محمود مهرمحمدی : دغدغه های فرهنگی جدی هستند اما نبایستی این دغدغه ها ما را زمین گیر کنند!

تبریک عرض می کنم ایام هفته معلم را که تازه پشت سر گذاشتیم و امیدوارم انشاءالله به برکت این مناسبت تقویمی یک اتفاقات خوب واقعی و درونی در آموزش و پرورش کشور بیفتد.

همه ما امیدواریم که یک اتفاق خوب در آموزش و پرورش ما بیفتد و یکی از اتفاقات خوب که باید بیفتد خروج از این وضعیت ناکارآمدی آموزش زبان خارجی است و این که اگر امروز ما در رابطه با سن شروع آموزش زبان دوم خارجی به ویژه زبان انگلیسی صحبت می کنیم واقعا بحث ما فقط سن شروع نیست ؛ مسئله بزرگتری داریم و آن مسئله ناکارآمدی است و با این هزینه هایی که ما می کنیم نتایج خوبی نمی گیریم.

البته سال هاست که متولیان آموزش و پرورش کشور حداقل به فکر این مسئله بوده اند و کوشش هایی شده برای رمزگشایی از این که چرا ما نتیجه نمی گیریم ؟

 مطالعاتی هم انجام شده و فکر می کنم آقای ایرجی مطالعاتی که در ایران انجام شده  احتمالا ندیده اند و گزارشاتی که از ایشان شنیدیم و باید بابت این گزارش خوب از ایشان تشکر کرد بعضی از این پژوهش ها جایش خالی است.

من یادم هست  آقای محمدجعفر جوادی که سال ها پیش حداقل یک دهه پیش یا بیشتر مطالعه ای انجام دادند در مورد علل کامیابی موسسات آموزش زبان انگلیسی بخش خصوصی و در مقایسه با عدم کامیابی ما در نظام رسمی آموزشی که از کجا نشات می گیرد و این تفاوت ها ناشی از چیست. بنابراین شاید مطالعات دیگری هم انجام شده باشد.

از حسن تصادف آقای رئیس جمهور مسئله زبان انگلیسی را چند روز پیش مطرح کردند و این چیز عجیبی است و من فکر می کنم  مثل این واقعیت قضیه این است با یک زبان خارجی در زمانه ما بار افراد نه مجموع کشور بسته نمی شود و همان بهتر که ما با یک سیاستی آموزش بیش از یک زبان خارجی را در دستور کار نظام آموزشی داشته باشیم و به یک چنین پایه نظری را در الگوی نظری برنامه درسی در سند تحول برایش فراهم بکنیم که یک تله پاتی برقرار شده و جالب است و خیلی جای خوشحالی است که آقای رئیس جمهور درباره ناکارآمدی زبان انگلیسی که این زبان را با زبان عربی عجین کردند، ترکیب کردند و مطرح کردند و این وضعیت بغرنج و مسئله دار و بی کفایتی آموزش و پرورش کشور را مورد تاکید قرار دادند. اما این که واقعا چرا ما ناکارآمدیم یکی از دلایلش می تواند مسئله سن باشد. قطعا محدود به پارامتر سن نیست. ما در شرایطی ناکارآمدیم و همچنان که همه می دانیم از جمله حوزه های یادگیری یا موضوعات جذاب برای عموم خانواده ها همین است که فرزندان شان زبان انگلیسی را خوب یاد بگیرند. از نادر موارد یا موضوعاتی  است که می شود گفت که یک توافق خیلی شاخصی بین خانواده ها وجود دارد که آموزش و پرورش باید چه کار بکند درست در همین زمینه است که ما لنگی و کاستی خیلی جدی را ماندگار و به طور مزمن با آن سرکار داریم و در واقع هیچ تحولی هم در این زمینه صورت نگرفته از نظر کارکردی و از نظر عمل کردی البته تلاش در آموزش و پرورش زیاد شده و آقای ایرجی اشاره کردند که خصوصا تغییر رویکرد از لحاظ " ارتباطی " ( communicative ) کرده است. نتیجه، نتیجه رضایت بخشی نبوده که صدای آقای رئیس جمهور هم در می آید و خانواده ها از فرط ناعلاجی و ناچاری رو به سوی موسسات آموزشی می آورند و کماکان آموزش آموزشگاهی در ارتباط با زبان انگلیسی به ویژه یک بازار بسیار بسیار پررونقی را دارد تجربه می کند در شرایطی که خانواده ها اگر با توجه به اولویتی که برای این شایستگی رسیدن بر تسلط به زبان انگلیسی به ویژه برایشان مطرح است اگر آموزش و پرورش کار خودش را درست انجام بدهد قطعا این از سبد هزینه ها حذف خواهد شد و آموزشگاه ها تنها دلیل رونق کسب و کارشان همین است که بهتر بتوانند به این نیاز پاسخ بدهند و نتایج بهتری بگیرند.

 خانواده ها به طور کلی از عملکرد آموزش و پرورش در این زمینه مأیوسند.

 رئیس جمهور ناخواسته به سوال ما هم جواب دادند. سوال جلسه ما سن شروع است. البته ناخواسته و به شکل کاملا تلویحی. آن طوری که ناخودآگاه و ناخواسته رئیس جمهور به موضوع سن پرداختند قاطی کردن عربی با انگلیسی است. عربی و انگلیسی را وقتی قاطی می کنیم اگر عربی را  زودتر شروع کنیم به جایی نمی رسیم اگر انگلیسی را هم دیرتر شروع بکنیم به جایی نمی رسیم !

پس بچه ها قادر نیستند به سوالی که عربی و یا انگلیسی باشد جواب بدهند که فقط دو دقیقه به زبان انگلیسی صحبت بکنند نه بیشتر نمی توانند.

 به نظر من مسئله سن و گذاشتن ترکیب زبان عربی کنار زبان انگلیسی و فرمایشات جناب رئیس جمهور هر دو ناکارآمدند با توجه به این نکته که می دانیم که چقدر زبان عربی از دوره ابتدایی مورد اهتمام است و آموزش قرآن و روان خوانی آن این استنباط را می شود کرد که گویی سن مهم نیست و در تعیین ناکارآمدی آموزش زبان انگلیسی هم ما نباید خیلی به سن گیر بدهیم و سن را خیلی بزرگ بکنیم و برجسته کنیم.

 آیا واقعا این گونه است و اگر این طور باشد طبق بیانات آقای رئیس جمهور ما یک جوری بحث سالبه به انتفاع موضوع دانسته و پرونده این موضوع را ببندیم. من واقعا قائل به چنین گزاره ای نیستم و به همین خاطر فکر می کنم مسئله سن، مسئله مهمی است و ما باید به دنبال پاسخ به این سوال هم باشیم که سن بهینه شروع آموزش زبان خارجی در نظام رسمی آموزش و پرورش چه زمانی است. ما نمی توانیم شواهد و قراین را بسیار وسیعی که وجود دارد را نادیده بگیریم در ارتباط با اهتمام نظام های آموزش و پرورش دنیا به شروع آموزش زبان خارجی از سن خیلی پایین تر و همچنین نمی توانیم مطالعاتی که در این زمینه انجام شده است و شواهد و قراین پژوهشی که در این زمینه وجود دارد حکایت از این می کند که این حضرات به زبان انگلیسی که هر چه زودتر و بهتر نمی توانیم اینها را نادیده بگیریم.

 بله سن به عنوان تنها عامل در تبدیل آن به موقعیت کاملا ناکارآمد آموزشی به موقعیت کارآمد قطعا ملاک یگانه نیست ؛ پارامتر تنهایی نیست اما شرط لازم است شرط کافی اگر نیست حتما شرط لازم است.

حتما ما با اعتنا به شواهد پژوهشی و تجربیات کشورهای دیگر نسبت به سن، بایستی تجدید نظر بکنیم . همان طور که عرض کردم فکر نکنید با پیمان این قاعده معجزه ای اتفاق می افتد، نه معجزه شروعش از اینجاست. مدام در تبدیل سن شروع از دوازده سالگی به شش سالگی ، هشت سالگی ، نه سالگی و امثالهم و نگاه مجدد به این سیاست کنونی روی آن تفاهم بکنیم و شروع آموزش زبان انگلیسی را جلو بیاندازیم قطعا معجزه ای اتفاق نمی افتد و کما این که در کشورهای مختلف سن شروع آموزش زبان انگلیسی شان یکسان است و تنوع در عملکرد فراوان است.

گزارش آقای ایرجی این را به خوبی نشان می دهد. خود کشورهایی که بالای رنکینگ ما قرار گرفته اند رنک شصت و ششمی که ایشان گزارش کردند در بینشان از یک تا شصت و شش اکثرشان در سن ابتدایی خیلی خیلی زود هنگام آموزش زبان انگلیسی را شروع می کنند اما در بین این کشورها عملکردشان کاملا متفاوت است. پس عملکرد و کارآمدی فقط و فقط در گرو زبان نیست در گرو سن شروع نیست کما این که بعضی از کشورهایی که زیر رنکینگ کشور ما قرار گرفته اند اتفاقا زود هم شروع می کنند اینها نشانه هایی است که سن مهم است اما نقش یگانه یا عامل تعیین کننده نهایی نیست بلکه خیلی از عوامل دیگر را که بعضی از آنها را که آقای ایرجی هم در گزارش شان آمده بود باید در دستور کارقرار بدهیم.

 مهمترین اتفاقی که به لحاظ کارشناسی باید در آموزش زبان انگلیسی بیفتد این است که آموزش زبان انگلیسی را از آموزش زبان خارجی به آموزش زبان دوم نزدیک بکنیم. یعنی محیط زمانی مناسب تدارک ببینیم تا زبان انگلیسی از یک زبان خارجی به مرزهای زبان دوم آموزشش نزدیک بشود. باید خیلی کارها بکنیم. باید سرمایه گذاری جدی بکنیم. اتفاقا در این زمینه سیاست گذاری های شجاعانه زیادی لازم است.

نمی دانم کره یا ژاپن بود که تصمیم گرفتند بعضی از مواد آموزشی شان را به زبان انگلیسی تدریس بکنند. این یک تصمیم شجاعانه است. یک تصمیم خیلی جدی است. حاصل آن چیست؟ تفسیرش چیست؟ تفسیرش این است که آنها دارند سعی می کنند آموزش زبان انگلیسی را از ( Foreign language ) تبدیل کنند به ( Second language ) و تدارک محیط یادگیری و استفاده از اقسام و انواع روش ها. قطعا یکی از علل اساسی ناکارآمدی آموزش زبان انگلیسی مان بحث روش هاست ، بحث استفاده از تکنولوژی است. برای تدارک محیط یادگیری مناسب از فضای مجازی است. استفاده از Virtual Space یا تکنولوژی فضای مجازی ، استفاده از تکنولوژی بازی ها و گیم ها فوق العاده می تواند کارساز و اثربخش باشد و این همه احتیاج به تصمیمات شجاعانه دارد و هم سرمایه گذاری های جدی دارد.

 در کنار این تصمیم شجاعانه انتقال آموزش زبان انگلیسی به سال های پایین تر می توانیم رفته رفته انتظار داشته باشیم که آن اتفاقی که باید بیفتد و همه طالبش هستند و یکی از انتظارات عموم مردم است از نظام آموزشی، آن اتفاق بیفتد.

 کسانی که از به تاخیر افتادن سن آموزش زبان انگلیسی دفاع می کنند نگرانی های مختلفی دارند . بعضی از این نگرانی ها را می شمارم. چرا این نگرانی ها را ندارند و چرا فکر می کنند که ما برای نیل به آن اهدافی که نظام تعلیم و تربیت مان تعقیب می کند ، اسناد بالا دستی هم از آن حرف می زند حتی آن بالا دستی ترین سندی که سند چشم انداز است بررسی و در مرحله نخست از رتبه در منطقه از آن صحبت می کند نیاز داریم که آموزش زبان انگلیسی را با توجه به مجموعه ای که این عوامل که در ناکارآمدی آن موثر است من جمله سن، تبدیل بکنیم به یک رخداد قابل اعتنا و یک رخداد موفق و یک اتفاق جالب توجه.

دلایلی که می آورند از کسانی که بحث کنونی را تایید می کنند و سرمایه گذاری از هر شکلش را در زبان اگلیسی را تایید نمی کنند اسم یکی از آنها را گذاشته ام فوبیای فرهنگی. فوبیای فرهنگی، فوبیای زبان اگر ما زبان انگلیسی را به بچه ها یاد بدهیم، این زبان مجموعه ای از ارزش ها را حمل می کند و یک سلسله ارزش ها را با خودش همراه می کند و ما مصونیت ارزشی و مصونیت فرهنگی اقتضا می کند تا می توانیم سراغ  زبان خارجی نرویم خصوصا زبان انگلیسی. این حرف درست است که این زبان ها بار ارزشی دارد ، این حرف حرف کاملا درستی است از فلاسفه زبان مانند ویتکنشتاین گرفته تا صاحبنظران دیگری که در این زمینه اظهار نظر کرده اند مانند Hostman حرفشان این است که زبان ما جهان ماست. ما در جهان زبانمان زندگی می کنیم و بنابراین هر زبانی برای خودش یک جهانی را می سازد و به همین خاطر گفته می شود که انسان ها بسته به این که به چه زبانی تکلم می کنند در یک فرهنگ خاص و در یک جهان بینی خاص به سر می برند . جهان های متفاوتی را تجربه می کنند و این قصه جالبی دارد و قابل تامل هم هست. ما در نظام آموزشی خودمان نباید این موضوع را بگذاریم تا جایی که ما را دچار نگرانی بکند که ما از مجموعه فواید و مزایایی که برای توسعه کشور خودمان می تواند موضوع کارآمد سازی آموزش زبان انگلیسی داشته باشد رها بشویم. کارآمد سازی آموزش زبان انگلیسی به نظر من بایستی همراه بشود و حساس بشود نسبت به آن دغدغه های فرهنگی ولی در عین حال ما به دنبال رسیدن به آن مزیت های کاملا مشخص و برجسته از قِبَلِ اهتمام کارآمد سازی آموزش زبان انگلیسی باشیم. دغدغه های فرهنگی جدی هستند اما نبایستی این دغدغه ها ما را زمین گیر کنند ، سبب بشوند که در حقیقت ما خواسته یا ناخواسته یک معلولیت ، یک محرومیت و یک ناکارآمدی را از حیث شایستگی های آموزشی به نسل جدیدمان تحمیل بکنیم . زبان انگلیسی چه دوست داشته باشیم چه دوست نداشته باشیم به ویژه الآن زبانی است که غنی ترین منابع علمی و معرفتی بشر امروز را در خودش جای داده است. فقدان کارآمدی در استفاده از زبان انگلیسی همان محرومیت و همان معلولیتی است که به لحاظ آموزشی ، نظام آموزشی ما را برای نسل جدید به وجود می آورد و این اصلا قابل دفاع نیست. این عتاب و خطاب در وهله اول به خود حضرتعالی برمی گردد به عنوان رئیس شورای عالی آموزش و پرورش و البته رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی

 سیاست گذاران نظام آموزش و پرورش کشور چگونه می توانند توضیح بدهند این محرومیت را و این عدم امکان برقراری رابطه بده بستان معنایی و دانشی و معرفتی به زبان انگلیسی را با منابعی که به زبان انگلیسی وجود دارد.

 چه طور ما می توانیم این معلولیتی که الآن دچارش هستیم و نسل جدید ما عاجز است از رفتن به سمت این منابع و بهره برداری از این منابع و افزودن به این منابع و مشارکت در توسعه علمی جهان به خاطر فقدان ظرفیت زبان انگلیسی.

پس من فکر می کنم این دلیل و این نگرانی بحث فرهنگی و بحث ارزشی و بحث های این چنینی در جای خودش محترم است و در جای خودش قابل توجه است، حساسیت ها، حساسیت های درستی است. برای این حساسیت ها باید چاره اندیشی کرد اما قطعا و یقینا دامنه این حساسیت ها به توجیه وضع موجود نبایستی بیانجامد. اگر به توجیه وضع موجود بیانجامد که اسمش می شود یک نوع مرض یک فوبیا که در واقع یک بیماری است و انگلیش فوبیا  و یا انگلیش تی چینگ فوبیا را در کشور خودمان دامن بزنیم. در زمان وزارت آقای حاجی بود شورای عالی انقلاب فرهنگی که آوردن آموزش زبان انگلیسی به دروه ابتدایی را تصویب کرد. سیاست وتو شد خود این تصمیم اجرا نشد

یک دلیل دیگری که مخالفین اهتمام به آموزش زبان انگلیسی به شکل کارآمد از جمله پایین تر آوردن سن شروع آموزش زبان انگلیسی مطرح می کنند برمی گردد به مسئله تداخل ( Interference ) که آقای ایرجی هم اشاره کردند. مطالعات هم روشن است و نگران این که قبل از این که زبان مادری تثبیت بشود و قبل از این که از لحاظ شناختی یادگیرندگان به این ظرفیت درک و دریافت یک زبان دیگری ماهر بشوند آن ظرفیت های شناختی شان بخواهد تقسیم بشود به دو زبان یا بیش از یک زبان و در نتیجه یک پدیده ای که اسمش را گذاشته اند : ( Double semi linguism ) یعنی از اینجا رانده و از آنجا مانده می شویم.

بر اثر تاکید بر زبان غیر مادری است بیش از یک زبان که یک شکل خسرانی را تجربه می کنیم.

 می گوییم خروجی های نظام آموزشی از هر دو زبان باز می مانند. این تداخل زبانی باعث ناکارآمدی در هر دو زبان می شود.

 مطالعات جدید این را تایید نمی کند و بیشتر این را یک ترحم می داند ، هیچ تاکید دارد بر مطالعات علوم شناختی که اتفاقا عکس این اتفاق می افتد یعنی با ورود زبان جدید ظرفیت های شناختی ما تقویت می شود ؛ پدیده ( Multi Tasking ) اتفاق می افتد. در واقع ذهن ما چند کاره می شود و این یک مزیت شناختی است حتی آنی هم است. یعنی از قِبَلِ آموزش زبان دوم زبان خارجی هر چه زودتر دانش آموزانمان را از ظرفیت مولتی تسکینگ یعنی ذهن چندکاره برخوردار می کنیم که این هم در دراز مدت می تواند آثار یک مزیت محسوب بشود در بلند مدت هم مزیت آنی است وقتی شما ذهن را از نظر ظرفیت های شناختی با وارد کردن زبان دوم تقویت می کنید این فراخی ظرفیت شناختی در دم هم به درد می خورد و هم در دوره تحصیلات تربیت عمومی به درد بچه ها می خورد و از آن به عنوان یک ظرفیت استفاده می شود.

نکات اساسی که می خواستم مطرح کنم را عرض کردم و موضع خودم را نسبت به این موضوع به صراحت بیان کردم.

 آقای رئیس جمهور رئیس شورای عالی آموزش و پرورش کشورند طبق قانون و شورای عالی آموزش و پرورش کشور واضع سیاست هاست. سیاست های آموزشی است و مگر سیاست های ناظر به آموزش زبان انگلیسی یک سیاست آموزشی نیست و مگر مسئله مهمی نیست که از زبان آقای رئیس جمهور جاری می شود و این گونه مورد تاکید قرار می دهد و این طور خطاب و عتاب به آموزش و پرورش که چه می کنید که نتیجه اش آن چیزی که باید باشد نیست و بچه ها حتی نمی توانند دو دقیقه به زبان انگلیسی حرف بزنند.

آقای رئیس جمهور!

این عتاب و خطاب در وهله اول به خود حضرتعالی برمی گردد به عنوان رئیس شورای عالی آموزش و پرورش و البته رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی ؛ بالاخره این مسئله باید حل بشود و چون عضو شورای عالی آموزش و پرورش  بودم در گذشته های دور آقای ایرجی می توانند پیدا بکنند ما در آن دوره در زمان وزارت آقای حاجی بود شورای عالی انقلاب فرهنگی که آوردن آموزش زبان انگلیسی به دروه ابتدایی را تصویب کرد. سیاست وتو شد خود این تصمیم اجرا نشد . بالاخره رئیس جمهور کشور با کمال خوشوقتی به این مسئله مهم پرداختند و الآن نوبت شخص وزیر آموزش و پرورش است که مورد خطاب ایشان هم قرار گرفت که چه می کنید و چه خبر است؟ خوب بگویند که ما چنین تصمیماتی داریم . بحث های این چنینی کمک می کند که ما به فضای تصمیم خوب برسیم و شورای عالی آموزش و پرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب بکنند و برویم برای رفع موانع کارآمدسازی آموزش زبان انگلیسی باشیم.

 ما در سند تحول در الگوی برنامه درسی صحبت از 3 رکن می کنیم رکن تجویزی و رکن غیر تجویزی یا رکن برنامه درسی و رکن الزامی در برنامه درسی ، رکن انتخابی نیمه تجویزی و رکناختیاری که همان غیر تجویزی است که ربطش به زبان خارجی چیست؟ که صراحتا گفتیم که زبان فارسی الزامی است در بحث زبان مانند زبان فارسی الزامی است و عربی را بنا بر ملاحظات فرهنگی خاص خودمان جزء زبان الزامی قلمداد بکنیم . اسم آن را زبان خارجی اول گذاشتیم. انتخابی است به غیر از زبان انگلیسی که باید نظام آموزشی این امکان را بدهد که زبان دیگری اگر بخواهد اختیار بکند و چشم اندازی که برای آینده دارد که خودش و خانواده اش بتوانند زبان های مختلف را انتخاب بکنند. زبان خارجی دوم را هم گفتیم می توانند در بخش اختیاری برنامه درسی توصیه اکید ما این است که بخشی و قسمتی از آن اختصاص داده بشود به زبان خارجی دوم .

واقعیت قضیه این است با یک زبان خارجی در زمانه ما بار افراد نه مجموع کشور بسته نمی شود و همان بهتر که ما با یک سیاستی آموزش بیش از یک زبان خارجی را در دستور کار نظام آموزشی داشته باشیم و به یک چنین پایه نظری را در الگوی نظری برنامه درسی در سند تحول برایش فراهم بکنیم.

پیاده سازی و ویرایش : زهرا قاسم پور دیزجی

پایان گزارش/