به لحاظ كميت و مخاطب و چه به لحاظ توجه و ورود به موضوعات و سرفصل هاي آموزشي با اهداف آموزش عمومي قرآن كريم ندارد. همين خطاي بزرگ، زمينه بروز آسيب هاي متعدد در چند سال گذشته را شده است.
شوراي عالي آموزش و پرورش
6- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگرشوراي عالي آموزش و پرورش در نظارت بر اجراي صحيح و دقيق قوانين دچار مسامحه كاري و كوتاهي نمي شد.امروز شاهد ارسال بخشنامه هاي مغاير با مصوبات آن شورا به مدارس و نقض آشكار قوانين نبوديم.
مانند بخشنامه ساماندهي نيروي انساني معاونت ابتدايي كه دو سال است مديران و معاونان مدارس را ملزم به تدريس قرآن مي كند. در حال كه اين بخشنامه بر خلاف مصوبات 677 و 841 اين شورا است.
و يا نبود هيچ ساز و كاراجرايي و رسمي در شوراي عالي آموزش و پروش براي نظارت مستمر بر دروس از جمله تدريس قرآن كه سال به سال نور چراغش در حال فروكش كردن و خاموش شدن است.
شوراي عالي بايد قاطعانه از معاونت هاي ابتدايي و متوسطه، برنامه مشخص براي نظارت و پشتيباني مستمر از فعاليت هاي آموزشي قرآن را مطالبه كند.شوراي عالي بايد از خودمختاري بخش هاي مختلف در انجام هرگونه فعاليتي خارج از ضوابط و مصوبات جلوگيري نمايد. بسياري از طرح و برنامه هاي در حال اجرا نه تنها برخلاف مصوبات شوراي عالي است، بلكه بر خلاف مصوبات خود آن مجموعه هاست.
به عنوان نمونه ؛ در حال حاضر « طرح نورباران » با داشتن صدها اشكال برنامه اي، ساختاري و محتوايي مغاير با مصوبات همان معاونت پرورشي در حال اجراست.
زماني كه اولويت ها و واجبات ( فرايض ) جاي خود را به مستحبات ( فضايل ) و فعاليت هاي جنبي و شعاري مي دهد كه اغلب هيچ كمكي به بهبود و ارتقاء وضعيت موجود نمي كند و بلكه در اغلب موارد مغاير با اهداف و اسناد تحولي و برنمامه هاي مصوب در حال اجراست، نمي توان نتيجه بهتري را انتظار داشت.
نمونه اول :راه اندازي 10 هزار مدرسه قرآني چه ثمره اي به جز تلف كردن سرمايه هاي مادي و عمر نيروهاي انساني و شكست براي فرهنگ قرآني كشور و آموزش و پرورش داشت ؟
چرا بايد در يك سيستم و نظام، يك فرد به خاطر داشتن پست مديريتي، اين قدرت را داشته باشد كه چنين طرح و برنامه هايي را به نظام آموزشي و پرورشي تحميل كند و كسي را ياراي رويارويي حتّي در حد تذكر به ايشان نباشد. پس شوراي عالي آموزش و پرورش در اين گونه امور چه وظيفه اي دارد ؟
نمونه دوم :مدارس تخصصي قرآن دوره ابتدايي كه قدم مثبت و موفقي در آموزش و پرورش به شمار مي رفت و با دستور شوراي عالي آموزش و پرورش تشكيل و راه اندازي شده بود، چرا در عمل تعطيل و به حال خود رها شده است. چرا طبق ضوابط عمل نمي شود و تكليف روشن نمي گردد. اين امور مشخص كه در درون سيستم قابل حل و فصل است.
نمونه سوم:معاونت پرورشي به جاي پرداختن به اموري مانند برگزاري « مسابقه شكوفه هاي قرآني» كه در اصل و تا كنون وظيفه سازمان اوقاف و امور خيريه ( وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ) بوده است و به دليل بالا بودن سطح مسابقات، حتي نيم درصد از دانش آموزان كشور را هم شامل نمي شود، به برگزاري هر چه بهتر مسابقات آن هم نه فقط حفظ و قرائت،بلكه در رشته هاي روخواني، روان خواني، مفاهيم و حفظ نسبي قرآن مي پرداخت تا اهداف اسناد تحولي سريع تر و بهتر محقق مي شد.
سوال : آيا مسابقات قرآني وزارت آموزش و پرورش با مسابقات ( شكوفه هاي قرآني ) سازمان اوقاف و امور خيريه ( وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ) كه دانش آموزان زير 16 سال را شامل مي شود، بايد يكي مي شد ؟
جواب : مسلماً خير؛ زيرا اولاً مأموريت ذاتي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي يك مأموريت تبليغي و ترويجي است. و مسابقات در آن مجموعه فرهنگي موضوعيت دارد اما مأموريت وزارت آموزش و پرورش يك مأموريت آموزشي و تربيتي است. پس مسابقات دانش آموزي در اين نهاد طريقيت دارد و اين آموزش است كه موضوعيت دارد و مسابقات و فعاليت هاي تكميلي براي تقويت فرايند آموزش است.
نمونه سوم :كاش به جاي اعمال مديريت وزير سابق در جذب 5000 نفر از افراد به نام « مربي قرآن » كه بلاتكليفي چند ساله ايشان و سپس واگذاري اين افراد به بخش هاي گوناگون مانند معلمي در دوره ابتدايي و سمت هاي اداري، زمينه اي فراهم مي شد تا اين افراد از مجاري قانوني در حوزه نظارت بر حسن اجراي برنامه درسي قرآن, دوره هاي لازم را سپري مي كردند و در اين زمينه به كار گرفت مي شدند. اما اين تصميمات خلق الساعه و شكست هاي بعدي پيامدهاي منفي طولاني مدتي را بر آموزش و پرورش گذاشته كه كم ترين آن سلب اعتماد مردم از مديران و برنامه ريزان است.
7- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر هر بخش به وظيفه خود عمل مي كرد؛ تا آموزش روخواني از دوره پيش دبستاني شروع نشود و تا فوق ليسانس ادامه پيدا نكند و در آخر هم مهارت مورد انتظار تأمين نگردد. صلاحيت هاي مشتركي مانند روخواني و روان خواني نه تنها در آموزش و پرورش انتظارات برنامه ريزان را تأمين نمي كند؛ بلكه علي رقم همه فعاليت هايي كه بخش هاي مختلف مانند مركز آموزش نيروي انساني، معاونت پرورشي و دارالقرآن ها در داخل آموزش و پرورش و ساير ارگان هادر خارج از آموزش و پرورش هم رضايت بخش نيست.
8- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر آموزش و پرورش موظف مي شد تا در زمان معين به وظيفه آموزش عمومي قرآن خود عمل كند تا ديگر بخش ها مجبور به تكرار آن نباشند و بلكه در راستاي ارتقاء آموزش قرآن در جامعه قدم بردارند.
9- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر قوانين مصوب شوراي عالي آموزش و پرورش مانند ساعات رسمي آموزش قرآن ( سه زنگ در هفته ) به آساني در اكثر مدارس به يك يا دو زنگ تقليل پيدا نمي كرد و به جاي آن رياضي تدريس نمي شد.
10- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر به جاي تجميع ساعات قرآن در يك روز و خسته كردن دانش آموزان، طبق مصوبه شوراي عالي آموزش و پرورش، در سه روز با فاصله معين و آن هم ترجيحاً زنگ اول يا دوم آموزش داده مي شد.
11- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر بر سر نخواستن درس قرآن توسط آموزگار، دبير غيرمرتبط، معلمان داراي تقليل ساعات كار، مربيان قرآن ، مدير و معاونان و خلاصه هركس كه ساعات اضافي دارد و براي پركردن ساعت بايد قرآن تدريس كند، دعوا و شكايت نمي شد.
12 - قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر به جاي تعطيلي نظارت و ارزش يابي آموزشي و از بين بردن معلمان راهنماي شهري و روستايي در سال هاي گذشته، اين بخش احيا و مورد حمايت قرار مي گرفت تا انگيزه و تلاش آن دسته از معلمان و مربيان علاقه مند تدريس قرآن رفته رفته به سردي نمي گراييد و از بين نمي رفت.
13- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر طبق قانون شوراي عالي آموزش و پرورش هر طرح و برنامه قرآني ابتدا به تصويب و تاييد اين شورا مي رسيد تا در صورت داشتن اعتراض و انتقاد معلوم مي شد چه كسي بايد پاسخگو باشد، شوراي عالي يا وزير سابق كه ديگر در آموزش و پرورش نيست.
14- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر هر طرح و برنامه قرآني پس از تاييد نظرات كارشناسي و اخذ مجوزهاي قانوني ابتدا به صورت آزمايشي اجرا و سپس نسبت به اجراي سراسري آن اقدام مي شد. در سال هاي اخير اين رويه سازمان پژوهش به دليل اعمال مديريت اشخاص كنار گذاشته شده و همين مسئله موجب بروز اختلاف نظرهاي زيادي بين كارشناسان و مديران شده است.
اسناد تحولي
15- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگرتحقق اسناد تحولي مبناي عمل قرار مي گرفت و نه مصالح افراد و جريان هاي حاكم؛ و از اجراي هرگونه طرح و برنامه مغاير يا موازي جلوگيري مي شد. امروز چه كسي بر اجراي اسناد تحولي نظارت مي كند ؟ بايد غم اين همه مشكلات را به چه كسي گفت ؟ مجريان بايد از كجا بر اجراي صحيح اسناد تحولي اعتماد پيدا كنند؟ معلوم نيست!
در سه سند تحولي وزارت آموزش و پرورش شامل سياست هاي ابلاغي مقام معظم رهبري، سند تحول بنيادين و سند برنامه درسي ملي ، اهداف آموزش عمومي قرآن ( مصوب شوراي توسعه فرهنگ قرآني كشور ) شرح وظايف و مأموريت هاي اين وزارت خانه به روشني بيان گرديده است. اما اين كه چرا به جاي تحقق اهداف و كيفيت بخشي به آن ها، همواره با گسترش كميت ها، از كيفيت برنامه هاي درسي و فعايت هاي رسمي كاسته مي شود، جاي بسي تعجّب و شگفتي است.
16- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر پس از گذشت چهار سال از تصويب اسناد تحولي، مغايرت هاي اسناد كه به دليل توليد موازي به وجود آمده بود،برطرف مي شد. تا زمينه اختلاف نظرات را كاهش مي داد.
اسنادي كه در نگاشت هاي اوليه صحيح بود، اما در اثر نفوذ افراد و جريان هاي خاص به گونه اي ديگر آن هم به صورت ناگهاني به تصويب رسيده و ارائه گرديده است.
مانند اهداف آموزش عمومي قرآن كه چشم انداز آن در مرحله تصويب و بدون كارشناسي به تصويب رسيده و با ساير مفاد تناسب و سنخيت ندارد و يا در سند برنامه درسي ملي موضوع تلفيق دروس ديني و قرآن در مرحله نهايي به سند تحميل شده است. اين امر با نگاشت هاي پيشين تناسب و سنخيت ندارد و در صورت اجرا نگران كننده است.
مركز آموزش و ارتقاي نيروي انساني
17- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگرمعلمان مدارس از آموزش هاي لازم به اندازه كافي بهره مند مي شدند.
سال هاست كه آموزش معلمان، فاقد حداقل كارآيي لازم است.
مشكلاتي كه دوره هاي آموزشي را تهديد كرده و اثر بخشي آن را ناچيز مي كند فراوان است. و متاسفانه در طول اين سال ها هم به قوت خود باقي است. انتخاب نامناسب نيروهاي واجد شرايط و شايسته براي تأمين مدرس كشوري؛ اختصاص ساعات آموزشي ناكافي براي آموزش آنان؛ تعداد بيش از اندازه افراد حاضر در كلاس هاي آموزشي، كه مانع اجراي كارگاهي كلاس ها شده و كيفيت را تا حد زيادي كاهش مي دهد؛ قبولي همه افراد شركت كننده به دليل كمبود امكانات و شرايط ارزيابي و ... به علت ضعف سيستم موجود؛ تنها بخشي از دلايل ناكارآمدي دوره هاي تأمين مدرسي و نيز آموزش معلمان است.
در آموزش و پرورش حدود يك ميليون نفر معلم مشغول تدريس هستند كه نيمي از ايشان در دوره ابتدايي فعاليت مي كنند. اغلب اين افراد در خواندن روان قرآن كريم دچار اشكال هستند و در عين حال آموزش قرآن مدرسه را هم به عهده دارند.
18- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگرمركز نيروي انساني براي مديران مدارس دوره هاي نظارت و ارزش يابي از دروس مخصوصا درس قرآن را پيش بيني مي كرد تا اين امر خطير به بهانه سر رشته نداشتن مدير مدرسه مورد غفلت قرار گيرد. و يا مربيان و افرادي كه به هر دليل به آموزش قرآن مي پردازند حتماً صلاحيت ايشان مورد تاييد مراجع ذي صلاح قرار گرفته باشد و در صورت نياز به شركت در دوره هاي آموزشي مؤثر فراخوانده شوند.
معاونت پژوهشي
19- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر هر يك از فعاليت هاي قرآني آموزش و پرورش پيوست پژوهشي داشت تا معلوم شود بر اساس كدام نظريه و ديدگاه علمي و پژوهش ميداني به اين روش و طرح و برنامه رسيده شده است؟
با آن كه معاونت پژوهشي اين وزارت خانه در ارائه آثار و منابع پژوهشي در زمينه آموزش قرآن موفق و پيشرو بوده و نيز در تهيه و توليد اسناد تحولي و ونابع آموزشي و كتب درسيمهم ترين نقش را داشته،در حال حاضر اغلب طرح و برنامه هاي قرآني در وزارت آموزش و پرورش از اعتبار علمي قابل قبولي برخوردار نيست و تنها بر اساس سلايق و علايق افراد و جريان ها بنا نهاده شده است.
20- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر پژوهش هاي متعددي كه در قالب ارزش يابي ها، بروندادها، پايان نامه ها و ... از سوي افراد حقيقي يا حقوقي انجام شده است، كار بست پژوهشي داشت و مورد استفاده ساير معاونت ها و دفاتر ستادي قرار مي گرفت. مديريت هاي فعلي اين قدرت را دارد كه در مقابل كاربست هاي پژوهشي به راحتي مقاومت كند و نسبت به آن ها بي توجه باشد.
معاونت آموزشي
21- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر به اجراي برنامه ها تا حصول نتيجه توجه مي شد. بررسي ها و تجارب عيني نشان مي دهد برنامه هاي درسي و آموزشي به دليل عدم نظارت صحيح و دقيق و مستمر به صورت تمام قد و كامل اجرا نمي شوند. همين مسئله در شكاف آموزشي موجود بين اهداف قصد شده و اهداف كسب شده به خوبي نمايان است.
22- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر سيستم ارزش يابي دقيق نسبت به شناسايي و تشويق افراد و مدارس و مناطق موفق در امر آموزش عمومي قرآن و فعاليت هاي قرآني طبق برنامه ريزي و اجراي دقيق و نظارت مستمر اقدام مي كرد. در حال حاضر ملاك هاي ارزيابي و تعيين افراد نه بر اساس كيفيت كار بلكه متناسب با مدارك و مسائل كمي است.
معاونت پرورشي
23- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر حوزه ستادي ( يعني وزير محترم و شوراي معاونان وزارت آموزش و پرورش، شوراي عالي آموزش و پرورش، شوراي توسعه فرهنگ قرآني و ساير مديران عالي ) دچار اين خطاي اساسي نمي شدند كه آموزش و فعاليت هاي قرآني يعني معاونت پرورشي و معاونت پرورشي است كه عمده ترين برگزار كننده فعاليت هاي قرآني و فرهنگي است.
در صورتي كه با يك نگاه اجمالي به ميزان فعاليت ها، تعداد توليدات بسته هاي آموزشي و تيراژ آن ها و ساعات آموزشي و تعداد مخاطبان و نيز اثر بخشي آن ها، آيا سهم معاونت پرورشي كمتر از حوزه هاي ديگر نيست ؟!!
آنچه كه اين وضعيت را باعث شده مشخص نبودن مأموريت ذاتي و اصلي معاونت پرورشي است كه به او اين اجازه را مي دهد. و الّا آموزش عمومي قرآن در وهله اول در حوزه اهداف و برنامه هاي معاونت پژوهشي به عنوان برنامه ريز آموزشي و درسي است و در وهله دوم با معاونت آموزشي است كه وظيفه اجراي كامل و مستمر و نيز نظارت بر حسن اجراي برنامه هاي درسي را بر عهده دارد. و در وهله سوم معاونت پرورشي است كه وظيفه تبليغ و ترويج برنامه هاي آموزشي و تربيتي را بر عهده دارد.
سوال :با توجه به اين كه وظيفه برنامه ريزي درسي و آموزشي با معاونت پژوهشي است و اجراي آن با معاونت آموزشي؛ و اگر معاونت پرورشي در حوزه آموزش و برنامه درسي وظيفه تبليغي و ترويجي ندارد، پس چرا كميسيون آموزش عمومي قرآن به اين معاونت سپرده شده است ؟!!! و اگر وظيفه دارد، پس چرا با وجود مسئوليت آموزش عمومي قرآن در سال هاي اخير، تا كنون كاري نكرده است ؟
24- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر به جاي راه اندازي 10 هزار مدرسه قرآني و تلف كردن سرمايه هاي مادي انساني در اين راه، به تجهيز امكانات درسي مانند لوحه آموزشي، لوح فشرده و ضبط پخش صوت قرآن و ... حداقل در مدارس محروم روستايي مي كردند.
25- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر به جاي اجراي طرح ملي حفظ قرآن - كه در عمل،مطالبه رهبري در خصوص تربيت ده ميليون حافظ قرآن را در مقابل اسناد تحولي قرار مي دهد - به اجراي سياست هاي ابلاغي رهبر معظم انقلاب همّت مي گماشت، مقبول تر و معقول تر نبود ؟
آيا اگر به جاي ارائه آمار سه ميليون و دويست هزار نفريدانش آموزان حافظ قرآن در سايت معاونت پرورشي كه البته با تهديد و وعده و وعيد در ادارات آموزش و پرورش استان ها و مناطق اتفاق افتاد، از فضا و ساعات آموزش قرآن براي حفظ پيام هاي قرآني و سوره هاي پركاربرد كه در كتاب هاي درسي آمده است، بهره مي جستند، مناسب تر نبود ؟
26- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر مانند دهه هاي اول انقلاب، مدارس محروم و روستايي كشور در تخصيص اعتبارات و طرح و برنامه هاي حمايتي در اولويت بودند. نه اين كه از اعتبارات موجود نه تنها ريالي براي حمايت از اين مدارس در زمينه رشد و توسعه آموزش هاي قرآني كمك گرفته نمي شود، بلكه با چنين فكري هم موافقت و همراهي لازم صورت نمي گيرد. بررسي طرح و برنامه هاي بي شمار چند سال اخير به خوبي بيانگر اين نكته است.
از حرف تا عمل
27- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر عزم جدي و ملّي در رفع مهجوريت قرآن كريم در مسئولان و مديران اين وزارتخانه ديده مي شد. تجربه نشان مي دهد كارهاي متفرقه، سليقه اي و مقطعي هرگز پاسخ گوي منويات رهبر معظم انقلاب در انجام « كار كارستان » نبوده است، تا جاي خالي قرآن در آموزش و پرورش را پر كند.
آيا به راستي مديران محترم آموزش و پرورش مي توانند بگويند در راستاي لبيك گويي به رهبر انقلاب كار كارستاني كرده اند و قرآن را از مهجوريت خارج كرده اند ؟ و يا همواره گناه را به گردن دولت هاي قبلي مي اندازند. و از آن جا كه دولت هاي پيشين همواره در يك حاشيه امن قرار دارند، هر كس به خود اجازه انجام هر نوع سليقه كاري را مي دهد ؟
28- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر مديران آموزش و پرورش بدون نظر و امضاي متخصصان و كارشناسان علمي و نيز كاربست نتايج پژوهشي، دست به اقدام و عمل نمي زدند.
29- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر مديران مدارس به جاي سفارش به معلمان براي دادن نمرات بالا در درس قرآن و يا اختصاص ساعت درس قرآن به ساير دروس، بر امر آموزش معلم نظارت دقيق و مستمر داشتند و بي سوادي قرآني دانش آموزان كشور را تحمل نمي كردند. و در صدد تحقق هدف كسب سواد قرآني توسط دانش آموزان بر مي آمدند.
نتيجه كار
30- قرآن در وزارت آموزش و پرورش مهجور نبود اگر باور داشتيم كه امروز دقيقاً نتيجه كشته گذشته را درو مي كنيم و با برنامه ريزي ها و رفتار آموزشي گذشته، نبايد بيش از اين انتظار موفقيت داشته باشيم.
جايي كه مديران كشور به كميت ها و آمارهاي فريبنده دل خوشند و برايشان مهم نيست كه در مدرسه و كلاس درس چه اتفاق مي افتد،آيا آن ها از امكانات و شرايط آموزشي صحيح برخوردارند و يا به دلايلي چون نداشتن امكانات اوليه چون لوحه و سي دي و يا آشنا نبودن با روش هاي صحيح تدريس، همواره از آموزش قرآن وحشت دارند ؟
تعدد دروس و حجم كتاب هاي درسي و كمك درسي از يك سو و انتظارات اولياي دانش آموزان از معلمان در توجه بيش تر به دروس پايه( رياضي، علوم تجربي و ... ) از سوي ديگر و ناتواني معلم در اثر سوء مديريت در سال هاي گذشته، از جمله آسيب هايي هستند كه باعث مي شوند معلم به راحتي ساعات آموزش قرآن را به دروس ديگر اختصاص دهد.
سخن پاياني
ده سال قبل مقام معظم رهبري از مهجوريت قرآن گله داشتند و ما گوش نكرديم و روزگار گذشت.
نمي دانم سخن آن روز رهبري، حرف دل امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف هم هست يانه ؟
اما من از روزي مي ترسم كه رسول اكرم صلي الله عليه و آله قرآن را دست مي گيرند و از امت خود در مهجوريت قرآن اين گونه شكوه مي نمايند كه : « يـا رَّبِ اِنَّ قَومِ اتَّـخَـذوا هـذَا الـقُرآنَ مَهـجورًا» ( سوره قرقان / آيه 30 )
و ما آن روز، مخاطب پيامبر اعظم و اين آيه شريف باشيم.
و السلام
ارديبهشت 1395
با احترام و عرض ارادت
رضا نباتي
كارشناس آموزش قرآن دفتر برنامه ريزي و تأليف كتب درسي
و مؤلف كتاب هاي درسي قرآن
وبلاگ فرهنگ آموزش قرآن
QURAN-EDU.BLOGFA.COM
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان
حتي نماز خواندن بچه ها
قرآن نمي خوانيم كه دروغ زياد است رشوه و ... زياد است. كسي كه قران بخواند به خود اجازه معصيت نمي دهد.
راستي جناب عالي چقدر با قرآن انس داري.
خانواده شما چقدر ؟
تو خود حجاب خودي حافظ از ميان برخيز
عزمي در كشور و آموزش و پرورش نيست.