دانش آشتیانی : باید مدرسه ای بسازیم که مدرسه زندگی شود؛ این که دانش آموزان در ردیف های پشت سر هم بنشینند و معلم هم در جلوی آن ها قرار بگیرد گذشته است( گزارش تصویری )

وزارت آموزش و پرورش و مسئولان وظیفه دارند که روح سند را پیاده سازی کنند و موضوع کیفیت بخشی به آموزش و پرورش را در دستور کار اصلی خودشان قرار بدهند/ پرورش و آموزش که در کل معنای تربیت پیدا می کند نمی شود این دو را از هم جدا کرد و باید در محیط مدرسه به امر " تربیت " پرداخت/ معنای مدرسه زندگی آن است که دانش آموز ، مربی و مسئولان داخل این محیط زندگی کنند / اگر محیطی داشته باشیم که دانش آموز از این محیط گریزان باشد معنای آن مدرسه زندگی نخواهد بود/ در نمونه ای وقتی که شکل چیدمان صندلی ها را تغییر دادیم و به شکل های دایره ای و گروهی تنظیم کردیم خود به خود معلم مجبور می شود که روش تدریس اش را تغییر دهد و این فضا بسیار تاثیرگذار است / هنوز در بعضی از این مدارس نوساز-  که بنده نیز رفته ام - هنوز فضای سنتی آموزش بر این طراحی ها تاثیرگذار است / لازم است در هر استانی و در هر منطقه ای متناسب با بوم آن منطقه ساخت و ساز را داشته باشیم/ لازم است که فضاهای آموزشی هم متناسب با این تغییر در فعالیت ها تحول پیدا کند و به یک محیط شاد و با نشاط تبدیل شود

بسیار خوشحال هستم که در جمع مسئولان و متخصصین امر ساخت و ساز مدارس کشور حضور دارم و چند دقیقه ای مزاحم وقت این جلسه بسیار ارزشمند می شوم .

ابتدا لازم می دانم که از همه عزیزان و مسئولانی که تاکنون در این امر تلاش داشته اند ، از مسئولان سازمان نوسازی مدارس  چه متخصصین و صاحب نظرانی که در این عرصه با نظرات و طراحی هایشان کمک کردند ؛ چه به خصوص بزرگواران خیرین مدرسه ساز که همیشه در کنار آموزش و پرورش و مسئولان آن در این امر خیر کمک قابل وصفی را در تامین فضای آموزشی بر عهده داشتند .

همان گونه که می دانید خوشبختانه در نظام جمهوری اسلامی ایران سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تدوین شده است و وزارت آموزش و پرورش و مسئولان وظیفه دارند که روح سند را پیاده سازی کنند و موضوع کیفیت بخشی به آموزش و پرورش را در دستور کار اصلی خودشان قرار بدهند .

سند تحول شش زیر نظام دارد که یکی از این زیر نظام ها مساله سیاست گذاری فضاهای آموزشی است که خود به خود در این سیاست ها به اصولی مانند همین همایش در خودش گنجانده است بحث مدرسه ایرانی ، معماری ایرانی با الگوی اسلامی از سیاست هایی است که در این زیر نظام سند تحول تاکید زیادی بر روی آن  شده است .

نکته بعدی که در این زیر نظام برجسته است بحث ایمنی مدارس و مساله بعدی کاربری کل فضاها متناسب با برنامه آموزشی سند است .

من بیشتر به این مساله می خواهم بپردازم  تحولی که  در کل نظام های آموزشی به وجود آمده و تقریبا روال های آموزش سنتی را پشت سرگذاشته ایم که ضرورت دارد به این مساله مهم بپردازیم و لازم است که تغییرات عمده ای را در فعالیت های یاددهی و یادگیری در مدارس به وجود بیاوریم .

یکی از عواملی که می تواند در این جهت برای این تغییر و برای ارتقای کیفیت کمک کند فضای کالبدی مدارس است .

یکی از برنامه های اصلی که در سند تحول به آن اشاره شده است بحث پر رنگ تربیت است .

در بحث تربیت شاید مساله ای که وجود دارد به عنوان یک برنامه جنبی به آن اشاره شود و فعالیت هایی که خارج از روال آموزشی و برنامه درسی مد نظر باشد که البته این طور نیست .

در جای دیگر صحبتی که داشتم این است که پرورش و آموزش که در کل معنای تربیت پیدا می کند نمی شود این دو را از هم جدا کرد و باید در محیط مدرسه به امر " تربیت " پرداخت .

این مساله یک اقتضائاتی دارد که در برنامه های درسی و روال های آموزشی از منظر فضای کاربردی قصد دارم به آن بپردازم .

ما باید مدرسه ای را بسازیم و بستری را ر مدرسه فراهم کنیم که عنوان وشعاری که دادیم ؛ " مدرسه زندگی " شود .

معنای مدرسه زندگی آن است که دانش آموز ، مربی و مسئولان داخل این محیط زندگی کنند .

در یک محیط یه خصوص دانش آموزی که وارد این محیط می شود و می خواهد زندگی کند باید فضای آن محیط و فرآیندهایی که در آن شکل می گیرد فرآیندهای لذت بخش و شاد برای دانش آموزان باشد .

اگر محیطی داشته باشیم که دانش آموز از این محیط گریزان باشد معنای آن مدرسه زندگی نخواهد بود .

اگر محیطی داشته باشیم که به سلامت دانش آموز لطمه بزند این محیط نمی تواند مدرسه زندگی باشد .

لذا همه فرآیندهایی که داخل این محیط شکل می گیرد باید به گونه ای باشد که دانش آموز را جذب کند ، دانش آموز با سلامت به امر یادگیری بپردازد و نشاط و شادابی در دانش آموز وجود داشته باشد .

باید متناسب با این هدف و این ایده فضای مدرسه طراحی شود .

حتی ابعاد کلاس درس نقش کلیدی دارد .

قدیم ها وقتی بحث درس هندسه را می خواندیم عنوانی به نام " ابعاد طلایی " را داشتیم . ابعاد طلایی یعنی نسبت طول و عرض فرمی است که باعث می شود خود این ابعاد باعث می شود یک زیبایی به کلاس درس دهد .

ابعاد نقشی دارد که خود این دانش آموز را داخل کلاس بیاورد .

ما شاهد این مساله هستیم که داخل راهروهای مدارس فضاهای خوبی نداریم .

در طراحی ها طوری است که یک راهروی خیلی طولانی وجود دارد و یک دفعه دانش آموزان از همه درها وارد یک راهروی درازی می شوند که این جلوه خوبی برای دانش آموزان نداردو در تقسیم بندی ها باید سعی کنیم که از این ابعاد دراز و طولانی پرهیز کنیم .

نوع کلاس ها بسیار مهم است .اگر هنوز طراحی کلاس درس را بر این قرار می دهیم که صندلی های دانش آموز پشت سر هم قرار بگیرد و در جلو هم میزی بگذاریم که معلم حضور داشته باشد همان روش سنتی آموزش و روش خطابه ای را دیکته می کنیم .

امیدواریم روزی را داشته باشیم که تعداد دانش آموزان زیاد نباشد و قدرت مانور برای این مساله را بدهد .

این که دانش آموزان در ردیف های پشت سر هم بنشینند و معلم هم در جلوی آن ها قرار بگیرد گذشته است و سیستم های آموزشی جدید بر این استوار است که دانش آموزان به خاطر این که مشارکت فعالی را در کلاس داشته باشند شکل چیدمان صندلی ها نقش اساسی در فرآیند یادگیری دارد .

در نمونه ای وقتی که شکل چیدمان صندلی ها را تغییر دادیم و به شکل های دایره ای و گروهی تنظیم کردیم خود به خود معلم مجبور می شود که روش تدریس اش را تغییر دهد و این فضا بسیار تاثیرگذار است .

این چیدمان فضای ابعاد را در کلاس درس مشخص می کند و اگر ابعاد طوری باشد که نتوانیم این چیدمان را داشته باشیم ؛ " کلاس درس فعال " شکل نخواهد گرفت .

در جایی مشاهده کردم که ما حتی می توانیم از فضای راهروها استفاده خیلی بهتری را داشته باشیم .

در برخی مدارس به خاطر نصب اطلاعیه ها در راهروها و نیز قفسه های شیشه ای که به خاطر نصب اطلاعیه ها روی دیوار  و... تعبیه می شود نمای خیلی زشتی را در راهروها به وجود می آورد .

می شود با طراحی هایی در راهروها فضای شادی را برای دانش آموزان به وجود آورد .

حتی دانش آموز در عین این که از کلاس خارج می شود و داخل راهرو به سمت حیاط می رود می توان فضای لطیفی را برای دانش آموز به وجود آورد که جاذبه بیشتری برایش ایجاد شود .

باید روی  تک تک این فضاها کار شود و متناسب با امر یادگیری باشد .

توصیه ای که دارم این است که متخصصین و معماران ما در ابتدا توجه به فرآیندهای آموزشی جدید داشته باشند و فضا را متناسب با نظام آموزشی جدید ببینیم .

هنوز در بعضی از این مدارس نوساز-  که بنده نیز رفته ام - هنوز فضای سنتی آموزش بر این طراحی ها تاثیرگذار است .

در نظام های آموزشی جدید یادگیری از همدیگر مساله خیلی مهمی است .

نه فقط یادگیری دانش آموز داخل یک کلاس بلکه یادگیری پایه های مختلف هم مهم است .

در حال حاضر طراحی ها به صورتی است که این امکان یادگیری از یکدیگر در فضای کالبدی در نظر گرفته می شود .

بر اساس بررسی های که انجام دادیم تعداد فضاهای مورد نیاز آموزش و پرورش عدد بسیار بزرگی است و از طرفی کلاس هایی که نیازمند تخریب و بازسازی است رقم قابل توجهی را تشکیل می دهد .

بحث مقاوم سازی اعداد قابل توجهی را تشکیل می دهد .

کمبود فضاها هم قابل توجه است .

اگر ما بتوانیم در کوتاه مدت مساله ایمن سازی مدارس را از نظر فضای کاربردی تامین کنیم ، اگر بخواهیم کمبودهای فضای آموزشی را جبران کنیم با دو مساله رو به رو هستیم :

یکی مساله منابع مالی و مسئله دوم خود مدت ساخت است .

 لازم است برای کمبود منابع مالی برنامه ریزی کنیم و قدم برداریم تا منابع را تعدیل کنیم.

خوشبختانه در برنامه ششم آمده  که اگر قسمتی از آن تعدیل درآمد شود می تواند کمک ساز باشد و نیازمند یک مشارکت مردمی در این زمینه هستیم. خوشبختانه مردم به خوبی وارد بحث ساخت مدارس به خصوص در مناطق محروم شده اند .

 در اینجا تقاضایی که دارم این است که حتی اگر افرادی به طور کامل امکان ساخت مدرسه و یا یک کلاس را ندارند می توانند با همین اندازه و حداقلی که دارند در این زمینه کمکی کنند. باید کمک کنیم که زودتر بتوانیم به خصوص دانش آموزان مناطق محروم را از یک فضای کالبدی سودمند و با کیفیت برخوردار کنیم.

 در بعضی از روستاها شاهدم که هیچ گونه فضای مناسبی برای دانش آموزان وجود ندارد. فضایی هست که هر لحظه امکان تخریب آن وجود دارد و نیازمند یک سرعتی در این کار هستیم.

بنابراین این مشارکت مردمی می طلبد که بیش از گذشته در این امر خیر کمک کنند و در کنار منابع مالی دولت ، این منابع مالی را در این بخش افزایش بدهد تا بتوانیم در کوتاه مدت این فضا را ترمیم کنیم. نکته دوم در مورد ساخت است  . مدت زمان ساخت طولانی است و نیازمند این مسئله هستیم تا با استفاده از تکنولوژی های جدید سعی کنیم مدت ساخت را کاهش بدهیم.

 خوشبختانه امکانات در کارخانجات صنعتی کشور وجود دارد که می توانند در این زمینه کمک کنند و امیدواریم بتوانیم از سیستم ها و تکنولوژی های جدید استفاده کنیم.

نوع ساخت ما نباید ساخت سنتی نباشد زیرا زمان بر است و امکان دارد آن استانداردهای لازم را نداشته باشد و از همه مهمتر این که مدت دوام این ها خیلی بالا نیست در صورتی که اگر از تکنولوژی های جدید استفاده شود هم می توان دوام ساختمان ها را بیشتر کرد و مدت زمان بهره برداری را بالا برد و هم به ساخت و ساز سرعت داد .این یک مسئله مهم است که باید مدنظر قرار بگیرد.

مسئله دوم با توجه به بحث های توسعه پایدار و محیط زیست کم کم باید به سمت مدارس سبز برویم و سعی کنیم در استفاده از امکانات و مصالحی که استفاده می کنیم، بحث مسائل آلودگی و مسائل محیط زیستی رعایت شود، بحث صرفه جویی در مصرف انرژی را در نظر گرفت که خود این می تواند برای خود دانش آموزان درسی باشد و لذا امکان دارد سعی کنیم که بعضا از نظر مالی یک مقدار هزینه ساخت ما را افزایش بدهد ولی در دراز مدت این سرمایه گذاری هست که پول این افزایش را برمی گرداند و باید به این نکات توجه داشته باشیم.

نکته آخر این که مسلما ما نمی توانیم مدارس تیپی را در سراسر کشور داشته باشیم و لازم است در هر استانی و در هر منطقه ای متناسب با بوم آن منطقه ساخت و ساز را داشته باشیم. این به آن دلیل نیست که از ساخت و ساز بومی استفاده کنیم بلکه دانش آموزی که داخل این مدرسه می رود اگر فضای کاربردی مدرسه متناسب با بوم خود باشد اثر بخشی زیادی را در کیفیت آموزشی آن دانش آموز خواهد داشت و این اشتباه را نکنیم که خود فرهنگ نقش اساسی را در آموزش دارد و باید سعی کنیم که حتی در یک منطقه روستایی طراحی و فضای کاربردی ما متناسب با بوم همان منطقه باشد و حتی متناسب با نوع زندگی کردن خانواده های آنان باشد که اگر بحث زندگی را مطرح کنیم دانش آموز احساس کند که در خانه خود زندگی می کند ، داخل شهرش زندگی می کند و این فضایی نباشد که متفاوت از فرهنگ آن منطقه باشد  .

. من مجددا از همه عزیزان تشکر می کنم به خصوص نمایشگاهی  که برگزار شد . کارها و طراحی های خیلی خوبی در استان های مختلف صورت گرفته و امیدوارم که با تمرکز بیشتر بر همین نکاتی که عنوان کردم به خصوص تمرکز بر روش ها و سیستم های جدید آموزشی که به سمت آن می رویم و این تغییر را درنظام آموزشی به وجود آوریم.

 لازم است که فضاهای آموزشی هم متناسب با این تغییر در فعالیت ها تحول پیدا کند و به یک محیط شاد و با نشاط تبدیل شود.

از همه طراح ها به خصوص از تجهیزات ساختمانی و غرفه هایی که در قسمت بخش تاسیساتی که دایر شده تشکر می کنم .

 امیدوارم که به ما در بخش تاسیسات کمک کنند که بخش مهمی است از نظر ایمنی در مدارس ما و مشارکت خوبی را نیز داشتند و ما مسئولین با بازدید و ارتباط با مسئولین غرفه ها بتوانیم در جهت استفاده بهتر از تجهیزات و فضای کاربردی مناسب تر با سیستم آموزشی در آینده برخوردار باشیم.

پیاده سازی و ویرایش : زهرا قاسم پور دیزجی

عکس : علی پورسلیمان

پایان گزارش/