در فرآيند آموزش و پرورش و تعليم وتربيت، عناصري اصلي و فرعي وجود دارند. دانش‌آموز و معلم، مربي و متربي از اصلي‌ترين عناصر در اين پروسه هستند. هر كدام از اين دو عضو و عنصر اساسي را حقي است و وظيفه‌اي! وما در اين يادداشت كوتاه سعي داريم اندكي به حقوق دانش‌آموز كه منظور اصلي اين سيستم است بپردازيم.
قبل از هر چيزي يادآوري مي‌كنم كه دانش‌آموز سرمايه‌اي ملي است و امانتي است الهي، كه جهت انجام امر خطير و خدايي تعليم و تربيت به مدرسه و معلم سپرده مي‌شود. بديهي است رعايت حقوق او در جهت رشد و سلامت رواني‌اش لازم و ضروري و اثرگذار خواهد بود.
خوانندگان گرامي در نظر داشته باشند كه منشور حقوق دانش‌آموز مصوبه مجلس دانش‌آموزي كه به تاييد و تصويب شوراي‌عالي آموزش و پرورش نيز رسيده است، دربردارنده مواردي روشن و مترقي در تبيين حقوق دانش‌آموزان است. اين منشور شامل هفت فصل و٥٤ ماده است كه قرار بود تك‌تك مواد اين منشور به دانش‌آموزان آموزش داده شود كه متاسفانه در عمل و اجرا مورد غفلت واقع شده است.
سخن در حقوق دانش‌آموز است، گستره اين حقوق بسيار فراتر از فرض و گمان است. از نام‌نويسي در مدرسه تا عدم امكان انتخاب معلم و امكانات آموزشي و بهداشتي و فيزيكي فضاي مدرسه و كلاس‌ها و حتي توالت‌ها و امكانات ورزشي و سطح علمي و آموزشي معلمان و مربيان و نيز بيمه و تغذيه و مشاوره و... همه وهمه گوياي اهميت اين حقوق و لزوم توجه جدي وعملي به آن است.
متاسفانه در اين سيستم، ديوار دانش‌آموز از همه كوتاه‌تر است و كاسه هر كاستي و ضعفي نهايتا برسر او شكسته مي‌شود.
در اينجا به چند مورد ضروري كه معلم و مدرسه بايد به آن توجه كند اشاره‌اي مي‌كنيم.
١- آداب و مهارت‌هاي آموختن، اعم از سكوت كردن، ديدن و شنيدن، يادداشت كردن، انديشيدن و پاسخ دادن و تمرين و تجربه كردن را به‌كارگيرد و بياموزد. بخش قابل توجهي از زحمات و خدمات آموزشي معلم و مدرسه به علت عدم مهارت‌هاي فوق‌الذكر به هدر مي‌رود.
٢- انگيزش و ايجاد شوق و رغبت به آموختن و دانستن اهميت و ارزش محتوا و مفاهيم درسي و تبيين رابطه محتواي دروس با نياز واقعي و آرمان‌هاي ذهني در زندگي فعلي و آتي دانش‌آموز امري مهم است. يعني دانش‌آموز بايد بداند و باور داشته باشد كه محتواي اين دروس چه رابطه و اثر و ثمري در زندگي واقعي او و آينده‌اش خواهد داشت. در واقع لازم است پاسخ دلچسب و اقناع‌كننده‌اي به اين سوال ذهني او داده شود كه من چرا بايد اين درس ومفاهيم آن را بياموزم!؟ آموختن آن‌چه ارزش و اعتباري براي من به همراه خواهد داشت؟ بديهي است پاسخ به سوال فلسفي چرايي تحصيل و تحمل سختي‌هاي ناشي از آن، در موفقيت او نقش اساسي دارد.
٣- محيط درس و مدرسه و رابطه معلم و اولياي آموزشي و پرورشي مدرسه با دانش‌آموز بايد به گونه‌اي باشد كه صميميت و دلسوزي و احترام و علاقه و خيرخواهي آنها را نسبت به خود، باور كند. بديهي است تواضع و نرمش و پرهيز از تبعيض و رفتارهاي تحقير‌آميز و احترام به شخصيت دانش‌آموزدر مدرسه، اين حس خوشايند و سازنده را در او تقويت مي‌كند. دانستن نام دانش‌آموز و خواندن او به آن نام و نيز دلجويي و احوال پرسي معلم پس از غيبت وبيماري دانش‌آموز، در ايجاد تعلق و اميد و نشاط به يادگيري و مدرسه و معلم موثر است.
٤- پرسشگري و توضيح خواستن در ذات تعليم و تربيت است. دانش‌آموز حق دارد به فراخور استعداد مبتني بر تفاوت‌هاي فردي‌اش، راجع به محتواي آموزشي پرسشگري كند. اين صفت حسن اوست و هرگز نبايد به خاطر اين ويژگي مورد مواخذه يا مسخره يا كم مهري قرار گيرد. گاه ديده يا شنيده شده كه دانش‌آموزي پس از تدريس معلم، سوالي مي‌كند و در جواب به او گفته شده «پس اين‌همه گفتم شما كجا بودي!؟ خواب بودي!؟ چرا گوش نمي‌دهي!؟ خب حالا گوش‌هايت را باز كن تا دوباره تعريف كنم!! البته اين‌بار مطمئن هستم كه ديگه تنبل‌ترين‌ها هم خواهند فهميد!!» اما اين‌بار نيز همان توضيحات اوليه و بدون هيچ ابتكار و تغييري توسط معلم تكرار مي‌شود! و باز هم دانش‌آموز سوال‌كننده است كه متوجه نشده، ولي با آن القا‌ي رواني ديگر جرات نمي‌كند كه بگويد باز هم نفهميدم!!! چراكه در آن‌صورت انفجار خنده و مسخره همكلاسي‌ها و معلمش را به‌دنبال خواهد داشت.
٥- حقوق دانش‌آموز به رقم حقوق مادي و اداري معلم بستگي ندارد. معلم بايد حق دانش‌آموز را در عرضه محتواي آموزشي و آموختن آن به شاگردان ادا كند. مشكلات و اعتراضات حقوقي و معيشتي معلم هيچ ربطي به دانش‌آموز و حقوق مربوطه‌اش ندارد.
براي تبيين اين موضوع، به خاطره‌اي خبري از سال‌هاي نه چندان دور اكتفا مي‌كنم و به اين مقال پايان مي‌دهم.
سال‌هاي قبل در يك كلاس دبيرستان پسرانه در تهران، معلم يكي از دروس تخصصي به دانش‌آموزان كلاس اظهار مي‌دارد «بچه‌ها، حقوقي كه به من بابت يك جلسه درس در كلاس شما مي‌دهند، فقط ١٥٠٠ تومان است. من اگر اين مبلغ را بر تعداد٣٠ نفر شما تقسيم كنم، سهم هر كدام از شما مي‌شود ٥٠ تومان! و ادامه مي‌دهد كه از اين پس هر كس بخواهد در كلاس مزاحمت ايجاد كند و اذيت كند، سهمش را مي‌دهم و از كلاس بيرونش مي‌كنم كه مديونش هم نباشم! اتفاقا آن‌روز سه‌نفر را هر كدام با ٥٠ تومان از كلاس بيرون مي‌كند!!! خب اين شد حق دانش‌آموز!!!
حال نگارنده، اين سوال را از آن معلم عزيز مي‌پرسد كه « اگر حق دانش‌آموز اين باشد، در آن‌صورت حق معلم از پروسه گران قدر تعليم و تربيت چقدر خواهد بود؟ اگر معلم و مدرسه به حق دانش‌آموز توجه نكند و آن را رعايت نكند، آيا انتظار بجايي‌است كه جامعه حق اورا بداند و شأن و منزلت او را رعايت و حقوقش را ادا كند؟!
البته پوشيده نيست كه معلمان آگاه و تلاشگر و ايثارگر كه صبورانه سختي‌هاي كار با دانش‌آموزان را تحمل كرده و موجبات شكوفايي استعدادهاي آنان را فراهم مي‌كنند قابل تحسين هستند.
اميد است با مراجعه به « منشور حقوق دانش‌آموز » زمينه هر چه بيشتر و بهتر آگاهي از حقوق اين سرمايه‌هاي ملي و امانت‌هاي الهي فراهم شود.
روزنامه اعتماد
نظرات بینندگان
در اینکه دانش آموزان حقوقی دارند شکی وجود ندارد
و اینکه دانش آموزان دیوارشان کوتاهتر است تردیدی نیست
ولی برادر من
در این سیستم آنکه اصلا دیوار ندارد معلم است معلم معلم معلم
بجای اینکه سنگ دیوار کوتاه را به سینه بزنید از حقوق افرادی که اصلا دیوار ندارند یعنی معلم دفاع کنید
دانش آموز بدون معلم مثل کاغذ بدون قلم است
تا معلم حقیر و ذلیل است صحبت از حقوق دانش آموز ظنز است برادر من
استاد گرانقدر جناب آقاي کاکازاده بدرستي اشاره فرموده ايد :
در فرآيند آموزش و پرورش و تعليم وتربيت، عناصري اصلي و فرعي وجود دارند. دانش‌آموز و معلم، مربي و متربي از اصلي‌ترين عناصر در اين پروسه هستند. هر كدام از اين دو عضو و عنصر اساسي را حقي است و وظيفه‌اي! وما در اين يادداشت كوتاه سعي داريم اندكي به حقوق دانش‌آموز كه منظور اصلي اين سيستم است بپردازيم.
سپس از منشور حقوق دانش آموز که مصوبه مجلس دانش آموزي و تصويب شوراي عالي آموزش و پرورش دارد را مطرح کرده ايد .
در ادامه سئوالي اساسي را مطرح نموديد:
اين سوال را از آن معلم عزيز مي‌پرسد كه « اگر حق دانش‌آموز اين باشد، در آن‌صورت حق معلم از پروسه گران قدر تعليم و تربيت چقدر خواهد بود؟
در پايان ما را دعوت نموده ايد که به منشور حقوق دانش آموز مراجعه کنيم تا :
هر چه بيشتر و بهتر آگاهي از حقوق اين سرمايه‌هاي ملي و امانت‌هاي الهي فراهم شود.
نظر ادامه دارد.
اين جمله آخر شما نشان از نگرش عميق جنابعالي به آموزش و پرورش دارد . که ناشي از احساس مسئوليت عميق استادي گرانقدر به تعليم و تربيت سرمايه هاي ملي و امانت هاي الهي دارد .
پاينده و پايدار باشيد .
با تقديم شایسته ترين احترامات ارادتمند شما شهسوارزاده
حق معلم چیست?!
تولیت داران آموزش و پرورش, خانواده ها و دانش آموزان چطور حق معلم را ادا میکنند?!