مقدمه
بررسی تحول بنیادین در آموزش و پرورش از سال 1381 شروع شد و مطالعات مقدماتی آن طی 10 سال انجام گرفت تا در نهایت منجر به طرحی شد که در اواخر سال 89 و شش ماهه اول سال 90 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و جنبه قانونی به خود گرفت و سند تحول بنیادین نظام آموزشی نامیده شد .
از سند تحول بنیادین در آموزش وپرورش به مثابه نقشه راهی برای تحقق ارزش ها و آرمان های متعالی انقلاب اسلامی مانند احیای تمدن عظیم اسلامی، حضور سازنده، فعال و پیشرو در میان ملت ها و کسب آمادگی برای برقراری عدالت و معنویت در جهان و تحقق بخش حیات طیبه، جامعه عدل جهانی وتمدن اسلامی - ایرانی تعبیر شده است ؛ قرار است اجرای این سند منجر به " کسب موقعیت نخست تربیتی در منطقه و جهان اسلام و ارتقاء فزاینده جایگاه تعلیم و تربیت ایران در سطح جهانی " شود .
این سند بر مبنای سه اثر 1- مبانی فلسفی تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی 2- مبانی نظری نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی 3- رهنامه نظام فلسفه تعلیم و تربیت رسمی و عمومی در جمهوری اسلامی تنظیم شده است .
اجرای طرح نیاز به 6 زیر نظام دارد که عبارتند از :
1- طراحی و تدوین و اجرای درس ملی
2- تربیت معلم و تامین منابع انسانی
3- راهبری و مدیریت
4- تامین و تخصیص منابع مالی
5- تامین فضا و تجهیزات
6- فناوری ، پژوهش و ارزشیابی
از این 6 خرده نظام فقط برنامه درس ملی به تصویب رسیده و مطالعه 5 تای دیگر در مرحله مقدماتی است .
هدف نهایی از اجرای تحول بنیادین در آموزش و پرورش « حیات طیبه » است . انسانی که در این نظام پرورش می یابد باید بعد از 12 سال و یا حین این 12 سال آمادگی ورود به حیات طیبه را دارا باشد و زندگی ای داشته باشد پاک و پاکیزه و دل چسب و انسان ساخته شده بر مبنای نظام معیار اسلامی باشد . انسانی که از افراط و تفریط به دور است و متخلق به اخلاق الهی است .
اسناد این طرح عظیم در مدت 10 سال توسط صاحب نظران خبرۀ حوزه و دانشگاه و آموزش و پرورش تهیه شده که هر کدام تخصص خاص خود را داشته اند و بررسی آن باید توسط افرادی انجام گیرد در حد و اندازه این اندیشمندان .
اما این مسئله مانع از آن نیست که معلمان یعنی مجریان طرح که سربازان خط مقدم هستند و از نزدیک دست بر آتش دارند این طرح را بررسی و نقطه نظرات خود را برای اصلاح آن بیان نکنند . ( هرچند که هنوز راه کار مناسبی برای ارزشیابی طرح و اصلاح نقاط ضعف آن که در حین اجرا خود را نشان می دهد تدوین نشده است )
اشکال اصلی این طرح در مرحله عمل این است که قبل از انجام زیر ساخت ها ، ریل گذاری شده و قطار تحول بر روی آن به حرکت در آمده و بیم آن می رود که از ریل خارج و یا در مواجهه با موانع متوقف شود .
با وجود این که چهارسال از اجرای آن می گذرد این سند ، تا به امروز بوده و نه تحول آفرین نبوده است و تاکنون نتوانسته آموزش و پرورش را که با چالش های جدی روبه رو است و برون داد آن در طراز جمهوری اسلامی ایران نیست و پاسخ گوی تحولات محیطی و نیازهای جامعه نمی باشد، از بن بست خارج سازد .
البته بدیهی است که ، گرچه انتظار تحولی عظیم در مدت زمانی کوتاه نابه جاست! ولی انتظار است جوانه هایی از تحول در این مدت پدیدار می گردید .
اشکال دیگر آنجا است که اجرای طرح از تغییر ساختاری شروع شده است هر چند ساختار باید تغییر می کرد به خصوص در متوسطه اول و دوم ، ولی بدون تغییر ساختار نیز می شد بسیاری از بندها را اجرا کرد تا زمینه لازم برای اجرای سند فراهم شود و در مرحله عمل با مشکل کمتری روبه رو گردد.
مسلم است که بررسی همۀ بندهای سند از حوصله یک مقاله خارج است.
لذا به عنوان یک معلم با تجربه که در طول خدمت خود شاهد اجرای طرح هایی بودم که هر چند داعیه ایجاد تحول بنیادین را داشتند اما هیچ کدام منجر به تحول نشدند ، سند تحول را مورد بررسی قرار می دهم .
این بررسی در دو بخش انجام می گردد .
بخش اول بررسی بعضی از بندهای طرح و بخش دوم اقدامات انجام شده برای اجرای سند.
بخش اول :
1- " استقرار نظام سنجش صلاحیت های عمومی و تخصصی و حرفه ای و تعیین ملاک های ارزیابی و ارتقاء ( نظام رتبه بندی ) علمی و تربیتی معلمان و تقویت انگیزه ارتقای شغلی در آنان "
سئوال اینجا است که آیا آنچه در حال حاضر به عنوان نظام رتبه بندی مطرح است همین بند سند است ؟!
رتبه های مقدماتی – پایه – ارشد – خبره و عالی در قانون مدیریت خدمات کشوری مطرح بوده و به طور ناقص در چند سال گذشته نیز اجرا شده است ؛ باید مشخص شود از دیدگاه مسئولین ارشد آموزش و پرورش این بند همان است که در قانون مدیریت خدمات کشوری آمده که اگر چنین است چه نیازی به تنظیم قانون جدید می باشد و اگر مطلب جدیدی است نباید آنچه اجرا می شود را نظام رتبه بندی نامید و آیین نامه اجرایی این بند تهیه و تصویب شود و اگر شده به اطلاع معلمان برسد .
در سند تحول بند دیگری نیز وجود دارد که ارتباط آن با این بند باید مشخص شود " ایجاد نظام ارزیابی صلاحیت های معلمان شامل شایستگی های اخلاقی ، اعتقادی ، انقلابی ، حرفه ای و تخصصی و ارزشیابی متناسب با مبانی و اهداف سند تحول راهبردی "
2- "بهینه سازی نظام پرداخت ها مبتنی بر شایستگی ها و بر اساس رویکرد رقابتی "
ظاهراً بند 1 تعمیم یافته این بند است و اگر نه چه آیین نامه ای برای اجرای این بند تهیه و تصویب شده است .
3 - " اتخاذ سازو کارهای قانونی برای افزایش انگیزه معلمان و مربیان با سامان دهی مناسب خدمات و امکانات رفاهی و رفع مشکلات مادی و معیشتی " هر تحولی در آموزش و پرورش باید توسط معلمان انجام گیرد که موقعی میسر است که آنان دارای آرامش فکری باشند .
اجرای این بند می تواند این آرامش فکری را موجب شود .باید ساز و کار قانونی اجرایی شدن این بند هر چه زودتر با هم فکری تشکل های صنفی معلمان توسط آموزش و پرورش تهیه و به تصویب نهادهای ذی ربط برسد.
4- " تاکید بر معلم محوری در رابطه معلم و دانش آموز در عرصه تعلیم و تربیت و جلوگیری از اجرای هر سیاست و برنامه نظری و عملی که این محوریت را مخدوش نماید "
آنچه توسط بسیاری از مدیران واحدهای آموزشی انجام می گیرد که ملاک را صرفاً نظر دانش آموزان می دانند و در واقع دانش آموز محوری به جای معلم محوری است 180 درجه با این بند تناقض دارد . امید است اجرای صحیح این بند امنیت شغلی معلمان را تأمین کند .
5 - " حاکمیت برنامه محوری به جای کتاب محوری و تولید بستۀ آموزشی در برنامه¬های درسی با رعایت اصل معلم محوری " این بند یکی از بندهای پیشرفته سند تحول است که منطبق بر برنامه های اجرا شده در کشورهای پیشرفته می باشد . در رابطه با تولید بستۀ آموزشی در بعضی از درس ها اقداماتی شده است که کامل نیست ، امید آن که در آینده به دست فراموشی سپرده نشود .
6 - " ایجاد ساز و کارهای لازم برای تقویت جایگاه و منزلت فرهنگی و اجتماعی معلمان " مسئولین مربوطه توضیح دهند پس از گذشت چهار سال از اجرای سند تحول ، چه ساز و کاری برای اجرایی شدن این بند پیش بینی کرده اند .
شاهد برخوردهای زننده ای از طرف اولیا و حتی دانش آموزان با معلمان بوده ایم ولی از طرف وزارت و ادارات کل واکنش مناسبی صورت نگرفته است و کم کم مشمول مرور زمان شده است . باید ساز و کاری اندیشید تا با تأمین حقوق معلم و دانش آموز جلو وقوع چنین حوادثی گرفته شود و در صورت وقوع برخورد مناسب صورت گیرد .
7 - " طراحی و استقرار نظام خاص بازنشستگی فرهنگیان برای بهره مندی از تجارب مفید آنان " ؛ در حال حاضر بازنشستگی یعنی خدا حافظی با نظام آموزشی است. معدودی از این عزیزان فرهیخته و با کوله باری از تجربه در مدارس عمدتاً غیر دولتی با پایین ترین نرخ دستمزد به کار گرفته می شوند که خود نوعی تحقیر است .
پس از گذشت چهار سال از اجرای سند هیچ طرح خاصی در رابطه با این بند به تصویب نرسیده است . مشکلات معیشتی بازنشستگان سال های گذشته و تفاوت فاحش حقوق آن ها با شاغلین و یا تازه بازنشست شده ها نیاز به گفتن ندارد .
8 - " افزایش کارآمدی شوراهای درون مدرسه ( معلمان و دانش آموزان ) ؛ با تفویض برخی از اختیارات اداره مدرسه به آنان و فراهم آوردن زمینه مشارکت بیشتر ایشان در فرآیند تعلیم و تربیت مدرسه " این بند مانند بندهای دیگر به آیین نامه نیاز دارد. در حال حاضر شورای معلمان نقشی در اداره مدرسه ندارد و حتی جلسات آن هم صوری است.
9 – " استفاده بهینه از دانش و تجربه نخبگان و پیشکسوتان آموزش و پرورش "؛ این بند فقط در سطح وزیران و معاونان و مدیران کل و معاونان ایشان اجرا می شود که یا بازنشسته نمی شوند و یا اغلب پس از بازنشستگی به عنوان مشاور به کار خود ادامه می دهند .
برای بقیه کارکنان آموزش و پرورش حکم بازنشستگی به منزلۀ حکم اخراج از نظام تعلیم و تربیت است؛ به طوری که در مراجعه به مدرسه هم احساس غربت می کنند .
10 – " توسعه مشارکت بخش های دولتی و غیر دولتی در انجام امور مربوط به تولید ، چاپ و توزیع مواد و منابع آموزشی با تاکید بر سیاست های آموزش و پرورش ، با تاکید بر سیاست تولید بسته های آموزشی و سیاست چند تألیفی در کتاب های درسی" ؛ این بند در راستای تمرکز زدایی است و می تواند باعث تحول در تولید محتواهای آموزشی شود ؛ اما اجرای شتاب زده سند تحول موجب شده کماکان تولید محتواهای آموزشی در انحصار سازمان پژوهش و برنامه ریزی است که قرار است همانند دانشگاه ها با در اختیار داشتن اعضای هیأت علمی اداره شود باقی بماند و تجارب دیگر فرهیختگان استفاده نشود .
عدم اجرای این بند در تألیف کتاب های کمک آموزشی یاری بسیاری به مؤسسات خصوصی کرده است زیرا قبل از شروع سال تحصیلی مشاهده می شود این مؤسسات آخرین تغییرات کتاب های درسی را در کتاب های جدیدشان اعمال می کنند . اینکه از چه طریقی به محتوای کتاب های درسی تازه تألیف شده و به بازار نیامده دسترسی دارند باید مسئولین امر پاسخگو باشند !
11- " گزینش مدیران در سطوح مختلف بر اساس شایسته سالاری و پیشگامی آنان در ارزش های الهی و انسانی و معیارهای علمی ، کارآمدی و باور به اهداف نظام تعلیم و تربیت رسمی " ؛ اجرایی نشدن این بند از آفتاب روشن تر است زیرا در حال حاضر مدیران فقط بر اساس رابطه انتخاب می شوند و هر کدام که با سیاست های مدیران بالا دستی نزدیک تر باشند دوام بیشتری دارند . ( اگر این چنین نبود با تغییر دولت ها مدیران میانی اتوبوسی تغییر نمی کردند ) این بند که در قانون مدیریت خدمات کشوری نیز بیان شده فقط نیاز به آئین نامه دارد و ربطی هم به تغییر ساختار نظام آموزشی ندارد و می تواند زمینه ساز اجرای بهتر سند تحول بنیادین باشد و باید مقدم بر اجرای آن اجرا می شد .
12 – " اهتمام به طراحی ، ساخت و تجهیز مناسب نمازخانه ، آزمایشگاه ، فضای سبز و فضای ورزشی در تمام مدارس به عنوان محیط تعلیم و تربیت " ؛ در رابطه با آزمایشگاه در اغلب مدارس فضا وجود دارد ولی تجهیزات یا فرسوده است و یا کافی نیست و جند سالی است که هیچ اهتمامی به آزمایشگاه نشده است . فضای سبز و ورزشی نیز بیشتر یک شعار است .
سوال اساسی این است که آیا این بند شامل مدارس غیر دولتی نیز می شود یا خیر .
اغلب مدارس غیر دولتی حتی از یک حیاط مناسب برای زنگ تفریح برخودار نیست . آیا این بند در موقع دادن مجوز فعالیت به یک مدرسه غیردولتی لحاظ می شود ؛ اگر پاسخ منفی است ( که ظاهراً چنین است ) به این معنا است که مدارس غیر دولتی خارج از نظام تعلیم و تربیت رسمی هستند پس انتظار اجرای سند تحول بنیادین را از این مدارس نباید داشت .
13 – " تقویت و گسترش مدارس غیر دولتی با اصلاح و بازنگری قوانین و مقررات موجود " ؛ در رابطه با مدارس غیر دولتی قانونی در سال 87 توسط کمسیون ماده 80 به تصویب مجلس رسید و قرار بود به مدت 5 سال یعنی تا سال 92 به صورت آزمایشی اجرا شود و در این مدت آئین نامه های مربوطه تنظیم گردد ( از جمله نظام پرداخت ها ) ولی متأسفانه هیچ اقدامی از طرف مسئولین وقت آموزش و پرورش صورت نگرفت ، به طوری که در مهرماه سال 92 این مدارس غیر قانونی بودند که منجر به بحث هایی بین دولت فعلی و مجلس شد که در نهایت اجرای آزمایشی آن به مدت سه سال تمدید گردید ولی در ظاهر اقدام مناسبی هنوز صورت نگرفته است .
وقتی معلمان این مدارس ثلث حقوق معلمان شاغل را دریافت کنند و تابستان هم از حقوق و بیمه برخوردار نباشند ؛ چطور می توان از آن ها انتظار ایجاد تحول بنیادین داشت ؟
آموزش و پرورش باید موضع خود را در رابطه با این تبعیض مضاعف مشخص کند و راه کاری بیندیشد تا معلمان این مدارس حداقل در تراز معلمان مدارس دولتی حقوق و مزایا دریافت کنند ( حتا استفاده از فضای مدارس در ایام نوروز و تابستان شامل این معلمان نمی شود )
چنان چه ملاحظه می شود اجرای هیچ کدام از این بندها نیاز به تغییر ساختار نظام آموزشی ندارد و می تواند مقدم بر تغییر ساختار و یا حداقل موازی با آن به مرحله اجرا در آیند ( گرچه تغییر ساختار هم لازم است ولی می توانست به شکل منطقی تر و با برنامه ریزی بهتر صورت گیرد )
بخش دوم :
در ادامه به کتاب 290 اقدام برای اجرایی شدن سند تحول بنیادین که در دولت قبل چاپ شده است نگاهی کوتاه می اندازیم تا مشخص شود که بسیاری از این اقدامات که اغلب هم ناقص مانده ربطی به اجرایی شدن سند تحول بنیادین ندارد و حداکثر یک گزارش از اقدامات وزیر سابق است :
1- نواختن زنگ مدارس در مناسبت های ملی و اسلامی
2- کسب رتبۀ اول توسط آموزش و پرورش در کمیتۀ پدافند غیر عامل
3- ایجاد 6000 گروه همخوانی ناب قرآنی
4- افزایش حضور دانش آموزان در ارودوهای راهیان نور
5- اردوهای زیارتی – گردشگری قم و مشهد و شیراز برای دانش آموزان
6- رشد هیأت¬های مذهبی دانش آموزی از 160 به 9060
7- طرح طناورز – شنا – ژیمناستیک
8- دیدار با خانواده معظم شهدا و جامعه ایثارگری
9- محاسبۀ یک مقطع تحصیلی بالاتر برای فرزندان شهدا
10- اهداء دیپلم افتخار به فرزندان معزز شهدا که فاقد دیپلم بودند
11- " نقل و انتقال همسران شهدا و جانبازان بدون محدودیت " که باید با درایت و مدیریت شایسته به گونه ای انجام می-شد که باعث تراکم نیرو در یک منطقه و کمبود نیرو در منطقه دیگر نمی گردید .
12-" توسعه انجمن های علمی – پژوهشی دانش آموزان ، همه مدارس باید دارای این انجمن ها باشند " آیا این بند عملی شده است ؟ اگر جواب مثبت است نام مدارسی که در آن این انجمن ها ایجاد شده است را ذکر کنید.
لازم به ذکر است در دوران 8 ساله دولت های نهم و دهم که این سند در حال تدوین بوده عملاً انجمن های علمی معلمان به علت بی توجهی مسئولین امر و در تنگنا قرار دادن آن ها به تعطیلی کشانده شدند و محدود انجمن هایی که توانستند کج دار و مریز به حیات خود ادامه دهند به همت تعدادی از اعضایشان بود که هنوز به مفید بودن انجمن های علمی باورمند بودند .
حال چرا این چنین به گسترش انجمن های دانش¬آموزی علاقه مند شدند جای تعجب است ( البته اگر هدف بازی با کلمات نبوده باشد )
13- " استخدام بی سابقه فرزندان شهدا و جانبازان % 50 به بالا که جهت استخدام ثبت نام کردند بدون در نظر گرفتن رشته و نمره آزمون " ، باید به گونه ای عمل می گردید که بحث تخصص و تعهد به طور یکسان در نظر گرفته می شد .
14- " افزایش مدارس نمونه دولتی از 36 به 703 و همچنین گسترش مدارس استعدادهای درخشان " ، اجرای این دو طرح ضربه ای بزرگ به آموزش و پرورش و در برابر سند تحول است که اجرای عدالت آموزشی را هدف قرار داده است .
در کدام کشور پیشرفته دنیا از لحاظ آموزشی چنین تنوع مدارسی وجود دارد ؟
بر اساس کدام طرح تحقیقی به این نتیجه رسیدند که تعداد دانش آموزان تیزهوش و مستعد آن قدر زیاد شده که مثلاً در شهری مثل شیراز که در قبل 2 مدرسه تیزهوشان و نزدیک به 5 یا 6 مدرسه نمونه دولتی وجود داشت یک باره تعداد آن ها را به 22 واحد افزایش دادند ؟
15- " اجرای دوره تربیت معلم در دارالمعلمین افغانستان "
16-یکی از اقدامات تشکیل کلاس ها در نوبت صبح بود این اقدام در صورتی می توانست نتیجه مطلوب بدهد که باعث افزایش نرم کلاس ها نمی شد ولی با کلاس های 30 تا 40 نفره و حتی بالاتر چندان مفید نخواهد بود .
17- " اجرای برنامه های آموزشی در 5 روز " در شاخه نظری تک زنگ و زنگ آخر که باید از ساعت 30 / 12 الی 15 / 13 و یا 14 باشد عملاً از کارآیی چندانی برخوردار نیست.
18- " هدف گذاری آموزش سه میلیون نفر دانش آموز شاخه نظری به یک مهارت تا پایان برنامه پنجم " الآن که به پایان برنامه پنجم توسعه نزدیک می شویم حتی یک دانش آموز شاخه نظری آموزش مهارت ندیده است . البته اگر منظور فقط هدف گذاری بوده انجام شده است !
سخن پایانی :
سخن به درازا کشید . امید است سند تحول بنیادین که از نقاط مثبت بسیاری برخوردار است ( هر چند از اندیشه های افراطی به دور نیست ) به سرنوشت طرح های گذشته دچار نشود و با سرعتی منطقی آیین نامه های مربوط با کار کارشناسی و با کمترین خطای ممکن تهیه و اجرای سند تسهیل شود .
بهتر آن بود ابتد آیین نامه های مربوطه تهیه و آن هایی که قابلیت اجرا داشتند اجرایی می شدند و سپس به تغییر ساختار البته با آهنگ ملایم تری اقدام می شد که نشد و شاید هم وقتی دیگر .
منابع :
1- سند تحول بنیادین
2- کتابچه 290 اقدام برای اجرای سند تحول بنیادین
3- چند مقاله از سایت های اینترنتی
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان
متاسفانه تا زمانیکه نیروهای ستادی (فراریان و متنفران از کلاس و درس) سر رشته کارهای آموزشی رو داشته باشند, پیشرفت امکان نداره که هیچ مثل این چند سال باید شاهد سقوط جایگاه علم و معلم خواهیم بود.
استاد بزرگوار جناب آقاي مصطفي نژاديان
شما بدرستي مي فرماييد :
" این مسئله مانع از آن نیست که معلمان یعنی مجریان طرح که سربازان خط مقدم هستند و از نزدیک دست بر آتش دارند این طرح را بررسی و نقطه نظرات خود را برای اصلاح آن بیان نکنند . ( هرچند که هنوز راه کار مناسبی برای ارزشیابی طرح و اصلاح نقاط ضعف آن که در حین اجرا خود را نشان می دهد تدوین نشده است . "
تحليل عميق و ارزشمند شما نشان مي دهد که معلمان ( سربازان خط مقدم که از نزديک دست بر آتش دارند ) بهترين بازخورد دهندگان خط مقدم جبهه مي باشند .
اميد است که نهاد هاي مدني و صنفي معلمان که حلقه واسط بين مردم و مسئولين مي باشند در تحليل و بررسي و کار کارشناسي بيش از گذشته ورود پيدا کنند و از ظرفيت هاي ارزشمندي چون حضرتعالي بهره بيشتر ببرند .
با تقديم شايسته ترين احترامات ارادتمند شما شهسوارزاده
حالا ما راهکار درست و نتیجه بخش می. خواهیم ووباید عملی کنیم اینها....
مثل ... هستند نه فرهیخته شعار شان رو سالها نما یشی می بینیم ,,ای کاش تغییرات اساسی مثل المان وکانادا که مهد تمدن شدند انسانهای بزرگ وفرهیخته با برنامه ریزی درست وعشق به ایران باید کار اساسی انجام بدهند با حرف به جایی راهی نیست همگان همه چیز رو می دانند ,,