فرصتی برای فکر کردن و زیستن در مورد مساله " محیط زیست " ؟

جمعه ۲ مهر / ۲۴ سپتامبر ، « فعالان محیط زیست » هشتمین تظاهرات جهانی خود با عنوان « جمعه های آینده » را برگزار کردند.

 دست‌کم ۱۴۰۰ تجمع در بیش از ۸۰ کشور جهان در این روز برنامه‌ریزی شده بود. تنها ۴۵۰ کارزار در آلمان ثبت شده است و تظاهرات گسترده‌ای در هامبورگ، فرایبورگ و کلن برگزار شد .

«جمعه‌ها برای آینده» ایده دانش‌آموز سوئدی گرتا تونبرگ است که با سازماندهی یک اعتصاب چندین هفته‌ای در مدارس، توجه افکار عمومی را در کشور خود و دیگر کشورهای جهان به موضوع تغییرات اقلیمی جلب کرد. تونبرگ مهمان تظاهرات برلین بود .

آخرین اعتراض جهانی در این زمینه ۲۹ اسفند سال گذشته / ۱۹ مارس سال جاری میلادی برگزار شد . ( رادیو زمانه ) در ایران ، مطالبه گری غالبا و اکثرا در سطح " منافع فردی " و در نهایت " صنفی " تعریف و تبیین شده و به سطح بالاتری که شامل " منافع ملی " باشد نرسیده که البته یک دلیل آن می تواند برخاسته از اولویت بندی نیازها و سطح رشدیافتگی جامعه باشد .

پیش تر هم « صدای معلم » اخبار و گزارش های متعددی را در این مورد منتشر کرد .

« صدای معلم » در گزارشی نوشت : ( این جا )

امروز 22 ژوئن دانش آموزان و کودکان در سراسر جهان در اعتراض به تغییرات اقلیمی باز هم به خیابان ها آمدند .

رهبر جنبش دانش‌آموزی «بچه‌ها برای مهار تغییر اقلیم» یک دانش‌آموز ۱۶ ساله سوئدی است، گرتا تونبرگ که یک روز پیش از راهپیمایی ۲۴ اسفندماه (۱۵ مارس) نامزد جایزه صلح نوبل شد.

او اولین دانش‌آموزی است که در اوت ۲۰۱۸ سر کلاس درس نرفت و پلاکارد در دست به اعتصاب نشست و در کمتر از چند ماه، صدایش به سراسر اروپا رسید. سپس صدها، بعد هزارهاو حالا ده‌ها هزار دانش‌آموز دست به اقدامی مشابه زده‌اند.

دومین اعتصاب جهانی دانش آموزان جمعه 3 خرداد برگزار گردید . ( این جا )

به گزارش دویچه له همه سیاستمداران روی خوشی به این اعتراضات نشان نمی‌دهند. برخورد فیزیکی یک وزیر بریتانیایی با یک فعال معترض اقلیمی به برکناری او انجامید.

با این حال آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان از جمله سیاست مدارانی است که از تجمعات زیست محیطی دانش آموزان حمایت و تمجید کرده است .

خانم مرکل در پیام ویدئویی هفتگی‌اش از کنشگران نوجوان پشتیبانی کرد و گفت: «از دانش‌آموزانی که برای حفظ اقلیم به خیابان می‌آیند و برای این امر می‌کوشند، به طور جدی حمایت می‌کنم.» او  اقدام دانش‌آموزان را "ابتکار بسیار خوب" خواند و افزود: «اهداف زیست محیطی تنها زمانی محقق می‌شوند که پشتوانه اجتماعی داشته باشند.»

مرکل گفت که از خواست دانش‌آموزان مبنی بر کنار گذاشتن ذغال سنگ از چرخه مصرف آگاه است اما یادآوری کرد که برای دستیابی به اهداف زیست محیطی، باید جنبه‌های اقتصادی و اشتغالی را نیز در نظر گرفت.

صدراعظم آلمان دو سال قبل هم در کنفرانس تغییرات اقلیمی در بن گفته بود که میزان مصرف ذغال سنگ و به ویژه ذغال سنگ قهوه‌ای، جایی ویژه در اهداف اقلیمی آلمان دارند اما جزئیات مربوط به حذف ذغال سنگ، از جمله در نظر گرفتن بهای مناسب برای سوخت‌‌های جایگزین، باید به دقت بررسی شوند . »

علی رغم حساسیت بسیاری از کشورها در مورد مساله " محیط زیست " به نظر می رسد که نه برای مردم و نه برای حکومت این مساله نیز مانند بسیاری از مسائل در اولویت نبوده و نیست .

رضا فلاح کارشناس تغییر اقلیم می نویسد :( این جا )

« در سال‌های اخیر تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی صدمات جبران‌ناپذیری را به مناطق مختلف جهان وارد کرده است. به‌طوری‌ که براساس آخرین گزارش مجمع جهانی اقتصاد، از میان ۵ ریسک اصلی موجود برای حیات بشر، ۴ ریسک مربوط به محیط‌ زیست و تغییرات اقلیمی است. این درحالی است که مطالعات نشان می‌دهند منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، بیشترین خسارت و صدمات اقتصادی را از گرمایش جهانی مشاهده خواهند کرد درحالی‌ که برخی کشورهای اروپایی و امریکای شمالی خسارت های به مراتب کمتری خواهند دید.

شواهدی چون افزایش متوسط دما در کشور، کاهش بارش‌ها، افزایش تعدد و شدت حوادث زیست‌محیطی شدید (مانند سیل و خشکسالی) در کشور نشان‌دهنده بروز روزافزون اثرات گرمایش جهانی و تغییر اقلیم در کشور است. مطالعات گسترده زیست‌محیطی نشان‌دهنده آن است که آسیب‌پذیری ایران از تغییرات اقلیمی، بیش از متوسط جهان است .

افزایش توالی بروز حوادث شدید زیست‌محیطی مانند امواج حرارتی (روزهای بسیار گرم) در جنوب شرق کشور و روزهای بسیار سرد در شمال غرب کشور، افزایش ۴۰ درصدی باران‌های سیل‌آسا در کشور و روزهای خشک در نواحی غربی و جنوب شرق کشور، بروز خشکسالی و ایجاد چشمه‌های گرد وخاک در کشور و منطقه که منجربه افزایش بروز پدیده ریزگردها در شهرهای غرب و جنوب غربی و جنوب شرقی کشور شده است، کاهش روان‌آب‌های سطحی در فصل بهار و کاهش توان تولید برقابی، فرسایش خاک و فقر پوشش گیاهی مراتع کشور، بروز مسائل اجتماعی مانند تبعات اقتصادی در روستاها و رشد مهاجرت از روستاها به حواشی شهرها و بروز پیامدهای اجتماعی و اقتصادی نامطلوب حاشیه‌نشینی و از دست رفتن سرمایه‌های روستایی، برخی از تبعات و اثرات کاملاً ملموس ناشی از تغییرات اقلیمی بر کشور است . »

( دریاچه ارومیه ) اگر محیط زیست و اولویت دهی به آن به صورت جدی وارد زندگی جامعه ایرانی نشود دیری نخواهد پایید که طبیعت و محیط زیست مانند کرونا که مطابق معمول برنامه ای برای آن نداشتیم و زندگی ما را در همه ابعاد فلج کرد ، خود را بر ما تحمیل خواهد کرد .

با وجود آن که در هفتاد و ششمین مجمع عمومی امسال سازمان ملل تغییرات اقلیمی از جمله محورهای مهم بحث سیاستمداران در گردهمایی سالانه امسال سازمان ملل است اما در سخنرانی 31 / 15 دقیقه ای رئیس جمهور ایران فقط دو جمله زیر در مورد « محیط زیست » بیان شدند :

« در قرآن کریم یکی از ویژگی­های ظالمان نابودی طبیعت و نسل بشر معرفی می‌شود. جمهوری اسلامی پیشنهاد می‌کند که با معرفی دو مقوله سلامت و محیط زیست به عنوان مسائل انسانی، هرگونه تحریم یا اختلال در زنجیره تأمین آن ممنوع اعلام گردد . »

به نظرم ، سخنانی که از طرف آقای ابراهیم رئیسی بیان شدند در مجموع ارتباط چندانی با موضوع این نشست نداشتند .

حال شما این را مقایسه کنید با محتوای سخنان بوریس جانسون در مورد محیط زیست و تغییرات اقلیمی .

خبر را می خوانیم :

« بوریس جانسون نخست وزیر بریتانیا در نطق خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفته که وقت آن است بشریت پختگی لازم را در مورد تغییر اقلیم نشان دهد.

او گفت که جهان درحال نزدیک شدن به یک "نقطه عطف حیاتی" است و کشورها باید مسئولیت خرابی به بار آمده در سیاره را به عهده گیرند.

آقای جانسون در این سخنرانی با لحنی آمیخته به شوخی انسان را به فردی تشبیه کرد که تازه پا به ۱۶ سالگی گذاشته و ممکن است دست به کارهای نه فقط شرم آور بلکه خطرناک و مرگباری بزند.

او در نطق خود خواستار یک رشته اقدامات از جمله اینها شد:

-جلوگیری از افزایش دما ورای ۱.۵ درجه سانتیگراد نسبت به دوران ماقبل صنعتی

-تعهد جمعی برای دستیابی به وضعیت کربن خنثی تا نیمه قرن جاری

-تلاش همه کشورها برای کاهش چشمگیر دی اکسید کربن تا ۲۰۳۰ به خصوص با خاتمه سوزاندن زغال، استفاده از خودروهای بنزین سوز و قطع درختان

-پایان استفاده از نیروگاه های زغال سنگی در جهان در حال توسعه تا ۲۰۴۰ و در کشورهای توسعه یافته تا ۲۰۳۰

-پایان دادن به استفاده داخلی چین از زغال

-محدود شدن فروش خودرو بعد از سال ۲۰۴۰ به اتومبیل های برقی در همه جهان

 -توقف و معکوس شدن روند نابودی درختان و تنوع زیستی تا سال ۲۰۳۰ 

-دنبال کردن سرمشق پاکستان که قول کاشت ده میلیارد درخت را داده است

نخست وزیر بریتانیا این سخنرانی را با درخواستی از رهبران جهان به پایان برد: اینکه به فکر نسل های بعد بشر باشند.

او گفت: "اگر در همین مسیر حرکت کنیم دما تا پایان قرن ۲.۷ (دو و هفت دهم) درجه سانتیگراد یا بیشتر افزایش خواهد یافت."

"در آن صورت شاهد رشد بیابان ها، خشکسالی، نابودی محصولات، مهاجرت انبوه انسان ها در ابعادی بی سابقه خواهیم بود، نه به دلیل یک رویداد طبیعی یا فاجعه پیش بینی نشده بلکه به خاطر رفتار امروز ما انسان ها، به خاطر کاری که الان مشغول آن هستیم."

"و نوادگان ما خواهند دانست که گناه آن به گردن ماست و می دانند که به ما هشدار داده شده بود و می دانند که نسل حاضر بود که در موقعیتی برای گفتن و عمل کردن برای رفاه قرار گرفت اما این فرصت را از دست داد. نوادگان ما خواهند پرسید که ما چه طور آدم هایی بودیم، این قدر خودخواه و این قدر کوته‌بین."

با این حال در کشور ما حساسیت چندانی نسبت به مساله « محیط زیست » مشاهده نمی شود .

دو نهاد آموزش و پرورش و دانشگاه که باید حساس ترین و پی گیرترین بخش ها حداقل در بحث " فرهنگ سازی " و آموزش " در مساله محیط زیست باشند می توان گفت که تعطیل ترین و بی خیال ترین هستند .

وقتی این موضوعات مطرح می شوند برخی و شاید بسیاری با نگاهی آغشته به تمسخر به تو می گویند که اولویت این ها نیست . انگار محیط زیست یک موضوع لوکس ، فرعی و بدون کاربرد در زندگی است و دغدغه بخش مهمی از جامعه محسوب نمی شود .

دانش آموزان ایرانی برای سخت بودن سوالات امتحانی ، برگزار نشدن آزمون حضوری و حتی تعطیلی آموزش حضوری در دوران کرونا تجمعات سراسری برگزار می کنند .

معلمان ایرانی تجمعات سراسری برای رتبه بندی بر پا می کنند .

دانشجویان و اساتید ایرانی هم معلوم نیست کجای کار هستند و چه می کنند.

در ایران ، مطالبه گری غالبا و اکثرا در سطح " منافع فردی " و در نهایت " صنفی " تعریف و تبیین شده و به سطح بالاتری که شامل " منافع ملی " باشد نرسیده که البته یک دلیل آن می تواند برخاسته از اولویت بندی نیازها و سطح رشدیافتگی جامعه باشد .

( ارتباط خانواده - مدرسه و جامعه )

اما این یک هشدار جدی است .

اگر محیط زیست و اولویت دهی به آن به صورت جدی وارد زندگی جامعه ایرانی نشود دیری نخواهد پایید که طبیعت و محیط زیست مانند کرونا که مطابق معمول برنامه ای برای آن نداشتیم و زندگی ما را در همه ابعاد فلج کرد ، خود را بر ما تحمیل خواهد کرد .

که البته زمان برای جبران آن دیگر شاید دیر شده باشد ...

***

( این عکس را چندی پیش از میز یکی از مدیران آموزش و پرورش گرفتم .

شاید بهتر باشد میزها و پست ها را به محیط زیست تبدیل کنیم .

این شاید تلنگری بر جامعه خفته ایرانی برای توجه به جایگاه و اهمیت بی بدیل و راهبردی محیط زیست در آینده کشور باشد .)