فرهنگ ما که فرهنگی مهرطلب است، به واسطه ی مهرطلبی اش مردمانی را در خود می پروراند که میانه ی خوشی با نقد ندارند. مهرطلبی که از آن تأیید طلبی و نیاز به دوست داشته شدن را باید فهمید دقیقاً در تقابل و روبه روی انتقاد پذیری است و به همین جهت منتقدان در هر مدیوم و رشته ای که باشند، انسان های دوست داشتنی ای به نظر نمی آیند و قالب هم این است که احتمال مطرود شدنشان بسیار است. اما میدانیم که وجود نقد، امری نه تنها لازم بلکه اگر بخواهیم جامعه و تفکراتی پویا داشته باشیم واجب است.
منتقد به عنوان فردی که از نگاهی تخصصی یا حتی عوامانه انتقادی را دارد، اولاً به « اثر » توجه ویژه ای را مبذول داشته است و دوماً از « نقطه نظر »ی جز آنچه در سر «تولیدکننده» ی اثر بوده است با اثر مواجه می شود، بنابراین از چیزی می گوید که نقص اثر است و آن را به تولید کننده و دیگر مواجهان با اثر معرفی می کند، بنابراین منتقد به معنایی مؤثر در تاریخ اثر و فهم های ممکن از اثر است؛ بنابراین باید متشکر از منتقد بود. اما حقیقت این است که نه ما متشکر از منتقدیم و نه حقیقتاً از او قلباً خوشمان می آید. اما چرا؟
افراد تأیید طلب که در واقع تمام تلاش خود را می کنند که مورد تصدیق و تأیید دیگران قرار گیرند، قالباً پس از استماع نقد، احساس پوچی و بیهودگی می کنند و خود را بی ارزش می انگارند. این حس ناشی از چند مغالطه ی ذهنی است که در اینجا به آن اشاره می کنم :
1- فرد اثر، تولید و حتی فکر خود را با شخصیت خودش یکی می گیرد. حال آنکه اثر من مادون من و تبعاً از من کمتر است، دوم آنکه غالباً اثر و حتی تفکر آدمی ناشی از احساسات و عواطف و آموخته های من است که می تواند اغلاطی داشته باشد و به همین جهت هم هست که آدمی که دگم اندیش نباشد می تواند افکار و باورهایش را در طی حیات خود تغییر دهد.
2 - می تواند نقد نقاد غلط باشد، اما نقد شونده که بدون اقامه ی دلیل آن را می پذیرد، در واقع با مشکل عدم اعتماد به نفس مواجه است و حتی اگر نقد منتقد صحیح هم باشد چرا نباید به این فکر افتاد که نگاه و نظر را می توان تغییر داد؟
3 - یکی دیگر از مشکلات افرادی که با نقد مواجهه ی صحیحی ندارند و بنابراین دچار سرخوردگی و افسردگی حتی می شوند این است که این افراد، پس از انتقاد از یک جز به کل بد می رسند. یعنی با خود می گویند اگر فلان باور من غلط است پس کل باورم غلط است و یا اگر این کارکن غلط است پس نتیجتاً همه ی کارهای من غلط است، حال آنکه هیچ کس نه به تنهایی درست مطلق است و نه غلط مطلق. بنابراین با مغلطه ی جز به کل خود را هیچ و پوچ می انگارد.
4- از دیگر مسائل ذهنی که سبب آن می شود که مواجهه ی درستی با نقد نداشته باشیم مشکل ایدئالیست بودن است. غالب این است که افراد ایدئالیست به دنبال (بهترین) بودن هستند، و بنابراین جهان هستی را عرصه ی نبرد می انگارند که باید بر دیگران مسلط و پیروز شد. اما از آنجا که همیشه ایرادی در کار است چرا که از لازمات خلق، نقص است و خلق بی نقص ممکن نیست و همین طور از آنجا که از من بهتر در هر زمینه ای وجود دارد، بنابراین این افراد اولاً دیر یا زود دچار افسردگی می شوند و دوماً میانه ای با منتقد ندارند چرا که منتقد را همانی می دانند که خوب یا بهترین ایشان را بد جلوه می دهد، و به همین جهت هم قالباً این افراد منتقد را بی شعور قلمداد می کنند و یا آنکه بلکل دست از کار می کشند.
5 - تأکید بر رأی غلط نیز حتی مادامی که فرد به واسطه ی منتقد متوجه خطای خود شده است نیز می‌تواند ناشی از خودشیفتگی باشد که فرد را از پذیرش نقد وارد باز می دارد که البته همان طور که پیشتر هم اشاره شد، فرد اثر خودش را با خود یگانه می انگارد.
کانال هواداران حسم روحانی
صدای معلم، صدای شما
با ارائه نظرات، فرهنگ گفت‌وگو و تفکر نقادی را نهادینه کنیم.