چالش های سازمان های رادیو و تلویزیون داخلی و بین المللی

مقدمه

در عصر حاضر بهره‌گیری از رادیو و تلویزیون به عنوان دو رسانه ارتباطی سریع و در دسترس، یک ضرورت اجتماعی و بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی نوین محسوب می‌شود و خارج ماندن افراد از گردونه رسانه‌های ارتباط جمعی، به معنای حذف شدن آنان از حیات اجتماعی است.

تحولات سیاسی و اجتماعی سال‌های اخیر در نقاط مختلف جهان، حاکی از ظهور و تشدید جنگ رسانه‌ای بر سر تسخیر افکار عمومی و ایجاد تغییرهای دلخواه در فرهنگ و سبک زندگی مخاطبان هدف و به طور خاص ملت‌های خاورمیانه است.

حضور موثر و فعالانه سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران در میدان این نبرد رسانه‌ای، مستلزم برنامه‌ریزی و مدیریت هوشمندانه‌ای است که عبور از موانع، بهره‌گیری مطلوب از فرصت‌ها و نیل به اهداف سازمانی را تسهیل کند.

رادیو و تلویزیون در ایران به صورت دولتی اداره می شود در حالی که در کشورهای پیشرفته رادیو و تلویزیون بیشتر به وسیله بخش خصوصی راه اندازی و اداره می شوند ولی تابع قوانین و مقررات رسانه ای آن کشور هستند.

دو رسانه رادیو و تلویزیون به لحاظ جاذبه‌های خاص خود وحضور گسترده‌ای که در زندگی مخاطبان دارند، به تناسب محتوا و پیام هایی که منتشر می‌سازند، می‌توانند ساختار شخصیتی، عقیدتی، رفتاری ودر آخر بافت فرهنگی و اجتماعی جامعه را تحت تأثیر قرار دهند.

تلویزیون و رادیو همچنان پرمخاطب ترین و محبوبترین پلتفرم برای اطلاع رسانی به شمار می روند. اگرچه به علت سرعت گرفتن روند پیشرفت تکنولوژی و افزایش علاقه نسل جدید به فضای مجازی در آینده ای نه چندان دور شاهد کمتر شدن تاثیر این گونه رسانه ها خواهیم بود اما در حال حاضر قدرت این دو رسانه از سایر رسانه ها کمتر نیست.

تلویزیون به علت برخورداری از ویژگی هایی همچون صدا، تصویر و حرکت و امکان تلفیق این موارد با هم به عنوان یک رسانه بسیار پرقدرت و خلاق در نظر گرفته می شود. در تلویزیون هدف باید جلب توجه و نگهداری بیننده باشد به همین سبب خلاقیت و تمایز در این گونه رسانه ها بسیار اهمیت دارد. از دیگر مزایای این رسانه گسترده بودن پوشش آن است که می تواند ریچ و فرکانس بالایی در مخاطبان پدید آورد و به علت انعطاف پذیری در حق انتخاب محبوبیت بیشتری به نسبت سایر رسانه ها دارد.

رادیو به علت عدم برخورداری از تصویر نسبت به تلویزیون تفاوت اساسی دارد و شاید در ظاهر از اثربخشی کمتری برخوردار باشد اما نکته حائز اهمیت این است که این رسانه بسیار راحت تر از سایر رسانه ها در دسترس بوده و از لحاظ جغرافیایی، وسعت بیشتری را پوشش می دهد ضمن اینکه این رسانه کم هزینه، نیاز چندانی به برق، اینترنت، ابزاری مثل تلویزیون یا کامپیوتر ندارد و به همین سبب مخاطبان بیشتر و متنوع تری را تحت پوشش قرار می دهد.

جوانان برنامه ها و عملکردهای صدا و سیما را قابل قبول نمی دانند

طرح مساله

موسساتی که داراي مطبوعات و رسانه هاي قدرتمند و معتبر در سطح جهان هستند، داراي یک تشـکیلات و سـاختار نظام یافته در قالب موسسه اي ارتباطی و اقتصادي هستند و با استفاده از قـوانین و مقـررات، تئـوري هـاي مـدیریتی و اقتصادي و ارتباطی و شرایط موجود جامعه خود به ایجاد یک رسانه قدرتمند اقـدام نمـوده انـد و در حفـظ، توسـعه و رشـد اقتصادي جامعه گام هایی موفقی برداشته اند. این ساختار در هر کشور و در هر نظام رسانه اي داراي قواعد یکسان است امـا در نحوه اجراي مدیریت و چرخه اقتصادي متفاوت می باشد و این سوال پیش می آید که:  موسسات ارتباطی معتبر در جهان که داراي رسانه معتبر هستند، با چه چالش هایی مواجهند؟ از چه نوع روش مـدیریتی اسـتفاده مـی کننـد؟ فعالیت هاي اقتصادي خود را چگونه سامان داده اند؟ و... بنابراین هدف از تهیه این مقاله، بررسی چالش هایی است که سازمان های رادیو و تلویزیون با آنها مواجه هستند. به نظر می‌رسد مشکل اصلی به مدیریت سیما برمی‌گردد. مدیریتی که انگار گرفتار نوعی سکون و بی تحرکی شده است که نه تنها عاجز از پاسخگویی مناسب به وقایع و اتفاقات روزمره است. از دلایل دیگر، عدم بهره‌گیری از صاحبنظران و کارشناسان حوزه رسانه و ارتباطات است

رادیو و تلویزیون پس از انقلاب اسلامی

این سازمان که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران نامیده می‌شد، آن‌زمان هم به شکل حکومتی اداره می‌شد. تعداد کارکنان این سازمان در سراسر کشور تا اواخر سال ۱۳۹۵ در حدود 48۰۰۰ نفر تخمین زده شده‌است.

از بسیاری جنبه‌ها، صدا و سیما قدرتمندترین، فراگیرترین و پرنفوذترین رسانه و نهاد آموزشی–فرهنگی در ایران به‌شمار می‌رود. این سازمان علاوه بر تملک و کنترل رادیو و تلویزیون، مالک شرکت فیلم‌سازی سیما فیلم نیز می باشد، جشنواره‌های فیلم، موسیقی و هنری برگزار می‌کند، کتاب، روزنامه و مجله منتشر می‌کند و از دانشگاه صدا و سیما به عنوان یک بازوی آموزشی بهره می‌گیرد.

فعالیت‌های صدا و سیما به مرزهای ایران محدود نیست و در کشورهای مختلف جهان دارای تشکیلات است.

بودجه سازمان صدا و سیما در لایحه بودجه سال ۱۳۹7 حدود 1500 میلیارد تومان پیش بینی شده، این در حالی است که بنا به گفته دکتر علی عسکری، رئیس این سازمان، فقط بودجه شبکه ای مانند بی‌بی‌سی به بیش از ۶۰۰۰ میلیارد تومان می‌رسد و سازمان برای اداره ۶۲ شبکه تلویزیونی و ۸۳ شبکه رادیویی با مشکلات عدیده ای روبه رو است.

منابع مالی صدا و سیما در ایران

نیمی از کل هزینه سالانه سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران هر سال در قانون بودجه مشخص می‌شود و نیمی دیگر از راه‌هایی دیگر ازجمله راه‌های زیر گفته تأمین می‌شود:

• فروش زمان پخش رادیو و تلویزیونی به تبلیغات بازرگانی

• دریافت هزینه آبونمان از تمام مشترکان برق در ایران

• دریافت مبلغی با عنوان عوارض توسعه شبکه صدا و سیما از فروش هر دستگاه تلویزیون

• دریافت مبلغ از تیم‌های ورزشی مورد نمایش در اوقات خاص

• درآمد حاصل از انتشارات سروش

• درآمد حاصل از انتشار مجلات

• درآمد حاصل از روزنامه جام جم

• درآمد حاصل از شرکت صنعتی سیما چوب

• درآمد حاصل از شرکت صوتی و تصویری سروش

• بودجه مصوب که هرساله در مجلس تصویب و سپس از خزانه دولت دریافت می‌کند.

• تولید برنامه مشارکتی که با مشارکت مالی ارگان‌ها، موسسات، شرکت‌ها و … دولتی و غیردولتی انجام می‌شود.

آمار تماشای روزانه برنامه های سیما

مرتضی میرباقری معاون سیمای رسانه ملی در نشست عوامل اجرایی جشنواره جام جم(در تاریخ   13 / 10 / 1396 ) گفت:«از مقبولیت ۸۳ درصدی شبکه‌های تلویزیونی و تماشای روزانه ۳.۵ ساعت از برنامه های سیما توسط مردم بوده، البته با توجه به سن، جنس و محل سکونت این میزان ساعت متغییر است.

۴۰۰۰ ساعت تولید و بیش از ۱ میلیون ساعت پخش برنامه تلویزیونی سیمای جمهوری اسلامی است و مراکز آماری معتبر با توجه به میزان جمعیت مردم در سراسر کشور از مقبولیت ۸۳ درصدی شبکه‌های سیما خبر می‌دهند».

علی عسکری رئیس صدا و سیما (31 / 3 / 96 )در مراسم تجلیل از برترین‌های مراکز استان‌ها در جشنواره‌های بین‌المللی و انتخابات می گوید: «اقبال عمومی و مخاطب پذیری صدا و سیما در فضای تلویزیون در سطح ملی 1 / 83  درصد و در سطح تهران 8 / 83  درصد است. این رقم در رادیو در سطح ملی 5 / 29  درصد و در سطح تهران 5 / 30  درصد است که رقم قابل توجهی است.

علی عسکری افزود: «در فضای انتخابات رجوع مخاطبان به رسانه ملی ۷۸ درصد بود و این میزان اعتبار‌پذیری در حالی به چشم می‌آید که می‌بینیم در آن زمان اعتبار بقیه رسانه‌ها و فضای مجازی در مجموع ۲۰ درصد بوده است و این افتخاری برای ما و نظام اسلامی است»(سینماپرس13 دیماه 1396).

انواع رادیو و تلویزیون

اصولاً وضعیت حقوقی و ماهیت رادیو و تلویزیون ها در جهان سه نوع است:

1-رادیو و تلویزیون  دولتی؛ که کل درآمد و اعتبارات آنها را حکومت پرداخت می کند و از نظر سیاست کار، خط مشـی و محتواي برنامه ها، وابسته به دولت هستند و سلسله مراتب آنها را حکومت مشخص می کند.

2- رادیو و تلویزیون هاي عمومی یا نیمه دولتی؛ کـه ضـمن دریافـت کمـک هـاي حکـومتی و دولتـی، هزینـه هـاي خـود را از محـل پرداخت هاي عمومی و حق اشتراك مردمی تأمین می کنند و دولت در حد نظارت با آنها ارتباط دارد.

3- سازمان هاي رادیو تلویزیونی خصوصی و تجارتی؛ که ضمن تبعیت از مقررات عمومی، در برابر عملکرد خود مسئولند و هزینه هاي آنها، صرفاً از محل درآمدهاي اختصاصی (اشتراك کابلی و کارتی، آگهی هاي بازرگـانی و حمایـت تجارتی و فروش محصولات) تأمین می شود که وضعیت حقوقی آنها نیز تابع مقررات بازرگانی و قوانین تجارتی مربوطه است.

تاثیر رادیو و تلویزیون بر سبک زندگي و رفتار افراد

رادیو و تلویزیون يك صنعت روبه رشد و در حال تحول هستند كه تامين كننده اشتغال، توليد كننده كالا و خدمات و تغذيه كننده ساير صنايع مرتبط هستند. رادیو و تلویزیون يكي از منابع قدرت بوده يعني ابزاري هستند براي كنترل مديريت و نوآوري در جامعه. اغلب جايگاه به روز تحول در فرهنگ اند چه به معني هنر و اشكال نمادين و چه در معناي مدها، خلق و خوها، شيوه هاي زندگي و هنجارها.

ما در دنيايي زندگي مي كنيم كه فرآيندهاي سياسي و حكومتي آن بر اساس اين تاثير قرار دارد كه ما برآنچه مي گذرد آگاهيم زيرا از مطبوعات و تلويزيون و راديو خبر مي گيريم.كمتر كسي را مي توان يافت كه سرچشمه اطلاعات و عقايد اش را نتوان در رسانه ها پيدا كرد.اين همه پول و تلاش صرف آن مي شود كه رسانه ها در جهتي هدايت شوند، كه تاثير دلخواه و مورد نظر حکومت تحقق يابد.

رسانه ها هر جا كه رشد مي كنند داراي قدرت قابل ملاحظه اي براي شكل دادن به عقايد و باورها، دگرگون كردن عادات زندگي و ترويج رفتارهايي كمابيش مطابق ميل كنترل كنندگان رسانه ها و محتواي آنها هستند. اين ديدگاه نه بر اساس كاوش هاي علمي بلكه در اثر مشاهده محبوبيت بسيار زياد رادیو و تلویزیون و رسانه هاي جديدي و نفوذ آنها در ابعاد مختلف زندگي فردي و اجتماعي به وجود آمده اند.

رادیو و تلویزیون در همه ابعاد زندگي افراد تاثير گذار هستند اما نشان داده شده كه هر رسانه اي در قالب ساختار موجود روابط اجتماعي، شرايط فرهنگي و اجتماعي معين عمل مي كند. اين عوامل اجتماعي و فرهنگي در شكل دادن به عقايد، نگرش ها و رفتار مورد مطالعه نقش درجه اول دارند و انتخاب، توجه و پاسخگويي به رسانه از سوي مخاطبان را تعيين مي كنند.

تاثير رسانه بر روي زندگي افراد با پيدايش تلويزيون به عنوان رسانه اي نوين كه جذابيتي بيش از اسلاف خود داشته و بر روي زندگي اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و سياسي تاثيرات مهمي داشته است.

بنابراين امروزه هر چه رسانه ها قدرتمندتر مي شوند تاثير مستقيم تري بر روي زندگي افراد مي گذارند و رسانه ها موقعيت يك نهاد اجتماعي مهم را كسب كرده اند و روز به روز بيشتر مسائل زندگي عموم در عرصه رسانه ها متجلي مي شود چه در سطح ملي و چه در سطح بين المللي.

سیاست گذاري رسانه اي

سیاست گذاري رسانه اي را برنامه ریزي، طرح ریزي و اتخاذ تصمیماتی در جهت پیشبرد اهداف سازمان هاي رسانه اي با توجه به تشکیلات و محیط و نیروي انسانی تعریف نموده اند. تصمیم گیري در رسانه ها در دو سطح انجام می گیرد:

1- سطوح بالاي سازمان که به اتخاذ تصمیمات ارزشی می پردازند و طی آن خط مشی هاي کلی و استراتژي ها تعیـین مـی گردد. 2- تصمیم گیری هاي مربوط به امور اجرایی که از درجه اهمیت کمتري برخور دارند در سـطح پـایین اتخـاذ مـی  شوند.

بنابراین انواع مدل هاي تصیم گیري عبارتند از:

1 - مدل عقلایی 2- مدل رضایت بخش 3- مدل فزاینده 4- مدل بینش فوق ا لعاده 5- مدل مختلط تصمیم گیری

مهمترین دلایل مردم برای رجوع به شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان

1- برنامه های متنوع، جذاب و سرگرم کننده

2- اخبار و تحلیل های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی همراه با آمار و مستندات و واقعیت ها

3- پخش فیلم و سریال بدون سانسور

4-  آشنایی با ملل و فرهنگ های دیگر

5- آگاهی از اخبار و تحلیل رویدادها 

6- جریانات اپوزیسیون و قوم گرایانه

7- آگاهی از آن سوی خطوط قرمز

8- طرح برخی مسائل مهم که در فضای عرف جامعه نمی گنجد

9- طرح و بحث درباره مضامین خاص دینی

10- پخش برنامه های مبتذل به ویژه با موضوعات جنسی

شبکه برنامه های ماهواره ای، حقیقت انکارناشدنی جامعه ما و دیگر جوامعی است که می خواهند آزادانه بیندیشند و رفتار کنند. در فرآیند جنگ نرم رسانه ای برنامه های ماهواره ای به جهت گروه گسترده مخاطب و امکانات گسترده در انتقال پیام از جایگاه مهمی برخوردارند، اما نباید این حقیقت را صرفا به عنوان یک تهدید مورد توجه قرار دهیم. سیستم شبکه ماهواره ای می تواند برای جامعه ما به عنوان یک فرصت استثنایی در انتقال مفاهیم بلند اسلامی و ایرانی و نیز روشنگری و گسترش اندیشه ناب انقلاب اسلامی در سطح منطقه و جهان محسوب شود. لازمه این امر، شناخت دقیق ماهیت این پدیده و استفاده آگاهانه و دقیق از فرصت پیش رو، همراه با برنامه ریزی دراز مدت است(رضا سیف پور، کارشناس رسانه، 1390).

دلیل ناکامی صدا و سیما چیست؟

صدا و سیمای جمهوری اسلامی رسالت عظیم و سنگینی را عهده دار است. اما عملکرد آن خصوصاً در سال های اخیر به گونه ای بوده که موجب افزایش انگیزه های مردم به تماشای شبکه های ماهواره ای شده است.

تداوم رشد مخاطبان ایرانی کانال های ماهواره ای، واقعیتی گریز ناپذیر است که به مثابه تهدیدی برای فرهنگ کشور محسوب می شود. آنچه مهم است اینکه صدا و سیما باید قدرت نرم افزاری و سخت افزاری خود را تقویت نماید، تا بتواند ضمن اقناع مخاطب و انتقال ارزش های ایرانی، به مرجع مورد اطمینان مردم در زمینه کسب اخبار، افزایش آگاهی و … تبدیل گردد. در این میان جای خالی هنرمندانی که مردم با علاقه وافر پیگیر هنرآفرینی هایشان بودند، بیش از هرچیز دیگری رخ می‌نمایاند(آفتاب‌‌نیوز23 آذر 1393) .

رسالت صدا و سیما چیست؟

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل یکصد و هفتاد و پنجم درباره صدا و سیما آمده است که صدا و سیمای‏ جمهوری‏ اسلامی‏ ایران‏، باید آزادی‏ بیان و نشر افکار با رعایت‏ موازین‏ اسلامی‏ و مصالح‏ کشور را تامین نماید. بودجه سازمان صدا و سیما در لایحه بودجه سال ۱۳۹7 حدود 1500 میلیارد تومان پیش بینی شده، این در حالی است که بنا به گفته دکتر علی عسکری، رئیس این سازمان، فقط بودجه شبکه ای مانند بی‌بی‌سی به بیش از ۶۰۰۰ میلیارد تومان می‌رسد و سازمان برای اداره ۶۲ شبکه تلویزیونی و ۸۳ شبکه رادیویی با مشکلات عدیده ای روبه رو است

برخی از اصول برنامه های سازمان صدا و سیما که مرتبط با نحوه مدیریت صداوسیما هستند در ادامه می آیند:

ماده ۵ – صدا و سیما باید به مثابه یک دانشگاه عمومی به گسترش آگاهی و رشد جامعه در زمینه‌های گوناگون مکتبی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، ‌اقتصادی و نظامی کمک نماید.

ماده ۷ – صدا و سیمای جمهوری اسلامی متعلق به تمامی ملت است و باید منعکس‌کننده زندگی و احوال تمامی اقوام و اقشار مختلف کشور باشد.

با اندک درنگی در دو ماده ی فوق الذکر، نخستین سوالی که به ذهن می رسد این است که رسانه ی ملی تا چه اندازه در تحقق رسالت خود موفق بوده است؟

آمارها و گزارشات منتشره حاکی است که تقریباً عملکرد سیمای ملی به لحاظ سخت افزاری مثبت بوده است. رشد کمی شبکه های داخلی و خارجی به موازات راه اندازی شبکه های تخصصی، مطلوب است. اما شواهد موجود نشان می دهند که به طور کلی صدا و سیما به لحاظ تولید محتوا، جذب و اقناع مخاطب و جذب حداکثری مخاطبان خود به همراه رضایت با مشکلات جدی دست و پنجه نرم می کند و در دستیابی به اهداف عالی مورد نظر نظام تا حدودی زیادی ناکام مانده است و از این رو، مردم به دیدن شبکه های ماهواره ای روی آورده اند و اقبالی به رسانه ملی ندارند.

‌ماده ۱۶ – صدا و سیما با حضور دائمی خود در جامعه باید همواره منعکس‌کننده صدیق وقایع و رویدادهای مهم اجتماعی باشد و واقعیت ها را به‌اطلاع مردم برساند.

ماده ۱۸ – صدا و سیما موظف است آخرین اخبار و اطلاعات صحیح و مهم کشور و جهان را که مفید و مورد نظر اکثریت مردم باشد، به صورتی‌کوتاه و گویا منتشر نماید.

این دو ماده نیز مبین آن است که اساسنامه این سازمان، مدیران رسانه ملی را توصیه به بحث و گفت وگوی آزاد، داشتن نگاه جامع، دلسوزانه و سازنده امر نموده است. اما آنچه از اهمیت مضاعف برخوردار است این است که این نگاه تا چه اندازه بر رسانه ملی حاکم است؟(آفتاب‌‌نیوز23 آذر 1393) .

دلایل کاهش مخاطبان صدا و سیما

پژوهش هایی که در این باره انجام شده است، نشان دهنده ضعف تلویزیون به لحاظ جذب مخاطب است و جای تردید نیست که عملکرد رسانه ملی در ادوار گذشته باعث شده تا جامعه به سمت شبکه های فارسی زبان برون مرزی سوق داده شود.

برخی از این آمار و پژوهش ها:

1. نظرسنجی ها در خصوص عملکرد صدا و سیما نشان می دهد که مخاطبان ماهواره در تهران، افزایش معناداری پیدا کرده اند. براساس این آمارها ظرف سه سال پیش بالغ بر 4 / 45  درصد از مردم تهران بیننده ماهواره بودند که نسبت به سال قبل از آن ۱۰ درصد رشد پیدا کرده است. از این مقدار 9 / 40  درصد بیننده شبکه های فارسی زبان بوده اند و ۱۴ درصد فقط شبکه های خارجی را تماشا می کردند. با این وجود 6 / 50  درصد از پرسش شوندگان گفته بودند که ماهواره با فرهنگ ما سازگاری ندارد و 8 / 34  درصد مخالفت کردند و معتقد بودند که ماهواره منطبق با فرهنگ جامعه است( پایگاه اطلاع رسانی اداره کل روابط عمومی صدا و سیما).

2. در مورد اقبال جوانان به رسانه های داخلی یا ماهواره، نتایج تحقیقی که توسط سازمان ملی جوانان انجام شده است، نشان داد که در مجموع جوانان برنامه ها و عملکردهای صدا و سیما را قابل قبول نمی دانند. نیمی از جوانان معتقدند که افزایش شبکه های تلویزیونی در برآورده کردن انتظارات جوانان موثر بوده است، اما ۶۷ درصد آنان معتقدند که این تغییرات نتوانسته است گرایش جوانان به ماهواره را کاهش دهد. مشکل دیگر این است که ۶۵ درصد جوانان معتقدند تصویری که صدا و سیما از زندگی مردم ارائه می دهد، واقعی نیست. ۷۳ درصد آنها گله مند از فقدان تنوع لازم در برنامه های رادیو و تلویزیون در ایران هستند و ۶۴ درصد آنان می گویند که صدا و سیما در انعکاس مسائل و مشکلات جامعه عملکرد مناسبی نداشته است. کمی بیش از نیمی از جوانان بر این باورند که صدا و سیما در پخش اخبار موجب گرایش های مردم به رسانه های بیگانه شده است. ۶۰ درصد جوانان می گویند که اگر امکان استفاده از ماهواره را داشته باشند، ترجیح می دهند برنامه های تلویزیونی سایر کشورها را تماشا کنند. ۵۳ درصد آنان معتقدند که صدا و سیما در مقابله با تهاجم فرهنگی غرب عملکرد قابل قبولی نداشته است و نکته دیگر آنکه ۵۷ درصد جوانان برنامه های صدا و سیما را شادی بخش و نشاط آفرین نمی دانند(هیئت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی شورای عالی انقلاب فرهنگی).

3. پژوهش دیگری که با جامعه آماری ۴۰۰ نفر از شهروندان ۱۵ سال به بالای ساکن در مناطق مختلف تهران که مخاطب تلویزیون های ماهواره ای فارسی زبان بوده اند، به عمل آمده است نشان می دهد که نارضایتی از رسانه ملی و کسب اطلاعات سیاسی( بالاتر از عواملی چون انگیزه های آموزشی، فرار از واقعیات زندگی روزمره و الگو گرفتن برای سبک زندگی) از دلایل اقبال به سمت ماهواره و شبکه های فارسی زبان برون مرزی بوده است.

معیار نارضایتی از تلویزیون

شامل عدم جذابیت برنامه های صدا و سیما، عدم انطباق برنامه ها با نیازهای روحی و اقتضائات سنی، تکراری و غمگین بودن برنامه ها و عدم بهره گیری از چهره های محبوب مردم… می شد در حالی که کسب اطلاعات سیاسی مشتمل بر اطلاع از اخبار بدون سانسور، آگاهی از نظرات کشورهای دیگر راجع به اتفاقات جامعه ایران، مطلع شدن از آخرین اخبار سیاسی و … بوده است.

 چالش های سازمان های رادیو و تلویزیون

رادیو و تلویزیون  به عنوان مرجعی مهم براي مخاطبان، وظایف مهمی در مسیر اقناع آموزشی، فرهنگی، سیاسی و همچنین سرگرم سازي جامعه بر عهده دارد.

صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سازمانی است که با بهره گیري از بودجه دولتی و دیگر درآمدهاي قانونی که براي آن پیش بینی شده، موظف به ساخت برنامه هاي پر محتوا و قدرتمند است تا بتواند پاسخگوي نیاز مخاطبان ایرانی در گوشه و کنار دنیا باشد. با وجود آن که وظایف صدا و سیما در قبال جامعه تعریف شده و مشخص است، به نظر می رسد این سازمان در مسیر اجراي وظایف خود در برابر شهروندان ایرانی تا حدي کاهلی به خرج می دهد. به اعتقاد کارشناسان، برنامه سازي هاي ضعیف و به تازگی پخش حجم بالا و بی سابقه آگهی هاي بازرگانی در لا به لاي برنامه هاي مختلف، نمود برجسته یی از عملکرد نه چندان رضایت بخش صدا و سیما طی سال هاي گذشته است.

کارشناسان بر این باورند که دلایل مختلفی براي پیدایش این رویه در عملکرد صدا و سیما وجود دارد؛ رویه یی که باعث نارضایتی گسترده مخاطبان برنامه هاي مختلف تلویزیونی و رادیویی در سال هاي گذشته و جذب این مخاطبان به شبکه هاي مختلف ماهواره یی شده است. ضعف عملکرد در سطوح مدیریتی، هدر رفتن بودجه، اجراي سیاست هاي بسته و مشخص و وجود خط قرمزهاي فراوان در مسیر فعالیت و برنامه سازي ها در سازمان در صدا وسیما، از جمله دلایلی است که به ارایه عملکردي قابل نقد از طرف سازمان صدا و سیما منجر شده است.

صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران حالا نه تنها بزرگترین سازمان رسانه‌ای ایران است، بلکه در سطح جهانی هم به لحاظ نیروی انسانی یکی از بزرگترین سازمان‌های رسانه‌ای است.

رشد حیرت‌انگیز نیروهای انسانی سازمان صدا و سیما که در دوره عزت‌الله ضرغامی (چهارمین رییس سازمان پس از پیروزی انقلاب) رقم خورد باعث شده تا امروز تعداد کارمندان رسمی، فراردادی و پیمانی صدا و سیما به ۴۸ تا ۵۰ هزار تن برسد، رقمی که در مقایسه با تعداد نیروهای انسانی تلویزیون‌های مختلف در گوشه و کنار جهان چشمگیر و قابل توجه است.

پیش از دوره‌ ضرغامی امورات صدا و سیمای ایران را حدود ۲۲ هزار نیروی انسانی رتق و فتق می‌کردند. این تعداد نیروی انسانی در کنار پست‌های مدیریتی که در این سازمان وجود داشت باعث می‌شود که حدد ۸۰ الی ۸۵ درصد بودجه صدا و سیما(در این برهه از زمان بودجه صدا وسیما بیش از ۲ هزار میلیارد تومان بود) صرف حقوق و دستمزد نیروهای انسانی‌اش شود و تنها ۱۵ الی ۲۰ درصد بودجه برای تولیدات تلویزیونی در حوزه‌های مختلف باقی بماند(محمدرضا رستمی ـ فرزاد مظفری).  صدا و سیما به لحاظ تولید محتوا، جذب و اقناع مخاطب و جذب حداکثری مخاطبان خود به همراه رضایت با مشکلات جدی دست و پنجه نرم می کند و در دستیابی به اهداف عالی مورد نظر نظام تا حدودی زیادی ناکام مانده است و از این رو، مردم به دیدن شبکه های ماهواره ای روی آورده اند و اقبالی به رسانه ملی ندارند.

پیامد ضعف صدا و سیما

ضعف عملکرد صدا و سیما، از دلایل اصلی جذب مردم به سمت کانال‌ها و شبکه‌های ماهواره‌ای است. نتیجه این روند سبب می‌شود که سبک زندگی و افکار نسل جوان بر اساس ارزش‌های منتشر شده از ماهواره شکل بگیرد و این امر ضربه بزرگی را به نحوه جامعه پذیری افراد وارد می‌کند و موجب دوری آنها از هویت واقعی‌شان می‌شود. پرسش که در این میان مطرح می‌شود اینکه ضعف صدا و سیما از کجا نشات می‌گیرد؟ آیا رسانه ملی می‌تواند با ترفندهایی برای افزایش مخاطبان خود باعث بی رونق کردن کانال‌ها و شبکه‌های ماهواره‌ای شود؟

به نظر می‌رسد مشکل اصلی به مدیریت سیما برمی‌گردد. مدیریتی که انگار گرفتار نوعی سکون و بی تحرکی شده است که نه تنها عاجز از پاسخگویی مناسب به وقایع و اتفاقات روزمره است. از دلایل دیگر، عدم بهره‌گیری از صاحبنظران و کارشناسان حوزه رسانه و ارتباطات است. در جامعه ما نخبگان علمی و فرهنگی کم نیستند اما مهم این است که تا چه حدی از این نیروها استفاده می‌شود.

نکته دیگر این است که برنامه‌های سازمان صداوسیما به ابلاغ و ترویج پیام‌های آموزشی، تربیتی و اعتقادی به صورت ظریف و نامحسوس کمتر توجه نشان داده‌اند. در این بین نگاهی به عملکرد بی بی سی فارسی می‌تواند برای ما راهگشا باشد که البته این نکته به معنای تقلید و کپی‌برداری صرف یا تایید این شبکه نیست. این رسانه با برخورداری از شناخت کافی نسبت به حساسیت‌ها و مشخصات اقلیم جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه ایرانی تجدید نظری اساسی در محتوا و سبک برنامه‌های خود کرده‌است و همین مسئله موجب شده است تا تاثیرات تبلیغی آن در مقایسه با رسانه‌های مشابه دیگر پیچیده تر، خزنده تر، عمیق تر و طولانی تر باشد. هرچند حضور و وجود برنامه‌هایی موفق مانند پارک ملت و ماه عسل که با استقبال گسترده‌ای از سوی مخاطبان روبه رو شده‌است نشان دهنده این است که رسانه ملی قابلیت دارد که باعث جذب قشرهای مختلف مردم به رسانه ملی شود، به شرط آن که مدیران این رسانه از رویکرد محافظه کارانه و تنگ نظرانه دوری کنند، از سلائق و نظرات مختلف استفاده کنند، دغدغه جدی نقد وضع موجود برای نیل به وضع مطلوب را داشته باشند و به تقویت تولیدات رسانه‌ای خود باور داشته باشند.صدا و سیمای جمهوری اسلامی رسالت سنگینی را عهده دار است. اما عملکرد آن به‌خصوص در سال‌های اخیر طوری است که موجب افزایش انگیزه‌های مردم به شبکه‌های ماهواره‌ای، بوده است. تداوم رشد استفاده از کانال‌های ماهواره‌ای توسط مردم، واقعیتی گریز ناپذیر است که به مثابه تهدیدی برای فرهنگ کشور محسوب می‌شود.آنچه مهم است اینکه صدا و سیما باید قدرت نرم افزاری خود را تقویت کند تا بتواند ضمن اقناع مخاطب و انتقال ارزش‌های دینی، به مرجع مورد اطمینان مردم در زمینه کسب خبر و افزایش آگاهی تبدیل شود(روزنامه ابتکار).

رادیو و تلویزیون‌ها در سایر کشورها:

آیا در سایر کشورها، رادیو و تلویزیون‌ها، شبکه‌های خبری و حتی خبرگزاری‌های مهم و تاثیرگذار بین‌المللی هم از چنین بدنه‌ فربه‌ای برخوردارند؟ پاسخ بین پرسش با نگاهی به تعداد نیروهای تلویزیون‌ها و خبرگزاری‌های مهم جهان مشخص می‌شود، خبرگزاری‌هایی که نبض اخبار جهان را در دست دارند. 

ساختار حاکم بر فضای رسانه‌ای ایران البته چندان قابل قیاس با کشورهای دیگر نیست، ایران یکی از معدود کشورهایی است که رسانه‌های دیداری و شنیداری آن تحت حاکمیت سازمان صدا و سیماست و بخش خصوصی امکان ورود به این حوزه را ندارد. 

نزدیک‌ترین تلویزیون به تلویزیون ایران شاید تلویزیون CCTV چین باشد که این تلویزیون هم با تمام گستردگی و تولید برنامه‌هایش تنها ۱۰ هزار کارمند در بخش‌های مختلف دارد.

این وضعیت در مقایسه با سایر تلویزیون‌ها هم حکم‌فرماست. BBC به عنوان یکی از بزرگترین بنگاه‌های خبری جهان که شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی مختلفی دارد و به زبان‌های گوناگون برنامه تولید می‌کند، ۲۰ هزار و ۹۵۱ کارمند دارد. 

تلویزیون بی بی سی جدا از تولید برنامه‌های خبری و دیداری و شنیداری، به سریال‌سازی، تولید مستند، فیلم و … هم دست می‌زند. 

تلویزیون NHK ژاپن هم به عنوان یکی از تلویزیون‌های مهم آسیا و سطح جهان تنها ۱۰ هزار و ۲۴۲ کارمند دارد. SKY که از آن به عنوان یکی از بزرگترین تلویزیون‌های سطح جهان نام برده می‌شود، کانال‌های زیر مجموعه‌اش تقریبا همه‌ی حوزه‌ها را با زبان‌های گوناگون پوشش می‌دهد و ۳۰ هزار نیرو دارد. 

این اتفاق در حالی رخ داده و صدا و سیما به فربه‌ترین سازمان رسانه‌ای تبدیل شده که میزان تاثیرگذاری این رسانه در سطح منطقه و در سطح جهان قابل مقایسه با تلویزیون‌ها و خبرگزاری‌ها و شبکه‌های خبری مثل BBC, فاکس نیوز، رویترز، خبرگزاری فرانسه، آسوشیتدپرس، الجزیره و ... نیست. 

بحران نیروی انسانی و فربه شدن بدنه‌ سازمان که به یکی از باتلاق‌های فراروی مدیر پیشین و بعدی این رسانه بوده و همچنان یکی از چالش‌های پیش روی مدیریت جدید این سازمان است. 

رادیو و تلویزیون‌ها و شبکه‌های خبری

رادیو اینترنتی

اینترنت دوران طلایی رادیو را احیا کرد. دستگاه های همراه باعث شده اند دسترسی به رادیو و تعامل مخاطبان با آن افزایش چشمگیری داشته باشد.

براساس مطالعات مرکز Edison Research و تحقیقاتی که در آمریکا انجام شده، در بازه زمانی ماهیانه، ۴۵درصد از کاربران اینترنت به رادیو گوش می دهند. یعنی ۱۲۰ میلیون شنونده، این آمار به نسبت سال ۲۰۱۲ رشد ۵ درصد و از سال ۲۰۰۳ تاکنون چیزی حدود ۲۸ درصد رشد داشته است.

رادیو اینترنتی یک رسانه است در دنیای مجازی که همانند دیگر شبکه های رادیویی برنامه پخش می کند، با این تفاوت که این برنامه ها فقط در اینترنت قابل استفاده و شنیدن است.

رادیوی اینترنتی همچنین معروف به رادیوی وبی، رادیوی Streaming و رادیوی الکترونیکی webcasting  یک سرویس صوتی می باشد که اطلاعات خود را از طریق اینترنت برای کاربران ارسال می نماید.

در حال حاضر بسیاری از رادیوهای اینترنتی با ایستگاهای سنتی رادیو همکاری می نمایند و برنامه های مشترکی را به پخش می رسانند. سرویس های رادیویی که تنها به طور اینترنتی ارایه می گردند معمولا به طور مستقل و جدا از ایستگاهای رادیویی کار می کنند.

سرویس های رادیویی اینترنتی معمولا از تمامی نقاط دنیا در دسترس هستند، برای مثال یک فرد ساکن اروپا می تواند به اخبار رادیویی استرالیایی از طریق کامپیوترش گوش دهد.

رادیوهای اینترنتی در بین افراد مقیم خارج از کشور و همچنین شنوندگان و علاقه مندان به موسیقی محبوبیت بالایی را کسب نموده است، زیرا این سرویس ها معمولا امکانات و برنامه هایی را ارایه می کنند که معمولا از ایستگاهای رادیویی محلی پخش نمی شود ( مانند سبک های مختلف موسیقی و برنامه های زنده کمدی). این سرویس ها همچنین برنامه های دیگری از قبیل اخبار، ورزش، گفتگو و جلسات رادیویی و تمامی برنامه هایی که در ایستگاهای رادیوی محلی پخش می شود را ارایه می نمایند.

با اختراع رادیو در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، انسان وارد عصر الکترونی شد که بر ارتباطات راه دور تکیه داشت و حس غالب حس شنوایی بود. با اختراع دستگاه ارتباط بی سیم و رادیویی، توسط گوگلیلموما رکنی ایتالیایی در سال 1895 اخبار و اطلاعات با سرعت شگفت آوری تا نقاط دور دست منتشر شدند.

در مرحله بعد، سینما متولد شد. این وسیله ارتباطی که هدفش سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت بود، کمتر جنبه خبری داشت و حتی از نظر انتشار نیز با دیگر وسایل ارتباطی تفاوت اساسی داشت، از جمله پیشرفت های چشمگیر علمی پس از جنگ جهانی دوم بود، زیرا در سال های آخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، با کوشش های که برای تکمیل فن عکاسی و فیلمبرداری صورت گرفت، وسایل نوینی چون سینما وتلویزیون در اختیار انسان گذاشته شد.

ظهور تلویزیون موجب گردید که رویدادها آن چنان که اتفاق افتاده اند، به جهان نشان داده شوند. گسترش تلویزیون پس از جنگ جهانی دوم و فراگیر شدنش، آن را به یک رسانه همگانی تبدیل کرد. این وسیله جدید که می توانست، پیام مشابهی را برای میلیون ها نفر به طور همزمان پخش کند، موجب همگون سازی مخاطبان و ایجاد مخاطبان یکسان شد و اغلب توسط دولت ها اداره می شد. رواج تلویزیون درسه دهه پس از جنگ جهانی دوم، به قول مک لوهان دنیای جدیدی از ارتباطات را موجب شد (کاستلز به نقل از مک لوهان، 1380، 102).

ادامه دارد

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید