نگاهی بر " سازگاری ایرانی" مهدی بازرگان و رسوخ آن بر وضعیت آموزش و پرورش ایران

 30 دی سالروز درگذشت مهندس مهدی بازرگان است . شخصیتی که در کنار سیاستمدار بودن، قرآن پژوهی و فعالیت های مختلف اجتماعی و فرهنگی در دارالمعلمین ( تربیت معلم) تحصیل کرده بود و سال ها در کسوت استاد دانشگاه به تدریس اشتغال داشت .

وی در تاسیس چند مدرسه و هنرستان نقش اساسی داشت و آثار متعددی در زمینه های قرآنی و سیاسی و اجتماعی منتشر کرد.

بازرگان کتابچه ای به نام « سازگاری ایرانی » دارد که در آن به نقد یکی از خلقیات ایرانیان می پردازد. این کتابچه به عنوان فصل الحاقی کتابی به نام « روح ملت ها » اثر آندره زیگفرید منتشر شده است .

1- سازگاری ایرانی : بازرگان در کتابچه فوق در پی آنست که روحیه ایرانی یا معادله روح ملی را کشف کند. او دو پرسش را طرح می نماید و در پی پاسخ دادن به آن هاست :

اجداد ما چگونه مردمی بودند؟

اجداد بعدی ما زندگی را چگونه می توانستند بگذرانند و بالاخره روزگار چه به سرشان آورده است (ص10 کتابچه سازگاری ایرانی )

  بازرگان درصدد بوده است که پایه های اساسی ساختمان ملی و طریقه یا طرق ارتزاق ملی را کشف کند.

وی در این راه به نقش اساسی کشاورزی حتی در شهرهای ایران می پردازد و آثار آن را بردباری ، شلختگی ، وارهانی ، نوسان های زندگی ، زمین گیری و تک زیستی عنوان می کند .

بازرگان آثار غیر مستقیم و یا درجه دو زندگی زراعتی را سازگاری ، روح مذهبی ، تفرقه اجتماعی و مسئله امنیت و تباین شهر و ده در ایجاد حکومت ملی برمی شمرد .

وی در پایان قصد خود را از بیان حقایق واقعی و عوامل اساسی را که سازنده ی ایرانی امروزی است بیان می کند و تاکید دارد که بدیهی است که هیچ علاج و یا عمل تا منشاء درد تشخیص داده نشود نمی تواند مفید واقع گردد.

بازرگان در هویت ایرانی نوعی شلختگی را تشخیص می دهد که در آن زمان و مکان اندازه کار ، میزان حساب ارزش چندانی ندارد و یک حالت تسلیم و وازدگی یا وارفتگی را تشخیص می دهد که آن را وارهانی می نامد.

وی سازگاری را به عنوان یک عامل اساسی در روح جمعی کشف می کند .

نویسنده کتابچه سازگاری ایرانی در نقد خود می خواهد انسانی ایرانی را ابتدا نسبت به خصلت های منفی خود آگاه کند و بعد از آن راهکاری برای حل این بحران به وی یاد پیشنهاد نماید .

2- وضعیت آموزش و پرورش ایران :

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان « بررسی روند ترک تحصیل و بازماندگی از تحصیل در آموزش و پرورش (1400- 1393 ) » به مهم ترین چالش آموزش و پرورش در سال های اخیر به ویژه پس از فراگیری بیماری کرونا می پردازد.

براساس گزارش فوق بیش از 911 هزار نفر در سال تحصیلی 1400- 1393 از تحصیل بازمانده اند و 279 هزار دانش آموز نیز ترک تحصیل کرده اند . در میان معلمان و دانش آموزان نیز این سازگاری وجود دارد . کمتر صدایی توسعه طلبانه از آموزش و پرورش بیرون می آید .

براساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی نرخ جذب بسیار ناچیز کودکان بازمانده از تحصیل در کنار تعداد بالای ترک تحصیل سالیانه (347 هزار نفر تا 270 هزار نفر ) سبب شده است تا روند بازماندگی از تحصیل تا سال 1400- 1393 رو به رشد باشد .

همچنین همین گزارش نشان می دهد طی سال های 1394 تا 1399بالاترین نرخ جذب کودکان بازمانده از تحصیل 3 / 5 درصد است به این معنا که در بهترین شرایط 7 / 94 از کودکان بازمانده از تحصیل به چرخه آموزش بازنگشته اند .

نویسندگان گزارش فوق اذعان دارند که خانواده هایی که در دهک های پایین ، فقیر، فاقد درآمد ثابت و.... هستند بیشتر در معرض بازماندگی از تحصیل قرار دارند .

به طور کلی می توان گفت بازماندگی از تحصیل با وضعیت رفاه خانوده مرتبط است .

گزارش فوق در جمع بندی به نکته ای اساسی و مهم اشاره می نماید و پیشنهاد می کند که ماموریت سواد آموزی توسط آموزگاران ابتدایی صورت گیرد و در مورد چگونگی ادامه فعالیت نهضت سوادآموزی تا پایان برنامه پنجم تصمیم گیری گردد. این پیشنهاد به معنای پذیرش تلویحی شکست نهضت سوادآموزی در انجام مسئولیتی است که علت ایجاد آن بوده است .

گزارش دیگری که به وضعیت آموزش و پرورش فعلی می پردازد در تاریخ دهم تیر 1401 از سوی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران منتشر شده است و دیدگاه های فرهنگستان در ارتباط با برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، اجتماعی و فرهنگی را انعکاس داده است .

گزارش فوق در بخش بررسی وضعیت موجود اعلام می دارد که حدود 30% از جمعیت 18 تا  24سال تحصیلات متوسطه دوم ندارند و بر اساس آخرین سرشماری عمومی ( 1395) 56% از جمعیت کشور فاقد تحصیلات متوسطه بوده اند . بر اساس همین گزارش و نتایج آزمون تیمز و پرلز، دانش آموزان ایرانی از کیفیت مناسب آموزش و یادگیری برخوردار نیستند . همچنین میانگین نمرات آزمون های نهایی پایه دوازدهم در سال تحصیلی 98- 97 حدود 6 / 12  بوده است . تاکنون هم مشاهده نشده است که اولیای دانش آموزان از مسئولان اجرای اصل سی ام قانون اساسی در مورد رایگان بودن آموزش و پرورش را مطالبه نمایند.

درادامه گزارش مربوطه تاکید دارد که 16 استان مرزی کشور از نظر شاخص های آموزشی ، بهداشتی ، غذایی ، و سایر شاخص های توسعه اقتصادی و حتی توسعه انسانی در زمره فقیر ترین استان های کشور محسوب می شوند .

گزارش های فوق که از دو مرکز رسمی کشور منتشر شده اند بخش هایی از شرایط موجود آموزش و پرورش ایران را منتشر نموده اند . در کنار این ها فعالیت انواع مختلف مدارس ( بیش از بیست نوع مدرسه ) ، اختصاص رتبه های برتر کنکور به دانش آموزان مدارس خاص و غیردولتی و مانند این ها نیز نشانگر طبقاتی شدن آموزش در ایران است .

3-  مشکل کجاست؟ 

چرا علی رغم اینکه بارها این گزارش ها منتشر می شوند، باز هم چاره ای برای دردهای آموزش و پرورش به عنوان یکی از مهم ترین بخش های کشور اندیشیده نمی شود و گامی برداشته نمی شود؟

چرا همچنان همان شعارهای پیشین تکرار می شوند و توجهی به دردهای اساسی آموزش و پرورش همچون رقم بالای ترک تحصیل ، بازماندگی از تحصیل و پایین بودن سطح آموزش نمی شود ؟

به نظر می رسد گزاره های مطروحه توسط مهندس بازرگان در سازگاری ایرانی پاسخ سوال های فوق باشند . بی نظمی ، شلختگی ، بی اثری و شکست ساختار اداری آموزش و پرورش از گزارش های نهاد های رسمی مشخص است. ولی علی رغم همه گزارش ها و نتایج مشهود که دو نمونه آن ذکر شد ساختار آموزش و پرورش به فعالیت روزمره خود ادامه می دهد .

فرهنگستان علوم در گزارش فوق الذکر ؛  نگاه حاکمیتی تصدی گرایانه را مانع تحول در آموزش و پرورش دانسته است . بازرگان در هویت ایرانی نوعی شلختگی را تشخیص می دهد که در آن زمان و مکان اندازه کار ، میزان حساب ارزش چندانی ندارد و یک حالت تسلیم و وازدگی یا وارفتگی را تشخیص می دهد که آن را وارهانی می نامد.

پیشنهاد گزارش فرهنگستان علوم این است که وزارت آموزش و پرورش امر سیاستگذاری را از اجرا جدا کند و به یک نهاد سیاست گذار کوچک نظارتی تبدیل شود . این پیشنهاد در راستای دو دهه شعار مدرسه محوری از سوی وزرای آموزش و پرورش دولت های مختلف است . ولی شعارهای فوق نه تنها منجر به کوچک شدن وزارت آموزش و پرورش و سپردن امور به مدرسه نشده است که در طول ربع قرن گذشته بوروکراسی تصدی گر آموزش و پرورش همچنان فربه تر می شود .

گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی نشان می دهد که نهضت سوادآموزی در دست یابی به اهداف خود شکست خورده است .

این مرکز در گزارش خود پیشنهاد داده است که امتحانات پایان دوره سوادآموزی توسط مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی با همکاری سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی انجام شود . پیشنهاد مربوطه با هدف به نظم درآوردن سازمانی است که به هدف خود نرسیده است و فقط از بودجه های دولتی استفاده می کند ولی به دلیل جایگاه نهضت سوادآموزی به عنوان یک نهاد انقلابی ، دولتی را یارای انحلال یا تغییر شکل آن نیست و ترجیح داده می شود همچنان به همین وضعیت بماند.

در میان معلمان و دانش آموزان نیز این سازگاری وجود دارد . کمتر صدایی توسعه طلبانه از آموزش و پرورش بیرون می آید .

تا کنون شنیده نشده است معلمان یا دانش آموزان تهران یا هر شهر بزرگ دیگری خواهان رسیدگی به آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان یا مناطق محروم دیگر باشند یا خواهان تحول در وضعیت آموزش و پرورش و رشد کیفیت آموزش گردند.  در مورد تعطیلات مستمر و فله ای که در طول این روزها بر مدارس تحمیل شد نیز اثری از اعتراض معلمان و دانش آموزان دیده نمی شود .

چرا همچنان همان شعارهای پیشین تکرار می شوند و توجهی به دردهای اساسی آموزش و پرورش همچون رقم بالای ترک تحصیل ، بازماندگی از تحصیل و پایین بودن سطح آموزش نمی شود ؟ سخنان مسئولان آموزش و پرورش در مورد تحول بنیادین نیز ارتباطی به مسائل اصلی آموزش و پرورش ندارد .

تلاش های بخش زیادی از معلمان سیاسی و کنشگر نیز بالاجبار به دعواهای بیهوده بر سر پست و مقام یا جدال در مورد افزایش اندکی حقوق و مزایا می گذرد . خواندن یک داستان از سوی یک معلم در کلاس درس می تواند منجر به برخورد های انضباطی از سوی هیات رسیدگی به تخلفات اداری شود و یا تلاش های معلمان فعال در زمینه رتبه بندی به محرومیت آن ها از دریافت حق قانونی آن ها شود .به این ترتیب از هر نوع تحول خواهی و کنشگری جلوگیری می شود .

اولیای دانش آموزان نیز ترجیح می دهند گلیم خود را از آب بیرون بکشند و اگر پولی دارند فرزندان خود را به مدارس غیردولتی می فرستندیا تلاش کنند فرزندشان در مدارس خاص تحصیل نماید . عمده اولیایی که برای ثبت نام فرزند خود به مدرسه دولتی مراجعه می کنند و مدیر مدرسه از آن ها خواهان کمک به مدرسه می شوند ؛ می کوشند با چانه زدن مبلغ را کم کنند یا به صورت اقساط پرداخت کنند یا با مراجعه به اداره آموزش و پرورش از مدیر مدرسه شکایت نمایند. درحالی که اولیا حق دارند از طریق انجمن اولیا و مربیان بر مناسبات مالی مدرسه نظارت داشته باشند .

تاکنون هم مشاهده نشده است که اولیای دانش آموزان از مسئولان اجرای اصل سی ام قانون اساسی در مورد رایگان بودن آموزش و پرورش را مطالبه نمایند.

سازگاری ایرانی در رگ های آموزش و پرورش ایران ریشه دوانده است و آن را به نهادی شلخته و وارهانده تبدیل کرده است . نهادی که ذینفعان آن بیش از آن که نگاهی توسعه گرا و مطالبه گر داشته باشند با شرایط موجود سازگار شده اند. عده ای تاجرانه از مواهب این ساختار شلخته و وارهانده بهره می گیرند، دانش آموزان به حال خود رها شده اند و اگر هم شکایتی وجود دارد از اینست که چرا این دانش آموزان با معیارهای ایدئدلوژیک رسمی سازگار نیستند ؟ تا کنون شنیده نشده است معلمان یا دانش آموزان تهران یا هر شهر بزرگ دیگری خواهان رسیدگی به آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان یا مناطق محروم دیگر باشند یا خواهان تحول در وضعیت آموزش و پرورش و رشد کیفیت آموزش گردند.  در مورد تعطیلات مستمر و فله ای که در طول این روزها بر مدارس تحمیل شد نیز اثری از اعتراض معلمان و دانش آموزان دیده نمی شود .

عده زیادی از افراد لازم التعلیم نیز از تحصیل بازمانده اند یا ترک تحصیل می کنند و تبدیل به طرد شدگان آموزش و پرورش می شوند .

آنچه به عنوان سازگاری ایرانی از سوی مهندس مهدی بازرگان مطرح شد مهم ترین ویژگی امروز آموزش و پرورش است. این سازگاری در در ابعاد مختلف آموزش و پرورش ریشه دوانده است .

شاید نیاز است تا به پیشنهاد مهندس بازرگان :

« خودها باید با هم شوند و با هم پیش روند » .

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید