اعتياد فقط يك بيماري است ؛ نه مشكل اخلاقي است و نه ضعف اراده !

" اعتياد نه مشكل اخلاقي و نه ضعف اراده است، بلكه بيماري  جسمي و رواني با پيامدهاي اجتماعي است" اين  نگاه متخصصان و صاحب نظران پژوهش در عرصه اعتياد به معتادان و بيماري اعتياد  است. اما  سوال اين است كه آيا شهروندان ديگر، خانواده ها، مسئولان و حتي تحصيل كردگان جامعه اين باور يا نظر را پذيرفته اند يا قبول دارند؟

به جرات مي توان گفت خير !

متاسفانه جامعه ي ما هنوز نپذيرفته است كه  اعتياد يك بيماري است نه يك مشكل اخلاقي !  مردم ما هنوز قبول ندارند كه اعتياد يك بيماري است نه ضعف در اراده ي شخص معتاد ! مسئولين و قانون گذاران هر چند كه در حرف و سخن از اينكه اعتياد يك بيماري است بسيار مي گويند اما در عملكرد نشان داده اند كه بر اين باورند كه معتادان گروهي مجرم هستند كه بايد در زندان باشند، يعني بر عكس حرف شان عمل مي كنند.

 امروزه با آماري كه از مراجع رسمي  منتشر مي شود كساني كه به بيماري اعتياد دچارند حداقل بيش از يك ميليون نفر مي باشند ، اما تدابيري كه وزارت خانه هاي مسئول همانند وزارتخانه هاي بهداشت، آموزش و پرورش ،كشور، ارشاد و سازمان بهزيستي براي اين بيماري در نظر گرفته اند بسيار اندك است . توجه و تمركزي كه به بيماري هايي كه گسترش آنها يك هزارم بيماري اعتياد هم نيست ، بسيار بيشتر از  تمركز بر بيماري اعتياد و معتادان به مواد مخدر است. اين بي توجهي از سوي جامعه و مديران جامعه نشان از نگاه كاملا سنتي به بحث اعتياد و معتادان دارد.

در فرهنگ سنتي ما اعتياد يك  مشكل اخلاقي است و معتاد يك هنجار شكن ! اعتياد را  ناشي از بي ارداه بودن فرد معتاد  مي دانند. در اين نگاه، يك معتاد اراده اي بسيار ضعيفي دارد كه نتوانسته است در مقابل وسوسه مصرف مواد مخدر ايستادگي كند. غالبآ  معتاد را يك مجرم و هنجار شكن تلقي مي كنند و نتيجه اين مي شود كه بايد با اين معتادان مجرم برخورد قضايي صورت گيرد و به مجازات رسانده شوند.

امروزه در كشورهاي  توسعه يافته نگاه به موضوع اعتياد كاملا تغيير يافته و به صورت علمي به اين موضوع  نگاه مي شود  . معتاد از نگاه علمي، فردي بيمار است كه برخلاف ميلش به اين بيماري گرفتار شده است.

دليل اينكه در نگاه سنتي به اعتياد، معتاد را مجرم و يك هنجار شكن مي دانند به رفتارهاي ضد اجتماعي افراد معتاد بر مي گردد.  جامعه رفتار معتاد  را رفتاري انتخابي از طرف فرد معتاد مي داند و از اين رو او را به دليل اينكه با آگاهي و انتخاب دست به عملي زده است در رده مجرمين و قانون شكنان طبقه بندي مي كند. اما اين نكته مهم را نمي داند كه رفتارهاي ضد اجتماعي افراد معتاد ،پيامدهاي بيماري اعتياد است، كه به شكل اين رفتارها ديده مي شود. يعني يك فرد در هر جامعه اي به  مواد مخدر معتاد گردد به مرور با بالا رفتن ميزان مصرف  و عود بيماري اعتياد به سمت انجام اين گونه رفتارها سوق پيدا مي كند نه بر اساس يك انتخاب ارادي! نتيجه اين مي شود كه نبايد بر اساس رفتارهاي معتادگونه ي فرد معتاد كه تحت تاثير مواد مخدر انجام مي دهد  راجع به او قضاوت كنيم.

 گفتم كه امروزه در جوامع توسعه يافته برخورد با مسئله ي اعتياد و افراد معتاد كاملا تغيير يافته است و حتي افراد معتاد را به عنوان بيماراني كه نياز به حمايت دارند مورد توجه ويژه قرار مي دهند. نوع نگاه به مواد مخدر  و مصرف آن و مديريت دولت در اين زمينه كاملا با نگاه سنتي متفاوت است.  در گذشته در همان كشورهاي پيشرفته نيز برخورد با معتادان بر اساس مديريت پليسي بود اما به مرور  تغيير پيدا كرده است.

در كشوري مانند هلند در منطقه اي از شهر آمستردام مركزي مشخص براي معتادان در نظر گرفته شده است تا  بتوانند مواد مخدر را تهيه و در همان جا مصرف نمايند. اين كار به اين خاطر است كه از گسترش و پراكندگي معتادان در سطح شهر جلوگيري نمايند و از آسيب هاي اجتماعي حاصل از رفتارهاي ضد اجتماعي جلوگيري شود. همچنين در كشوري مانند آلمان به معتاداني كه از راه  تزريق، مواد مخدر مصرف مي كنند ؛ سرنگ ، امكانات و مكان رايگان داده مي شود تا بهتر بتوانند آنها را مديريت نمايند. اين نمونه ها  نشان از اين دارد كه  مسئولان اين گونه كشورها كاملا به اين نكته واقف هستند كه بيماري اعتياد هم مانند ساير بيماري هاست و شايد هم شديدتر و با پيامدهاي اجتماعي اقتصادي و رواني بالا  كه مي تواند جامعه را دچار چالش نمايد. از اين رو آنها به جاي پاك كردن صورت مسئله و مبارزه پليسي با يك بيماري حاد، براي پيشگيري و درمان آن تدابيري انديشيده اند كه بسيار موفق بوده است.

يك معتاد همانند يك فرد است كه به بيماري مزمن قند يا بيماري قلبي دچار شده است. اين نوع بيماري ها عملكرد يك عضو از اعضاي بدن را مختل و  زندگي فرد را با چالش روبرو مي كند. بيماري اعتياد علاوه بر مشكلي كه براي فرد و زندگي شخصي اش به وجود مي آورد  و مغز فرد را كه شايد مهمترين عضو بدن او باشد را دچار عارضه مي كند بلكه داراي عوارض  رواني ، روحي و اجتماعي شديدي است و بر ديگر افراد جامعه نيز تاثير گذار است.

سوال اين است آيا مي شود با برخورد پليسي و فيزيكي يك بيمار قلبي را درمان كرد ؟ آيا كسي كه بيماري مزمن ديگري غير از اعتياد  دارد را مي توان به دادگاه برد و مجازات كرد؟  خير .

در اسلام كسي كه به جنون دچار است، يعني از نظر فكري و عقلي مشكل دارد را نمي توان محكوم و مجازات كرد چرا كه از ديدگاه اسلام اين فرد مسئول اعمال خودش نيست و مجازاتي به او  تعلق نمي گيرد. اعتياد نيز  نوعي بيماري است كه بر مغز و عقل فرد تاثير مي گذارد و عملكرد او را دچار اختلال مي گرداند.

در واقع ، معتاد هيچ گونه كنترلي بر رفتار خود ندارد و اين از اثرات مواد مخدر بر مغز اوست. بنابراين مي توان گفت كه نبايد معتادان را  مجرم دانست و مجازات كرد بلكه بايد به آنها به عنوان بيماران نياز مند كمك نگاه كرد و هر چه مي توان براي درمان آنها تلاش نمود.

بنابراين بايد  مسئولان و شهروندان جامعه ي ما به سمتي حركت كنند كه  اعتياد را نه به عنوان يك جرم بلكه يك بيماري همانند ساير بيماري ها بدانند. اين تغيير نگاه و فرهنگ سازي در مرحله ي اول از طريق رسانه هاي همگاني و آموزش و پرورش بايد صورت پذيرد و به مرور در قوانين و مقررات تغيراتي صورت پذيرد تا بتوانيم در بلند مدت نگاه جامعه را به اين پديده ي اجتماعي تغيير دهيم.

پيامدهاي  اين بيماري  جسمي و رواني خود را به صورت رفتارهاي ناهنجار و ضد اجتماعي نشان مي دهد. اين رفتارها نه به صورت  كاملا آگاهانه و انتخابي از طرف بيمار معتاد صورت مي گيرد ،بلكه اين رفتار عوارضي است از  بیماري اعتياد و تاثير مواد مخدر بر مغز فرد و همچنين رفتارش مي باشد.