بررسی نقش خانواده و مربیان در آموزش های پیش از دبستان

 *کارشناس پژوهش های راهبردی شورای عالی آموزش و پرورش  و مدرس خانواده

با همکاری خانم زهرا یوزباشی ، کارشناس آموزش وزارت ارشاد اسلامی

مقدمه:

بنيان هاي دانش، مهارت و نگرش ها از دوره ي پيش دبستاني شكل مي گيرند و اهميت و ضرورت آنها براي خاص و عام پذيرفته شده است.  پس ضروري است كه هر تحول و نوآوري آموزشي را از سال هاي اوليه ي كودكي مورد توجه قرار داد و برنامه ريزي براي دوران كودكي و بعد از آن را بر پايه و بنيان قوي بنا نهاد.
از طرف دیگر رشته آموزش و پرورش پیش دبستانی و مراقبت در سال های اولیه کودکی در دهه ی گذشته به نحو عمیق و بارزی تغییراتی کرده است تا جایی که می توان گفت آموزش های فعلی کودکان با آنچه در گذشته وجود داشته و نیز دیدگاه هایی که در مورد  قابلیت ها و توانمندی های آنان مطرح بوده، تفاوت های بسیار عمده ای در وضعیت کنونی یافته است. امروزه عبارت "ابتدا باید به کودکان فکر کرد و برنامه های آنان را در سر لوحه کار قرار داد" جایگاه ویژه ای یافته است. به همین دلیل آشنا کردن مربیان و دست اندرکاران تعلیم و تربیت کودک و به خصوص والدین  در این سال ها با آراء اندیشمندان و مفاهیم تربیتی از اهمیت روزافزونی برخوردار گشته است.(مفیدی، 1390)
امروزه اهمیت و ضرورت آموزش در دوره پیش از دبستان بیش از گذشته مورد نظر است. افزایش روزافزون متقاضیان آموزش های این دوره، نیاز والدین شاغل و نیاز جامعه ، ضرورت تهیه برنامه های کیفی و غنی را در این دوره نشان می دهد. تحقیقات انجام شده نشان دهنده تاثیر برنامه های غنی و برنامه ریزی آموزشی و درسی مطلوب، برای گروه های سنی مختلف کودکان این دوره است و مهم تر اینکه، نتایج تحقیقات مؤید سرمایه گذاری بیشتر برای آموزش بهتر و برنامه های کیفی به علت کسب موفقیت های بیشتر کودکان در سال های تحصیلی بعد از گذرانیدن دوره ی پیش از دبستان است.
آموزش پیش دبستانی  : کول  آموزش پیش از دبستان را برنامه هایی می داند که در مراکز مختلف پیش دبستان برای کودکان 3-6 ساله اجرا می شود و هدف آن پرورش و رشد همه جانبه کودک است . این برنامه ها شامل فعالیت ها و تجربه هایی است که بر رشد جسمی و حرکتی ، شناختی ، زبان گفتاری ، عاطفی ، اجتماعی ، خلاقیت ، ابراز وجود و درک زیبایی ها می انجامد. (کول ، 1391ص 19).

نقش خانواده در تربیت کودکان پیش دبستان
پستالوژی در آموزش کودکان به نقش خانواده، به ویژه مادر، اهمیت فراوان می داد و عقیده داشت همان گونه که مادر  به کودک خود  اولین غذای مادی را می دهد، همین طور هم خداوند به او قدرت داده است تا اولین تغذیه ی روحی او را نیز برعهده بگیرد.
وی می گوید:"من فکر می کنم برای کودک بسیار زیان بار است که در سنین طفولیت از خانواده جدا گشته  و با روش مصنوعی مدارس آموزش داده شود. به زودی زمانی فرا خواهد رسید که روش های آموزشی به قدری ساده می شوند که هر مادری نه فقط قادر خواهد شد کودکانش را بدون کمک و یاری دیگران آموزش دهد، بلکه به طور هم زمان به آموزش خود نیز بپردازد؛ وی که آغاز تعلیم و تربیت را از بدو تولد می دانست در سال های نخستین زندگی دوری کودکان را از خانه و دامان مادر جایز نمی دانست.مساله ی دیگر این که پستالوزی اغلب سعی می کرد تا در ذهن کودکان تصویری از یک خانواده و کانون گرم ، ساده، خوشحال و سرشار از محبت را تجسم کند".(به نقل از کول،1391)
 در الگوی پیش از دبستان بانک استریت (آمریکا)  نیز توصیه شده که والدین باید  ارتباط مطلوب و مناسبی با مراکز پیش دبستان و مربیان داشته باشند و به طور داوطلبانه در بخش هایی از امور اجرایی همکاری می کنند. همچنین در مراسم، جشن ها و یا نمایش های کودکان شرکت می کنند و ضمن همراهی و همکاری با کودکان و مربیان آن ها، خود نیز با یکدیگر مرتبط می شوند. بسیاری از والدین نیز با ارتباط با مربیان فرزندان خویش از فعالیت ها و میزان رشد کودکان شان مطلع شده و از آموزش های مورد نیاز بهره مند می گردند.(ناگرو شپیرو،2007)
در الگوی رجیو امیلیا (ایتالیا)، علاوه بر شرکت والدین در مدیریت مراکز، فرصت های اصلی برای مشارکت والدین در سال تحصیلی به صورت زیر فهرست بندی گردیده است:
1-جلسات در هر کلاس به طور جداگانه:  مربیان هرکلاس، والدین را ملاقات می کنند و درباره مسائل همان کلاس و گروه کودکان با آنها مشورت می کنند و در مورد آنچه در کلاس اتفاق افتاده توضیح می دهند. بهتر است جلسات در ساعاتی برگزار شود که اغلب والدین بتوانند در آن شرکت کنند، این گونه جلسات باید حداقل 5یا 6 بار در سال برگزار شود.
2-جلسات گروه های کوچک: ملاقات مربیان با تعداد کمی از خانواده ها انجام می شود . چنین ملاقات هایی به مربیان امکان می دهد تا خصوصی تر درباره مسائل خانواده ها و کودکان با والدین به بحث و گفت و گو بپردازند. برگزاری این جلسات بهتر است طوری برنامه ریزی شود که در سال مربیان یک بار با هر خانواده جلسه داشته باشند.
3-جلسات مربوط به یک موضوع : این جلسه ها به وسیله اولیا و مربیان برگزار می شود و همه کسانی که به موضوع خاصی که جلسه برای آن برگزار شده علاقه مندند می توانند در آن شرکت کنند. همه حضار می توانند در بحث ها شرکت کنند و به تبادل نظر بپردازند.
4-جلسه با متخصصین: به شکل  یک سخنرانی یا بحث و میز گرد برگزار می شود. مقصود از این جلسات بالا بردن سطح آگاهی عمومی نسبت به مسائل کودکان، افسانه ها و کتاب های کودک و...
5-جلسات کار: مربیان و والدین برای توسعه فضای آموزشی، مجهز کردن مدرسه و مطالبی از این دست با هم گفت و گو می کنند.
6-آزمایشگاه ها:جلسات عملی که در طی آن والدین در کنار مربیان با فنونی مانند کار حجمی با کاغذ (اوریگامی) ،ساختن عروسک خیمه شب بازی و...آشنا می شوند.
7-تعطیلات و جشن ها: فعالیت های گروهی که در آن کودکان ،والدین، پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها، دوستان و شهروندان شرکت دارند. مثل جشن های فصلی، جشن تولد بچه هاو...
8-سایر جلسات ممکن: سفرهای شهری، پیک نیک ها ، تعطیلات کوتاه در کنار دریا و یا (یک روز در مدرسه) که والدین یک کودک می توانند تمام روز با فرزندانشان و در کلاس او بگذرانند. (ادواردز ، 2002).
در الگوی مونته سوری( ایتالیا) ، مادران باید حداقل یک بار در هفته با اداره کننده صحبت کنند و به او اطلاعاتی در مورد زندگی خانوادگی کودکان بدهند، و در مقابل ، نصایح آموزشی را از معلم دریافت کنند.

نقش مربی در آموزش پیش دبستان
روسو بر آن است که آموزگار خوب کسی نیست که در کمترین زمان بیش ترین چیز  ها را می آموزد؛ بلکه کسی است که شوق به آموختن و فهمیدن را در شاگرد بر می انگیزد. زیرا هدف آموزش و پرورش گردآوردن و انباشتن اطلاعات نیست بلکه به کار آوردن توانایی اندیشیدن و فهمیدن است.( نقیب زاده ،1381) لذا نقش مربی از دیدگاه روسو، نقش راهنما و هدایت کننده است.
 پستالوزی قبل از هر نوع آموزش جلب اعتماد کودکان را لازم می دانست و اظهار می داشت که اگر در این کار موفق شویم، بقیه کارها به راحتی صورت می گیرد به همین جهت با مهربانی و عشق واقعی قبل از هرچیز به برآوردن نیازهای فیزیکی  وامنیت روانی آنها می پرداخت .(مفیدی،1390).
پستالوزی می گوید:"اولین هدف من این بود که کودکان را با عاطفه، عادل، مهربان و پذیرا تربیت کنم.قبل از هر چیز باید در آن ها یک احساس خالص ، پاک و شریف پدید می آوردم و بعد از آن از عوامل خارجی استفاده می کردم"(به نقل از مفیدی، 1390)
فروبل اظهار می دارد که برای تربیت واقعی، باید حواس خود، مخصوصا حواس شنوائی و بینائی را پرورش دهیم بسیاری از کودکان به این علت نسبت به آموزش و پرورش بی علاقه می شوند که از زیبائی های اطراف خود آگاه ندارند وخلاقانه به بازی نمی پردازند.
مربیان نه تنها باید بازی را هدایت کنند بلکه به خاطر اهمیت فوق العاده آن باید آن را در اولویت اول آموزش قرار دهند. فروبل ، متاثر از روسو و پستالوژی اظهار داشت که برای کودک، بازی یک فعالیت جدی و کاملا ضروری است. دراین سن بازی مطلقا انکار ناپذیر است و کاملا جدی و ضروری است تمرکز بر بازی در این سن مجوز آینده کودک است. زیرا در طی بازی شخصیت او تکامل می یابد و در قالب احساسات بروز می کند ،(کورتیس،1380)
مربیان باید با بچه ها با احترام رفتار کنند به طوری که کرامت نفس در بچه ها شکل بگیرد . کودک در این روش باید به دیدگاه معلم کاملا اعتماد داشته باشد تا بتواند مسیر آموزش و تعلیم را تا رسیدن به نقطه و هدف نهایی به خوبی در کنار وی طی کند.
در الگوی پیش از دبستان های اسکوپ، مربیان با ایجاد چالش، حمایت و گسترش کشفیات و کندوکاوهای کودکان، تشویق به انتخاب یک روش فعال در حل مساله به یادگیری عمیق تر کودکان کمک می کنند و با طرح پرسش های مناسب و مرتبط با اهداف برنامه آموزشی، کودکان را در انتخاب فعالیت ها، تعیین هدف، فکر کردن و تکمیل مهارت های یادگیری خاص یاری می نمایند. (موسسه تحقیقات آموزشی، های اسکوپ، 2014).
های اسکوپ که بر استدلال و تفکر کودکان تاکید دارد، به کودکان اجازه حل مشکلات را می دهد و فرصتی در اختیار کودکان می گذارد تا کارها را، خود انجام دهند. کارگزاران های اسکوپ نیز راه حل های منطقی کودکان را می پذیرند حتی اگر با چیزی که در ذهن آن ها است، متفاوت باشد.  
مربی در الگوی پیش از دبستان رجیو امیلیا، گاهی داخل گروه کودکان و گاهی فقط در کنار آنها کار می کند .او کودکان را مطالعه می کند و موقعیت ها را فراهم می آورد تا در دقایق حساس وارد عمل شود و در احساسات کودکان با آنها شریک می گرددو مربی در رشد و آموزش کودکان، یک تسهیل گر است .او کودکان را درحال کار تنها نمی گذارد و یاری شان می کند وقتی کودکان به مشکلی بر می خورند او مشکل را حل نمی کند، بلکه به کودکان کمک می کند تا آنها خود راه حلی برای مشکل بیابند. همچنین مربی با مستند سازی فعالیت های کودکان و بررسی دوباره آنها و گفت و گو درباره این مستندات با خود کودکان، به عنوان حافظه ی گروه عمل می کند. (ادواردز ،2002،).
 مربی در الگوی مونته سوری ، باید خود را در ارتباط بامحیط یادگیری کودک قرار دهد و وظیفه ی او آماده کردن محیط یادگیری به روشی منظم و سازمان یافته است و تنها کار او هدایت وراهنمایی در چنین محیطی است.(کول،1391)
نقش مربی در کلاس مونته سوری از سایر رویکردها و الگوها متفاوت است مثلا فعالیت مستقل کودک حدود 80 درصد کار را شکل می دهد در حالی که کار معلم 20درصد باقی مانده را شامل می شود. شایان ذکر است که در آموزش و پرورش سنتی این درصدها معکوس است.
 اگر کودکی برای تجربه ای آمادگی ندارد ، مربی باید صبر کند تا خود کودک به ساماندهی زندگی درونی خود بپردازد او باید محیطی را فراهم کند که کودک با حداقل مداخله بزرگسالان به صورت خودکار به فعالیت بپردازد و فراهم کردن چنین محیطی برای کودکان هدف معلمان مونته سوری است.(کورتیس،1380)بحث و نتیجه گیری
1- به کودک نه مانند يک انسان کامل و بزرگسال بلکه صرفاً بايد به عنوان يک کودک نگريست.
2- در هر سن از کودک اعمال و حرکاتي سر مي زند که براي آن سن عادي و طبيعي است و آموزش و پرورش بايد همان حرکات را دنبال کند و از آن استفاده کند.
3- براي طرح هر مسأله و براي يادگيري هر مطلب ساعت و زمان مناسبي وجود دارد، سن معيني براي تحصيل علوم ، سن خاصي براي در آداب و رسوم اجتماعي ، موقع خاصي براي داستانها و قصه ها در زمان معيني براي رسيدن به مفهوم خداوند و درک خالق وجود دارد، لذا والدین  و مربیان در زمینه مسائل تربیتی نباید عجله نمایند .
4- نقش مربي ، نقش راهنما و هدايت کننده است. به طوري که  مربي در درجه اول  بایددوست و رفيق کودک باشد.
5- بچه ها از طريق بازي بهتر مي توانند ياد بگيرند، و درس دادن در فضاهاي طبيعي با اشياء اصلي جذابیت بیشتری برای کودکان دارد.
6- تربیت یا آموزش و پرورش  کودکان باید با هدف شکوفا کردن رشد طبیعی آنها صورت گیرد؛ بنابراین ، برنامه ی درسی در مرحله ی اولیه ی کودکی باید کودک – محور بوده و بر پایه ی طبیعت و علایق کودکان استوار باشد.
7- هر کودک فردیت خاص خود را داراست که باید مورد احترام قرار گیرد لذا به تفاوت های فردی کودکان توجه ویژه ای شود.
8- بازي در جريان کار و آموزش کودکان  یکی از بهترین و حیاتی ترین روش برای کودکان می باشد، و بازي عاملي است که از طريق آن، کودک به توازن و تعادل و رشد يکپارچه و هماهنگ مي رسد. بنابراین  بازی وسیله ای مناسب برای ارائه ی پیام آموزش و پرورش در دوره ی پیش از دبستان است. لذا در برنامه روزانه کودکان باید به بازی توجه اساسی بشود.
9- کودکان در درجه اول از طریق تجربه حسی مانند لمس کردن، بو کردن، چشیدن، دیدن و گوش دادن اطلاعات را فرا می گیرند.
10- بچه ها از کار کردن لذت می برند و غرور به دست می آورند و کارهای واقعی را نسبت به بازی کردن با اسباب بازی ها انجام می دهند.
11- بهترین مطالب را کودکان در کلاس هایی یاد می گیرند که بچه ها در آن دارای سنین مختلف هستند. بچه های کوچک تر با مشاهده بچه های بزرگتر کار ها را زودتر یاد می گیرند  و بچه های بزرگتر یاد می گیرند که معلم خوبی  برای بچه های کوچکتر باشند.
12- ویگوتسکی اعتقاد دارد که کودکان پيش دبستاني داراي خواهر یا برادر از عقيده غلط بيشتر آگاه هستند زيرا با صحبت خانواده درباره نقطه نظر ديگران بيشتر مواجه شده اند. کودکان پيش دبستاني که اغلب با دوستان خود درباره حالت ذهني صحبت مي کنند، از نظر درک کردن عقيده جلوتر هستند.
13- هر گونه کوشش در آموزش و پرورش باید بر اساس تمایل و خواسته ی طبیعی کودک برای یادگیری باشد.
14-  خود فعالی  کودک ، به یادگیری بهتر و دایمی تر منجر می شود.
15- کودک ، دانش در باره ی محیط را اساسا از طریق حواس خود کسب می کند. بنابراین، تربیت هر یک از حواس پنجگانه برای کودکان ضروری است.
16- فرصت هایی نیز باید برای کودکان فراهم شود تا با دیگران به تعامل بپردازند و از این راه کسب تجربه کنند.
17- والدین کودکان پیش از دبستان باید همانند مربیان آموزش های لازم فرزند پروری موفق را بیاموزند.
18- فضای بیرونی مهد های کودک و مراکز پیش دبستان باید وسیع و بزرگ باشند تا کودکان امکان بازی های جمعی و خلاقانه را داشته باشند.
19- بهترین روش های مورد تاکید برای آموزش پیش از دبستان: پژوهش (کاوشگری)، بازی ، دستکاری ، اکتشاف و خودآموزی همراه با آزادی عمل می باشد .منابع:
-آقازاده ، ا. 1392. آموزش و پرورش تطبیقی. تهران: انتشارات سمت.
- حبیبی، پ و احمدی قراچه، ع .1390. الگوهای جهانی آموزش پیش از دبستان. تهران: سروش.- عصاره، ع .1389.مطالعات تطبیقی آموزش و پرورش دوره ی اول متوسطه در کشور های منتخب.تهران:انتشارات یادواره کتاب.
- کاکیا، ل .1385.برسی تاثیر آموزش قبل از دبستان بردرک مطلب و سرعت خواندن در پایه اول ابتدایی مدارس قم .پایان نامه دکتری ، چاپ نشده . دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
- کورتیس، آ .1380.برنامه درسی برای کودکان پیش دبستانی.مترجم محمد اطهاری.تهران:انتشارات محراب قلم.
-کول، و . 1391. برنامه آموزش و پرورش در دوره پیش دبستان. ترجمه فرخنده مفیدی. تهران : انتشارات سمت.-گروه پیش دبستانی دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی.1389.راهنمای برنامه و فعالیت های آموزشی و پرورشی " دوره پیش دبستانی". تهران: انتشارات مدرسه.
- مفیدی،ف .1390.مبانی آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان .تهران: انتشارات سمت.
- نقیب زاده،م.1381. نگاهی به فلسفه ی آموزش و پرورش. تهران: انتشارات طهوریEdwards, C & others2002. the hundred languages of children: the reggio emilia approach, advanced reflections(2nd) greenwitch, ct: ablex. ED 425855
Nager,N & Shapiro,E.2007. Education of Teachers: Some Principles from Bank Street College of این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید; or visit our .web site: www.bankstreetbooks.com. Copyright © 2007 by Bank Street College of Education.PAGE:48