دوره دوم، کتب مقاتل و تاریخی مربوط به قرون ششم تا دهم. (معرفی بیشتر مقتل لهوف)مقام معظم رهبری فرمودند:وقتی لهوف آمد تقریبا همه مقاتل تحت الشعاع قرار گرفت، مقتل بسیار خوبی است، چون عبارات بسیار خوب وسیع و خلاصه انتخاب شده است. شهید محراب آیت الله قاضی تبریزی می فرماید:
کتاب لهوف سید بن طاووس رحمه الله علیه، نقلیاتش بسیار مورد اعتماد است و در میان کتب مقاتل، کتاب مقتلی به اندازه اعتبار و اعتماد به آن نمی رسد.
لهوف سید بن طاووس در یک مقدمه و سه فصل تدوین، و در سه فصل آن: پیش از شهادت، شهادت و پس از شهادت حضرت امام حسین (ع) و یاران باوفایش، تشریح شده است.
شهرت فراوان لهوف سید بن طاووس به چند عامل برمی گردد:
اول: شخصیت علمی،اعتقادی و اخلاقی نویسنده و جایگاه ممتاز او در میان دانشمندان علوم اسلامی
دوم: تکیه مقتل لهوف بربعد عاطفی، واقعه عاشورا
سوم: پاسخ به موقع سید بن طاووس به یکی از مهمترین نیازهای معنوی زمان
چهارم: استفاده از منابع معتبر و قابل اعتماد
پنجم: روان و مختصر بودن مطالب و دوری از حواشی
اولین ترجمه لهوف به قلم شیوای میرزارضا قلی تبریزی،به نام (لجه الالم ) صورت پذیرفت.
بعد از وی، مترجم معروف عصر مشروطیت محمدطاهربن محمدباقر موسوی دزفولی درسال 13 21 هجری قمری، آن را ترجمه کرد که در سال 1378 هجری شمسی با ویرایش مجدد،باعنوان سوگنامه کربلا چاپ ومنتشر گردید.
لهوف سید بن طاووس به زبان اردو وآلمانی نیز ترجمه شده است.
در سال 1323هجری قمری محدث نامی، حاج شیخ عباس قمی رحمه الله علیه،بخش دوم لهوف را که درباره واقعه روز عاشورا است را ترجمه نمودند.پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تاکید رهبران و پیشوایان دینی مبنی برنقل وقایع کربلا، از مقاتل مشهور و مقتل خوانی مستند در جلسات، ترجمه های متعددی از لهوف، توسط مترجمان فاضل و خبره،چاپ ومنتشر شده است،
که از جمله ترجمه های روان و خوب، می توان به ترجمه مرحوم آیت الله فهری زنجانی، با عنوان: آهی سوزان برشهیدان کربلا و ترجمه های حجج اسلام شیخ محمد عزیزی ،فرج الله الهی، علی کرمی، اشاره کرد.
بیشترین مقتل نویسی در این دوره در عصر قاجار انجام شده است. نقل اخبار و اکاذیب و اعداد نجومی که با هیچ معیاری قابل اثبات نیست،در این دوران از این کتاب به آن کتاب منتقل شد دوره سوم، کتب مقاتل و تاریخی مربوط به قرن دهم به بعد (بخش اول)مشهورترین آثار این دوره، در هرات و در آغاز قرن دهم با چاپ کتاب روضه الشهدای ملا حسین واعظ کاشفی شروع شد.
و به دلیل بافت ادبی زیبا، روایی و روان بودن، قلبها و ذهن ها را فتح کرد و به زبانهای مختلف اردو ، ترکی، عربی ترجمه و شهرت فراوان یافت تا آنجا که نام کتاب، عنوان محفل و مجلس وحتی محتوای مجالس قرار گرفت و اصطلاحات: روضه خوانی، روضه خوان،کتاب روضه و مجلس روضه از همین عنوان برگرفته و متداول شد.
سنی بودن و یا شیعه بودن واعظ کاشفی به درستی معلوم نیست، نشست و برخاست او با عبدالرحمان جامی و امیر علی شیر و برقراری رابطه خویشاوندی او با جامی و ازدواج با دخترش و تسنن برخی از شاگردان او، قرائنی است که دلالت بر سنی بودن او دارد.
ولیکن بر مذهب حنفی بوده و گرایش به دوازده امام شیعه داشته و به آنها ارادت می ورزیده است.داستانی بودن ،سبک نو و فارسی بودن مقتل او سبب شد که اغلب وعاظ از روی آن مرثیه بخوانند، ورود این کتاب به مجالس سالار شهیدان، زمینه ساخته شدن داستانهای جعلی و نادرست و سبب نشر مطالب غیر واقعی در قالب زبان حال شد.
علامه سید محسن امین، علامه محدث نوری و استاد علامه شهید مطهری، این کتاب را بی اعتبار و دروغ پردازی های آنرا کاملا روشن می دانند.
نقد و نظر های عالمانه ای بر این کتاب نوشته شده است که از جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
لوءلوء ومرجان ، میرزا حسین نوری شهید جاوید، صالحی نجف آبادی ؛ حماسه حسینی، شهید مطهری مرحوم آیت الله ابوالحسن شعرانی، هم در مقدمه این کتاب: با حمل بر صحت فعل مسلم، و با نگاهی خوشبینانه می فرمایند:
از نقل ضعیف در روضه الشهدا عجب نباید داشت، چون در ادای مقصود واعظ، قوی است. اگر چه برای مقصود مورخ کافی نیست.
دوره سوم، کتب مقاتل و تاریخی مربوط به قرن دهم به بعد (بخش دوم) مقتل نویسی در این دوره، تا زمان مرحوم ابن ابی طالب حائری متوفای اواسط قرن دهم هجری قمری و مرحوم فخرالدين طریحی متوفای اواخر قرن دهم هجری قمری، و مرحوم علامه مجلسی، متوفای اوایل قرن دوازدهم هجری قمری و بعد از آنها تا قرن سیزدهم وچهاردهم ادامه داشت.
بیشترین ایرادات، مسائل و اخبار نادرست در این دوره وارد مقاتل گشت.
سید محمدبن آبی طالب موسوی حائری کرکی ملقب به زین الخطبا نویسنده کتاب، تسلیه المجالس و زینه المجالس، یا مقتل ابی طالب است.
ایشان کتاب را در زمان شاه اسماعیل صفوی نوشته و از خدمات وی در جهت نشر مذهب تشیع تقدیر می کند. این مولف مقتل خود را به تاسی از روضه الشهدا، در یک مقدمه وده مجلس تنظیم کرده است.
یکی دیگر از آثار مشهور این دوره کتاب المنتخب فخرالدين طریحی متوفای اواخر قرن یازدهم هجری قمری است.
که شبیه روضه الشهدا و به زبان عربی است.نام اغلب کتب این دوره به تناسب رویکرد سوک، از واژه هایی انتخاب شده است که بیشتر حزن واندوه را القا می کند:
بحر الدموع - طوفان البکاء - مهیج الاحزان - مجمع المصائب فی نوائب الاطائب - محرق القلوب- مجالس الاحزان-
اکلیل المصائب فی مصائب الاطائب - کنز الباکین به عنوان نمونه، داستان سرشکستن حضرت زینب سلام الله علیها، به هنگام دیدن سر برادر بر روی نی را طریحی در کتاب منتخب المرائی و الخطب خود به نقل از گزارش مسلم جصاص (گچ کار) از کتاب نور العین فی مشهد الحسین (ع) ابو اسحاق اسفراین نقل کرده است که بدون سند و ماخذ ودور از عقل است.
با استناد به کتابهای معتبر تاریخی، اسرای کربلا را بر ناقه های عریان و بی جهاز سوار کردند و محملی در کار نبود تا آن که حضرت سرش را به چوبه آن بکوبد.
از دیگر نقلهای ضعیف کتاب نور العین، که مخالف اعتقادات شیعه است، دفن شدن حضرت امام حسین علیه السلام به دست جنیان است.
دوره سوم، کتب مقاتل و تاریخی مربوط به قرن دهم به بعد (بخش سوم) از جامعترین و مشهورترین کتب مقتل این دوره، می توان به مقتل بحارالانوار علامه محمد باقر مجلسی متوفای اوایل قرن دوازدهم هجری قمری اشاره کرد.
مرحوم علامه مجلسی در ابتدای بحار هدف خود را جمع آوری همه اخبار و روایات واحادیث در باره اهلبیت علیهم السلام عنوان نموده و بررسی سره از ناسره را به آیندگان موکول نموده است و همین نگرش در تدوین آن دلیل بر آن است که اخبار این مقتل نیاز به اصلاح، نقد و بررسی دارد.
محن الابرار، ترجمه مقتل عاشر بحار الانوار، براساس کتب پانزده جلدی رحلی بحار توسط حجت الاسلام دکتر علی اکبر رنجبران بازنویسی، تحقیق و منابع آن استخراج شده است.
بیشترین مقتل نویسی در این دوره در عصر قاجار انجام شده است. نقل اخبار و اکاذیب و اعداد نجومی که با هیچ معیاری قابل اثبات نیست،در این دوران از این کتاب به آن کتاب منتقل شد.
در این دوره نقل روایی و معتبر جای خود را به ادبیات نقالی و شاهنامه ای داد.
اغلب نویسندگان مقاتل دراین دوره روضه خوان های عامی وکم اطلاعی بودند که فهم حدیثی و شم تاریخی لازم را برای تدوین مقتل نداشتند.
در قرن سیزدهم کتابهایی چون: اکسیر العبادات فی اسرارالشهادات یا اسرارالشهاده ، و تذکره الشهدا پا به عرصه مقتل نگاری گذاشت.
آغا بن عابد دربندی شیروانی مشهور به فاضل دربندی متوفای اواخر قرن سیزدهم هجری قمری، با جمع آوری اخبار ضعیف از منابع ضعیف کتابی غیر معتبر را تحت عنوان:اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات تدوین و عرضه کرد.
مرحوم محدث نوری این کتاب را در زیادی اکاذیب واخبار واهیه، مسجل دانسته وآن را بسیار ضعیف ارزیابی می کند .
مرحوم شهید مطهری این کتاب را همان روضه الشهداء به اضافه چیزهای دیگری می داند و می گوید:
واقعا مطالب این کتاب انسان را وادار می کند که به اسلام بگرید.
دوره سوم، کتب مقاتل و تاریخی مربوط به قرن دهم به بعد (بخش چهارم) آنقدر این کتاب ،اکسیر العبادات فی اسرارالشهادات، دارای مطالب مجعول است که علامه سید محسن امین نیز اکثر مطالب آن را، ازغرایب و منقولات مورد اعتماد نمی داند.
مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی و حتی شاگرد مرحوم دربندی، میرزا محمد تنکابنی، به بی اعتباری کتاب ووجود اخبار جعلی و نادرست در آن تصریح کرده اند.
برای نمونه از جمله دروغ ها و خرافه ها که برای اسطوره سازی از امام حسین (ع) و توسعه زمان برای کشته شدگان به دست آن حضرت ایجاد شد.
ادعای هفتاد و دو ساعت بودن روز عاشورا توسط دربندی است.
از دیگر دروغ های بزرگ آمار نجومی است که دراین کتاب گزارش شده است.علی بن حسین مسعودی، نویسنده کتاب اثبات الوصیه که هم عصر مرحوم کلینی بوده، نهایت مبالغه را در عدد کشتگان به دست امام حسین (ع) به کار برده و آن را 1800 نفر ذکر نموده است، بعد از او ابن شهر آشوب و محمدبن ابی طالب این رقم را به 1950 نفر رسانده اند.
اما در کتاب دربندی که تقریبا هزار سال بعد ازمسعودی نوشته شده است،تعداد مقتولان به دست امام حسین (ع) به 300000 نفر می رسند. از این روناچار می شود ادعا کندکه روز عاشورا نیز هفتاد و دو ساعت بوده است.
واین درحالی است که کل جمعیت کوفه و شهرهای اطراف در آن زمان به این عدد نمی رسید و برفرض محال اگر هم می رسید زمان هفتاد و دو ساعت کفاف کشته شدن آن تعداد کوفی را دریک روز نمی داد.
(برای مثال اگر هر گردن زدن ده ثانیه طول بکشد در هفتاد و دو ساعت حدود بیست و پنج هزار نفر می شود) مگر اینکه دوباره به دروغ دخالت ملائکه و فرشتگان متوسل شود که البته راه این دروغ بزرگ را مرحوم شیخ صدوق در مجالس خود به نقل از ابان بن تغلب از امام صادق (ع) محکم می بندد. (چهار هزار ملک برای نصرت امام حسین (ع)آمدند ولی آن حضرت نپذیرفتند و ترجيح دادند نبرد در روز عاشورا با همان تعداد اندک یاران انجام شود تا خود ویارانش به فیض شهادت نائل شوند.)
دوره سوم، کتب مقاتل و تاریخی مربوط به قرن دهم به بعد (بخش پنجم)از دیگر مقاتل مشهور این دوره در قرن چهاردهم می توان به تذکره الشهدای مرحوم ملا حبیب شریف کاشانی، متوفای اواسط قرن چهاردهم اشاره کرد.
این کتاب نیز مملو از مطالب ضعیف ونقل های خلاف عقل سلیم است.
با اینکه نویسنده از دانشمندان و ناموران عصر خود بوده ولیکن به دلیل عدم تبحر در تاریخ و مقتل نگاری دیدگاههای نادرستی را عرضه نموده است.این کتاب در افسانه سازی واسطوره پروری همتای کتاب روضه الشهدای کاشفی است که البته ارزش ادبی آنرا هم ندارد.
از عیوب دیگر این کتاب ذکر اعداد و ارقام نجومی است و از جمله جعلیات نامعتبر آن بیرون کشیدن پیکر حضرت علی اصغر (ع) از قبر و جداکردن سر وی از بدن مطهرشان است.
از دیگر کتب عصر قاجار کتاب ناسخ التواریخ است که توسط محمدتقی سپهر متوفای اواخر قرن سیزدهم هجری قمری مشهور به لسان الملک نگارش شده است. او از شاعران ومنشیان دربار قاجار بوده که در کنار کارش ماموریت یافت تا تاریخ جهان را از حضرت آدم (ع)تا عهد قاجار بنگارد.
در بخش کربلا نیز هر آنچه را دیده و به نظرش رسیده را جمع آوری کرده است.استاد شهید مرتضی مطهری هر چند مولف را فرد متدینی می داند ولیکن تاریخش را معتبر نمی داند ودر این مورد می گوید:
صاحب ناسخ التواریخ تا حدی که سراغ داریم مردمتدینی بوده، اما تاریخش زیاد اعتبار ندارد، چون یک تنه بوده و کار دیگر هم داشته، و این همه تاریخ نویسی کار یک نفر نیست که بخواهد تاریخ دنیا را بنویسد.
در مجموع مقاتل تالیف شده در این دوره، نسبت به دوره های قبل از اتقان کمتری برخوردار است. البته کار مرحوم علامه مجلسی، جمع آوری تمام آن چیزی بود که در مقاتل دوره های قبل نوشته شده بود، که زحمت تحلیل وغربالگری آن به آیندگان سپرده شد.
ادامه دارد
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان
سلام
آقای سلیمی
قبلا گفته شده است همکاران محترم در موضوع و در چارچوب سخن بگویند .
اگر شما و سایر دوستان در مورد عملکرد آقای کفاش ، آقای فانی و یا هر فرد دیگری نقدی دارید جداگانه بنویسید و برای ما ارسال فرمایید .
پایدار باشید .
باتوجه به مطالعه مطالب فوق راجع مقاتل به استحضارميرساندكه شهيدمطهري مي فرمايد روضه خواني تازمان امام حسن عسكري ، هيچگاه برسبك وسياق امروزي نبود بلكه باتاليف كتاب"" مقتل روضه الشهدا"" كه سرشارازمطالب دروغ وواهي بود رونق گرفت.
وي نمونه هايي ازروضه هاي دروغ موجود در آن كتاب را نقل مي كند، ازجمله روضه قاسم داماد ويانذرهمسرامام حسين ع درخصوص كاشتن ريحان ازكربلا به مكه يا تا مكه وموارد ديگر چون مواردفوق .
اكنون آقاي دكتركفاش با بيان شيوا ومستندات ذكرشده دراين مقاتل نيز موارد دروغ يا افراط وتفريط هاي ايجادشده با هرنيتي را براي عموم مردم مشخص نمودند . جادارد ازاين باب اززحمات ايشان درروشنگري فلسفه عاشورا وعاشوراييان تشكروقدرداني نمود.
باارادت
سعيد رستگار
باتشكر
جامعه خرافه زده امروز به این دست نوشته ها نیاز دارد .