هر از چندگاهی بخشی از کتاب‌های فارسی در شبکه‌های مجازی دست‌به‌دست می‌چرخد و پرده از تغییرات جدیدی که گروه مؤلفان کتاب‌های درسی فارسی اعمال کرده‌اند برداشته می‌شود و آه از نهاد علاقه‌مندان ادبیات فارسی برمی‌آید. اما آنچه در این نقدها از قلم می‌افتد تأثیر سلیقهٔ شخصی این مؤلفان در تألیف کتاب‌های درسی است، چراکه پیکان انتقادها معمولا متوجه آموزش و پرورش و سیاست‌های کلی آن می‌شود، حال‌آنکه به نظر می‌رسد سلیقهٔ شخصی مؤلفان در وضعیت فعلی کتاب‌های درسی بیشتر تأثیرگذار بوده است.
قرار گرفتن اشعار فدایی مازندرانی در کتاب‌های درسی نمونهٔ روشنی از اعمال سلیقهٔ شخصی در تألیف کتاب‌های درسی است.
به این چند جمله دقت کنید:
«کتاب‌های درسی از مهم‌ترین اسناد آموزشی هر کشور محسوب می‌شوند و قرار گرفتن یک شعر در این مجموعه نشان‌دهندهٔ دقت بالای اثر و سنجیده بودن همه اجزای آن است.»[i]
آقای فریدون اکبری شلدره در این جمله به‌درستی به معیارهای کلیِ انتخاب متون ادبی برای قرار گرفتن در کتاب‌های درسی اشاره کرده است، اما گویا متوجه نبوده‌اند که عکس این موضوع صادق نیست، یعنی نمی‌شود شعری را در کتاب درسی قرار داد تا اهمیت، شهرت و کیفیت آن بیشتر شود! و این کاری است که ایشان انجام داده‌اند. به بخشی دیگر از همان مصاحبهٔ قبلی ایشان توجه کنید:
«در سن 22 سالگی که برای گردآوری اشعار این چهرهٔ فرهنگی استان اقدام کردم، نسخهٔ خطی اشعار فدایی تقریباً در حال از بین رفتن بود. امروز خوشحالم که برخی از اشعار میرزا محمود فدایی در 4 کتاب درسی آموزش داده می‌شود.»[ii]
در تاریخ ادبیات ملل مثال‌های مختلفی از شاعرانی وجود دارد که در طول زندگانی گمنام بوده‌اند و سال‌ها پس از مرگشان به شهرت رسیده‌اند و جایگاه رفیعشان در تاریخ ادبیات مشخص شده است (برای نمونه ر.ک آواز اول مالدورور اثر ایزیدور دوکاس، ترجمهٔ مدیا کاشیگر).
اگر اشعار فدایی مازندرانی در فرایندی سالم گزینش می‌شد و در کتاب‌های درسی قرار می‌گرفت، حتما ما هم می‌شد که مثل آقای شلدره نتیجه بگیریم که چون اشعار فدایی در کتاب درسی آموزش داده می‌شود پس حتما شاعری مهم و تأثیرگذار در تاریخ ادبیات فارسی است، اما افسوس که این‌گونه نیست. برای اثبات این مدعا کافی است در مقالات منتشر‌شده و پایان‌نامه‌های دانشگاهی جست‌وجویی کنیم تا ببینیم چند کار پژوهشی روی اشعار فدایی مازندرانی انجام شده است.
بر اساس اطلاعات پایگاه مجلات تخصصی نور پنج مقاله به صورت خاص دربارهٔ فدایی مازندرانی نوشته شده است که نام فریدون اکبری شلدره در میان مؤلفان سه مقاله از آن‌ها به چشم می‌خورد. بر اساس داده‌های «پایگاه اطلاعات علمی ایران» تاکنون دو پایان‌نامه هم دربارهٔ فدایی دفاع شده است. این آمار نشان می‌دهد که دانشگاه تقریبا به فدایی بی‌توجه بوده است.
جدا از این‌ها فریدون اکبری در جوانی اقدام به جمع‌آوری نسخ اشعار فدایی کرده است و بعید است که کسی در جوانی بتواند مقام شامخ ادبی شاعری گمنام را تشخیص دهد. پس ماجرا چه بوده است؟ آقای شلدره متولد روستای شلدره از توابع بخش دودانگهٔ شهرستان ساری است. از قضا فدایی مازندرانی هم در همین دودانگه می‌زیسته است. به نظر می‌آید همین موضوع انگیزهٔ اصلیِ تصحیح اشعار فدایی مازندرانی و چاپ آن‌ها بوده است.
در مقدمهٔ دیوان فدایی چنین نوشته‌اند:
«هیچ‌یک از زیست‌نامه‌نویسان و فهرست‌برداران، از زمان قاجار به این‌سو، یادی از وی به میان نیاورده‌اند.»[iii]
همین مقدمهٔ فریدون اکبری بر اشعار فدایی نشان می‌دهد که فدایی اساسا شاعری محلی بوده است. زنده کردن و از خطر نابودی نجات دادن تراث فرهنگی کاری است ارجمند و ارزشمند، منتها موضوع این نوشته چیز دیگری است: موضوع این است که اشعار شاعری محلی به صورت کاملا سلیقه‌ای در چهار کتاب درسی فارسی وارد شده، چراکه مصحح اشعار فدائی یکی از مؤلفان کتاب درسی بوده و از روی انگیزه‌های محلی، و نه ملی، سلیقهٔ خود را اعمال کرده است.
یکی از مواردی که اشعار فدایی وارد کتاب‌های درسی شده، کتاب علوم و فنون دهم، ص۲۴، است که شعری از فدایی در کنار اشعاری از سعدی، مولوی و ناصرخسرو قرار گرفته تا دانش‌آموزان عواطف این شاعران را با هم مقایسه کنند! دقت کنید: فدایی در کنار شاعران طراز اول ادبیات فارسی قرار گرفته است. عجیب‌تر اینکه ابیاتی که از فدایی در علوم‌وفنون دهم درج شده است بیش از ابیات شاعرانی چون فردوسی، خیام و انوری است!
اگر بنا باشد شعری آیینی گزیده شود تا در کتاب‌های درس قرار بگیرد، کدام شعر اولویت دارد؟ ترکیب‌بند محتشم به‌عنوان مشهورترین شعر آیینی؟ شعری از یغما؟ اشعار آیینی معاصر که احتمالا دانش‌آموزان با آن‌ها بیشتر ارتباط برقرار می‌کنند؟ قصیدهٔ کسایی به‌عنوان اولین مرثیهٔ فارسی عاشورایی؟
در درس چهاردهم کتاب فارسی هشتم ابیاتی از فدایی مازندرانی گزینش شده است و ابیات محتشم کاشانی در حاشیه (سؤالات بعد از درس) قرار گرفته است! فریدون اکبری بر صور خیال و صنایع ادبی در اشعار فدایی چند جا تأکید کرده است و این ابیات هم از این نظر ضعیف نیستند، اما وقتی که شعر فدایی با دیگر اشعار آیینی مقایسه شود آن‌گاه مشخص می‌شود که در انتخاب اشعار فدایی دلیلی دیگر در کار بوده است.
ابیاتی از فدایی در فارسی نهم و علوم‌وفنون یازدهم نیز درج شده است و درنتیجه نام فریدون اکبری و تصحیح او از فدایی در صفحهٔ منابع این کتاب‌ها درج شده است.
به‌این‌ترتیب دانش‌آموزان ما اشعار شاعری گمنام از مازندران را بیش از بسیاری از شاعران دیگر می‌خوانند. هرچند برای جست و جوی اعمال سلیقهٔ شخصی مؤلفان در کتاب‌های درسی راه‌های ساده‌تری هم وجود دارد. ازجمله اینکه درس سیزدهم فارسی هشتم از یکی از کتاب‌های فریدون اکبری شلدره انتخاب شده و درس هشتم فارسی نهم را هم ایشان نوشته است، یعنی این متون کنار اشعاری از حافظ، سعدی و ... قرار گرفته‌اند.
در پایان نیک است که یک بار دیگر بخشی از مصاحبهٔ ایشان را بخوانیم:
«کتاب‌های درسی از مهم‌ترین اسناد آموزشی هر کشور محسوب می‌شوند و قرار گرفتن یک شعر در این مجموعه نشان‌دهندهٔ دقت بالای اثر و سنجیده بودن همه اجزای آن است.»
گروه ادبی دستخط
( گروه دستخط وابسته به مؤسسهٔ الگوی تعلیم و تربیت قاف است به شماره ثبت ۳۹۳۴۲ )
[i] فدایی مازندرانی فراتر از شاعران دورهٔ بازگشت:
http://mazandnume.com/fullcontent/45905/
[ii] همان
[iii] دیوان فدائی مازندرانی، تصحیح فریدون اکبری شلدره، ص پانزده
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نظرات بینندگان
این، فقط یکی از موارد این شلدره نیست در پایه های دیگر هم بعضی از نوشته های کم مایه و مسخره خود را وارد کتاب ها کرده
نه تنها مطالب کم اهمیت و ضعیف ایدئولوژیک را وارد کتاب ها می کنند بلکه مطالب شخصی و من درآوردی و غیرتخصصی هم وارد می کنند
چون افرادی که مسئول این کارند یک مشت بی سواد .... اند
آه که سیستم آموزش و پرورش دولتی و غیردولتی در جذب نیرو توهّم زده است !! و شایسته اسارت در توهّم خود !!! آه !!!!