این گونه نیست که پژوهش در آموزش و پرورش متولی نداشته باشد. متولی پژوهش در آموزش و پرورش پژوهشگاه است

دکتر فرهاد کریمی رئیس پژوهشگاه مطالعات در جلسه اختتامیه یازدهمین گردهمایی معاونین پژوهش و برنامه ریزی، رؤسای گروه های تحقیق و پژوهش و گروه های تحلیل محتوی استان های سراسر کشور که در  سیزدهم شهریورماه سال جاری در مجتمع آدینه تهران برگزار شد بیان کرد :

پژوهش در آموزش و پرورش فراز و نشیب هایی داشته است و در برهه هایی از زمان شأن و جایگاه آن رعایت نشده. در طول یک و نیم سال اخیر تلاش های بسیار خوبی در مجموعه پژوهشی وزارت آموزش و پرورش و به خصوص پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش صورت گرفته است و این تلاش ها منجر به این شده که امروزه پژوهش در وزارت آموزش و پرورش به یک نهاد جدی مبدل شده است که می تواند به نیازهای پژوهشی وزارت آموزش و پرورش پاسخ دهد.

امروزه وزیر محترم آموزش و پرورش و معاونان ایشان اهمیت و کارکرد های پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش را پذیرفته اند و به پژوهشگاه سفارش های پژوهشی متعدد می دهند، پژوهشگاه ثابت کرده که می تواند به نیازهای پژوهشی پاسخ بدهد و پژوهش های با کیفیت ، عمیق و اساسی انجام دهد. به عنوان نمونه و مشتی از خروار، سه مورد از زیر نظام های سند تحول بنیادین آموزش و پرورش (زیر نظام های پژوهش و ارزشیابی، منابع مالی و راهبری و مدیریت) توسط پژوهشگاه مطالعات و همکاران پژوهشگاه تدوین و تهیه شده است. در همین گزارش هایی که در قالب لوح فشرده خدمت شما عزیزان تقدیم شده است، عملکرد 8 سال اخیر پژوهشگاه و نیز عملکرد سال 97 پژوهشگاه در حوزه های پژوهشی درج شده است. به طور خلاصه باید گفت پژوهشگاه در طول 8 سال گذشته حدود 340 پژوهش انجام داده (البته در این مدت بیش از 50 مطالعه و بررسی نیز صورت داده است). از این 340 پژوهش،120 پژوهش که 35 درصد پژوهش ها را شامل می شود مربوط به پژوهش های مورد نیاز سازمان پژوهش و دفاتر تألیف و کمک آموزشی سازمان پژوهش بوده است. 10 مورد طرح های پژوهشی مورد نظر وزیر محترم و مابقی به شورای عالی، معاونت های آموزشی و ... مربوط می شود. در طول سال 1397 نیز 21 پژوهش پایان یافته است که 50 درصد آن ها به پژوهش های مورد نیاز سازمان پژوهش مربوط می شود. در پایان سال 97 ، 21 طرح پژوهشی در دست اجرا و 38 طرح پژوهشی در پژوهشگاه تهیه و تصویب شده است. علاوه بر این پژوهشگاه در سال 97 ، 20 گزارش مطالعات تحلیلی و کارشناسی برای پاسخ به نیازهای پژوهشی وزارت آموزش و پرورش تهیه و تدوین کرده است و آن را به مراجع بهره بردار ارسال کرده است. با این تفاصیل ملاحظه فرمایید که طرح های پژوهشی پژوهشگاه برای خود پژوهشگاه نیست. یکی از عزیزان فرمودند پژوهشگاه  برای خودش طرح های ملی انجام می دهد. این موضوع درست نیست. طرح های پژوهشی پژوهشگاه در 95 درصد موارد به نیازهای پژوهشی و اولویت های کاری وزیر محترم و معاونین ایشان مربوط می شود که فهرست تفصیلی، شفاف و با نام و نشان پژوهش های مذکور در جدول های مورد نظر آمده است.

این گونه نیست که پژوهش در آموزش و پرورش متولی نداشته باشد. متولی پژوهش در آموزش و پرورش پژوهشگاه است و به نظر می رسد وزارت آموزش و پرورش با توجه به اینکه برنامه راهبردی جدی در عرصه تحقیقات آموزشی دارد که همان زیر نظام پژوهش و ارزشیابی است، بیش از سایر دستگاههای اجرایی کشور دغدغه پژوهش دارد. پژوهش هایی که در پژوهشگاه انجام می شود، مورد تقاضای قطعی وزارت آموزش و پرورش است و ما به عنوان پژوهشگاه متقاضی محور، طرح های پژوهشی بر اساس نیازها و مسأله های وزارت آموزش و پرورش انجام می دهیم. البته پژوهشگاه برای انجام وظایف خود نیازهایی دارد که باید به آنها پاسخ داده شود. متولی تحقیقات وزارت آموزش و پرورش، پژوهشگاه است. طبق اساسنامه پژوهشگاه عهده دار پاسخگویی به نیازهای پژوهشی وزارت آموزش و پرورش است. از سوی دیگر بر اساس مصوبات شورای عالی عتف (شورای علوم، تحقیقات و فناوری وزارت علوم) پژوهشگاه های دستگاههای اجرایی، ملزم هستند که حداقل 70 درصد پژوهش های خود را به سمت مسایل و نیازها و اولویت های دستگاه اجرایی مربوطه سوق دهند و 10 درصد مطالعات آینده پژوهانه داشته باشند.

ما به عنوان مسئولین پژوهشگاه در صدد هستیم وضعیت کنونی پژوهش در آموزش و پرورش تا تراز مطالبات و گفتمان سند تحول و زیر نظام پژوهش ارتقاء یابد و تصور می کنیم با اجرای کامل زیر نظام پژوهش و ارزشیابی می توان به نظام و ساختار مطلوب پژوهشی بر اساس قواره سند تحول و تأثیر گذاری افزون تر حوزه پژوهش بر تحولات وزارت آموزش و پرورش دست یافت.

امروزه پژوهش در وزارت آموزش و پرورش به عنوان دغدغه، نیاز و مطالبه مورد توجه قرار گرفته است. آوازه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش به منزله ساختار پژوهشی وزارت آموزش و پرورش از مرزهای وزارت آموزش و پرورش فراتر رفته است و مراکز معتبر علمی –پژوهشی و سیاستگذاری کشور در حوزه تعلیم و تربیت و موضوعات فرهنگی اجتماعی، از پژوهشگاه درخواست اظهار نظر و مشارکت و مشاوره پژوهشی دارند.

 این امر افتخار محسوب می شود که پژوهشگاه به عنوان متولی پژوهش های وزارت آموزش و پرورش توانسته مرجعیت و اعتبار علمی قابل توجهی از سوی نهادهای سیاست گذاری امر فرهنگ و تعلیم و تربیت کسب کند.

پژوهشگاه در سالهای اخیر و پس از ادغام در سازمان پژوهش، با کاهش نیرو و حذف ساختار های خود در زمینه مدیریت و هماهنگی امور تحقیقات ادارات کل استان ها مواجه شد و وظایف آن در این بخش به جای دیگر سپرده شد و سابقه 22 سال مدیریت پژوهش استان ها که توسط دبیرخانه شورای تحقیقات وزارت و پژوهشکده تعلیم و تربیت و پژوهشگاه در فاصله سالهای 1368 تا 1390 انجام می شد به ورطه فراموشی سپرده شد. با این وجود پژوهشگاه تلاش می کند بخش های اصلی و هسته مرکزی پژوهش وزارت آموزش و پرورش که می تواند با بخش پژوهشی استان مرتبط شود را حفظ و مدیریت کند. در این زمینه جا دارد از رؤسای محترم گروه های تحقیق و پژوهش استان ها و معاونین پژوهش استان ها نیز تقدیر شود.

امروزه ارتباط پژوهشگاه با شورای تحقیقات استان ها، بیشتر بر حوزه گسترش فرهنگ پژوهش، هماهنگی اجرای پژوهش های ملی، پژوهش های بین المللی تیمز و پرلز، معلم پژوهنده، پژوهش های ارزشیابی از برنامه های اجرایی و بسته های آموزشی و هفته پژوهش متمرکز شده است و البته اخیراً پژوهشگاه به عرصه پژوهش های مدرسه ای و مدل مدرسه به مثابه سازمان پژوهنده نیز ورود کرده است که تحقق هدف های این عرصه، مستلزم برقراری ارتباط بیشتر با استان هاست و عرصه جدیدی از همکاری های مابین پژوهشگاه و استان ها را رقم می زند. برقراری ارتباط با استان ها مستلزم ساختار مناسب است.

در دوران کنونی لازم است به پژوهش با دیده امید و رو به جلو نگاه کرد. یأس و ناامیدی با پژوهش میانه ای ندارد. در روان شناسی تربیتی پدیده ای وجود دارد به نام پیشگویی خودکام بخش یا اثر پیگمالیون که اصطلاحاً به این امر اشاره می کند که انتظارات ما رفتار طرف مقابل ما را شکل می دهد. من معلم اگر باور داشته باشم که دانش آموز تیز هوشم، کند ذهن است، به تدریج با آن دانش آموز به گونه ای رفتار خواهم کرد که او به این باور برسد که کند ذهن است و رفتارهایی انجام خواهد داد که پیشگویی مرا تأیید کند.

مرور سوابق و عملکرد بخش پژوهش در وزارت آموزش و پرورش (حوزه ستادی و استان ها) نشان می دهد که این بخش علیرغم ناملایمات و فراز و نشیب ها، توان مند و موثر بوده است  و علیرغم محدودیت های شدید اداری، مالی و نگرشی توانسته پاسخ های جدی به مسایل مهم آموزش و پرورش ارائه کند. از سال 1385 به این طرف به دلیل شکل گیری کارگروه پژوهش و فناوری ذیل استانداری ها و الزام دستگاه های اجرایی استان و از جمله ادارات کل آموزش و پرورش استان ها به اینکه در چارچوب آن کارگروه به مدیریت امر پژوهش در استان بپردازند، سبب شد بخش پژوهش در استان ها از رونق و اعتبارات پژوهشی قبلی فاصله بسیاری گیرد. همانگونه که دوستان قدیمی تر بخش تحقیقات استان ها مستحضر هستند تا پیش از سال 1385 بخش تحقیقات ادارات کل آموزش و پرورش استان ها در کنار دانشگاه های استان و مراکز پژوهشی وزارت جهاد کشاورزی، جزء سه بخش مهم پژوهش های استانی بودند  و دارای توان تأثیر گذاری و ضریب نفوذ پژوهش در استان ها بودند. اما از سال 1385 به این سو به دلیل تغییر روش مدیریت پژوهش های استانی در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، بخش تحقیقات ادارات کل آموزش و پرورش استانها دچار نوسان های شدید شد. اگر توقع و انتظارها از بخش پژوهش بالا باشد، پژوهش می تواند افق های جدیدی را بگشاید و مرزهای تازه ای را در نوردد .