جماران:  امام خمینی خطاب به معلمان می گوید: شغل بسیار شریفی دارید؛ یعنی شغل آدم سازی، یعنی شغل انبیا.(صحیفه امام جلد 10، ص41) اکنون باید از مسوولان نظام آموزش و پرورش پرسید؛ پدیده رسوای معلم آزاری و کشتن یک معلم و سقوط منزلت و حرمت این قشر را چگونه معنا می کنند و اگر خود را متعهد به کلام امام خمینی می دانند؛ در برابر این فاجعه چه مسوولیتی احساس می کند؟
قتل محسن خشخاشی، معلم مظلوم بروجردی، که در حین تدریس توسط دانش آموز 15 ساله اش در کلاس درس و با ضربات وحشیانه چاقو در پیش چشم دیگر دانش آموزان مضروب شد؛ پدیده ای بی سابقه در کشور ماست که از سویی نشان دهنده چالش بزرگ حشونت در مدارس و از سوی دیگر نمادی از سقوط جایگاه معلم به مثابه محصول سقوط اخلاقی و صعود خشونت در جامعه است.
گرچه معلم کشی بی سابقه است؛ اما قتل محصول استمرار و برآیند بی توجهی نظام آموزش و پرورش به پدیده معلم آزاری و هتک حرمت و سقوط منزلت معلم در مدارس است. 
این سقوط و صعود اما، همچنین نشانه های برجسته ای از نقاط ضعف و ناکارآمدی های نظام تربیتی و فرهنگی این وزارت خانه را در اختیار مسوولان کشور می گذارد که در صورت نادیده نشدن و کتمان نکردن آن ها و پدید آمدن درکی آسیب شناسانه می توان امید درمان و بازیابی ادب و اخلاق از دست رفته و پیدایی آنچه را داشت که یادگار عزیز امام با تعبیر «نهضت ادب و اخلاق» و به عنوان نیاز بنیادین امروز جامعه امروز ما از یاد می کند.
 کشف قاتل شاید وظیفه دستگاه انتظامی و امنیتی است، اما توقف ناامنی، معلم آزاری و بازیابی منزلت معلمان، مسوولیت تمامی بدنه دستگاه سیاست گذاری کشور است. در اینجا نگرانی از آن است که دومی در سایه انجام وظیفه اولی، که تا لحظه ارسال این متن به تحقق نپیوسته است؛ به فراموشی سپرده شود و جز تعارفاتی کلامی و ابراز همدردی هایی ترحم مآبانه تغییری در سیاست های کشور رخ ندهد. 
فاجعه عظیم آن نیست که گاه با سیاست هایی که پیرجماران برای ما تصویر کرد، فاصله هایی نجومی داریم؛ فاجعه آن است که در جهلی مرکب، تصویر آن عارف مهربان را بر بالای سر می نهیم و گزاره های سیاستی او را در زیر پا و آن گاه خود را مقلد خمینی عزیز می دانیم و امروزِ خود را محصول و همسو با آرمان های انقلابی که او رهبری کرد وانمود می کنیم.
اگر امام عزیز با تأکید فراوان می گفت «مسئله فرهنگ و آموزش و پرورش در رأس مسائل کشور است» (صحیفه امام، جلد 15،‌ص 309) امروز باید مسوولان و کارسناسان سیاست گذاری عمومی تحلیل کنند؛ که آیا این وزارت خانه در «رأس» است یا در «کف»؟ و در این صورت فرآیند سیاست گذاری عمومی (Public Policy) در کشور ما به معنای عالمانه و متدولوژیک آن چه نسبتی با آرمان های خمینی کبیر دارد؟
واقعیت آن است که خشونت در مدارس به اندازه ای ریشه دار و ابعاد آن به حدی گسترده و فراگیر است که قاتل بروجردی را تنها می توان یک راوی این پدیده و نه بروز و ظهور حقیقت نهفته آن دانست. حادثه بروجرد، زنگ خطری است که باید کارشناسان را به بازنگری در سیاست های تربیتی آموزش و پرورش و همچنین وضع قوانین انضباطی جدید برای برخورد و مقابله جدی با دانش آموزان خطاکاریوادارد؛ که به نوعی راوی شکست سیاست های تربیتی و پرورشی در مدارس به شمار می روند و در این میان نباید فراموش کرد که یکی از دلایل بروز این رخداد، ناکارآمدی نظام آموزشی، بی علاقگی دانش آموزان به محتوا و برنامه های درسی و به دنبال آن، معلم است.
جماران با استقبال از یادداشت ها و مصاحبه های کارشناسان، معلمان و مدیران نظام آموزشی در این زمینه به بررسی ابعاد مختلف جامعه شناختی، روان شناختی، حقوقی و آموزشی این پدیده می پردازد.
نکته مهم اینجاست که باید توجه کرد؛ خلأ های سیاست گذاری تربیتی و پرورشی ای که کارشناسان در گفت و گوها و یادداشت های خود به آن اشاره می کنند، بیش از آنکه در هویدا ساختن کاستی های حوزه ستادی وزارت آموزش و آموزش پرورش اهمیت داشته باشد؛ نشان دهنده بی تفاوتی ها و بی توجهی آشکار وزارتخانه به این خلأهای بنیادین و نوعی جهل مرکب در سیاست گذاری فرهنگی و تربیتی وزارتخانه ای است که امروزه بیش از آن که به عنوان وزارت «آموزش و پرورش» متولی سیاست گذاری آموزش و پرورش در کشور باشد؛ به عنوان وزارت «اداره امور مدارس»، متولی نوعی تصدی گری و مدرسه داری به جای «سیاست گذاری» شده است و گویی تنها دلنگران اداره و حفظ وضع فاجعه بار موجود است.
از این منظر شاید بتوان بی تفاوتی به شدت آزار دهنده نظام آموزشی دربرابر نیازهای بزرگی که هر یک روح و جان فرزندان و آینده سازان این کشور را در کنار معلمان آن مورد آزارهای و اذیت های فراوان قرار می دهد؛ خود به عنوان یک عامل بنیادین خشونت در مدارس و خشونت در جامعه قابل مطالعه باشد.

دکتر فرشاد علیاری  که در ادامه متن کامل گفت و گوی جماران با او را می خوانید؛ مدرس دانشگاه آزاد اسلامی بروجرد و مدیر مسئول مجله راستان است.
با دکتر علیاری سوگوارانه به گفت و گو نشستیم؛ سوگوار معلمی عزیز و سوگوار سقوط ادب و اخلاق در جامعه ای که باید میراث دار اسلام عزیز باشد. با  او  گفت و گو کردیم تا ضمن واکاوی دلایل این واقعه، نقش نظام تعلیم و تربیت را در پیش گیری از حوادثی این چنینی بررسی کنیم. دکتر علیاری از مدیریت تنش در مدارس به مثابه گامی موثر در جلوگیری از بزهکاری و خشونت سخن می گوید. در بی اعتنایی و ناکارآمدی سیاست های انظباطی وزارت آموزش و پرورش همین بس که به گفته دکتر علیاری قاتل به روشنی سابقه چاقوکشی داشته است. در اینجا باید پرسید؛ آیا متولیان مقررات انظباطی مدارس و بی اعتنایی به چنین فردی در مدرسه هیچ نقشی در قتل معلم دلسوز و  فرهیخته بروجردی ندارند؟ فراتر از آن آیا هنوز متولیان امنیتی باید منتظر فجایع دیگری بنشنینند تا ضرورت مراقبت های امنیتی و روانی از شخصیت هایی از این دست به مثابه یک نیاز فوری زمانه حاضر درک شود؟
در پی متن کامل این گفت و گو تقدیم خوانندگان گرامی می شود.  

*مدرسه ای که مرحوم خشخاشی در آن تدریس می کردند دولتی بوده است یا غیردولتی؟

 آنجا در واقع یک مدرسه دولتی در حاشیه شهر و بسیار پرجمعیت بوده است.

*در آن منطقه کلاس ها چه میزان جمعیت دارد؟

غالبا بین 35 تا 40 نفر .

*با توجه به اینکه دانش آموز ضارب دارای سوابق متعدد درگیری و خشونت بوده است، آیا مدرسه از لحاظ تربیتی او کاری انجام داده بودند؟

خیر، متاسفانه چنین اتفاقی رخ نداده است.

*آیا مدرسه مشاور داشته است؟

بله مدرسه بخشی با عنوان مشاوره داشته ولیکن درباره این فرد به نظر می رسد ناموفق بوده است و نتواتسته اند برای وی کار خاصی انجام دهند و به او کمکی کنند.

*این مدرسه بروجردی چند دانش آموز دارد؟

تعداد کل دانش آموزان این مدرسه تقریبا بین 400 تا 500 نفر بوده است و برای این تعداد دانش آموزان یک نفر مشاور در نظر گرفته شده است . تصور می کنم تعداد روزهای حضور مشاور در مدرسه 4 روز در هفته بوده است.

* آقای دکتر از حال و هوای شهر بروجرد برایمان بگویید؛ چطور و چگونه چنین اتفاقی افتاد؟

روز شنبه و در نخستین  روز آذرماه 93، یکی از دانش آموزان همراه با پدر خود به منظور کسب اجازه برای عزیمت به مسافرت وارد دبیرستان شد. در خلال این حضور و زمانی که کارنامه را به دست ولی او می دهند و دانش آموز مشاهده می کند که نمره های بسیار پایینی کسب کرده،  بلافاصله به درب کلاس می رود و با آقای خشخاشی دبیر فیزیک درگیر می شود. این درگیری به صورتی بوده که دانش آموز دو ضربه چاقو به شکم او و یک ضربه چاقو به شاهرگ او وارد می کند. به محض وارد شدن ضربه دوم، شاهرگ آقای خشخاشی به طور کلی قطع می شود و بلافاصله جلوی درب کلاس می افتد. این معلم دلسوز در این لحظه دچار مرگ مغزی می شود و همکاران بلافاصله او را به بیمارستان می رسانند که متاسفانه در نهایت و در بیمارستان فوت می کند.

*تحلیل شما از بافت جمعیتی این مدرسه و خانواده های آن ها چیست؟
اساسا بروز چنین اتفاقی دلایل متعددی دارد که یکی از آن ها مهاجرت از روستاها به شهرها و گسترش حاشیه نشینی است در حالی که زیرساخت های لازم برای این تعداد از جمعیت فراهم نشده است.

بسیاری از دانش آموزان در این مدارس از این طبقه و غالبا خانواده های ناموفق هستند. برای برخی از این خانواده ها می توان تئوری ناکامی را برای تحلیل وضعیت آن ها به کار برد زیرا چنین خانواده هایی گاه در روستاهای خود دعوا و نزاع های خانوادگی داشته اند و در چنین حالی مجبور به مهاجرت به شهر شده اند. باید توجه داشته باشیم در مدارس حاشیه شهر از این دانش آموزان فراوان است و این مدارس به دلیل برخورداری از جمعیت بالا، کلاس های درس را غالبا 40 نفره تشکیل می دهد.

متاسفانه چنین مدارسی فاقد مدیریت تنش هستند به این معنا که مدیرانی در این مدارس منصوب می شوند که نمی توانند رفع تنش کنند و تا حد امکان فضا را به صورت بهینه مدیریت کنند که در نتیجه این امر، بزهکاری ها و خشونت در این مدارس شکل می گیرد. نکته قابل توجه در این مسیر، این است که غالبا این خشونت ها خارج از مدرسه شکل می گیرد و ممکن است با یک دعوای ساده آغاز شود و به مرور زمان به خود مدرسه و محیط آموزشی سرایت پیدا کند.

به طور کلی می توان گفت خشونت در مدارس ایران از عوامل متعددی از جمله خود مدارس، اولیا و جامعه برخوردار است. متاسفانه مدارس از برخی جهات در ماموریت خود شکست خورده اند که برخی از دانش آموزان عامل اصلی شکست به شمار می روند به این معنا که آن ها چیزهایی آموخته اند که به صلاح مدرسه نبوده است و در این روند، از به هم ریختن کلاس و ایجاد هرج و مرج لذت می برند.

چنین دانش آموزانی ناخودآگاه به سوی بزهکاری گام بر می دارند. در مدرسه و محیط پیرامون آن و گروه همسالان شرایط خشونت غالبا فراهم است و غالبا چنین خشونت هایی از یک درگیری ساده بین همکلاسی ها شروع می شود و به همین شکل به داخل مدرسه سرایت می کند.

*چه اطلاعات و تحلیلی از سوابق دانش آموز قاتل وجود دارد؟

دانش آموزی که به آقای خشخاشی حمله کرده فردی پرزور است و دو سال وقفه تحصیلی داشته، در مراکز آموزش از راه دور به سر می برده و یک هفته پیش از این ماجرا درگیری داشته و این موضوع به معنای این است که  فرد دیگری را خارج از مدرسه چاقو زده است و مجرم به شمار می رود.

فرد ضارب از جمله افرادی است که باج گیری نیز در کارنامه وی به چشم می خورد، همچنین از او در بیرون از مدرسه، سرقت، اخاذی همراه با تهدید و چنین اقداماتی مشاهده شده است. غالبا دانش آموزان حاشیه شهر و آن دسته از دانش آموزانی که پرزور هستند، به هم کلاسی خود حمله می کنند و با تهدید او، به زور پول هایشان را دریافت می کنند و یا او را مورد آزار و اذیت قرار می دهند و گاها به این قضیه نیز افتخار می کنند. نباید فراموش کرد کسی که قربانی اذیت و آزار می شود، همواره از این ماجرا وحشت زده است.

در روند بروز خشونت در جامعه، بسیاری از دانش آموزانی که زمینه های خشونت در آن ها فراهم شده در محیط مدرسه به معلمان خود ناسزا می گویند و توهین می کنند و معلمان غالبا هیچ گونه واکنشی نشان نمی دهند زیرا وضعیت به گونه ای است که برای جلوگیری از بروز رفتارهای خشن، در بسیاری از موارد، معلمان مجبور به تحمل انواع و اقسام ناسزاها و توهین ها می شوند. بسیاری از رفتارهای خشونت آمیز دانش آموزان ارتباط تنگانگی با غیبت از مدرسه دارد که دانش آموز ضارب نیز از جمله این افراد است. همچنین افت تحصیلی و رفتارهای متضاد دانش آموزان نیز در بروز خشونت های جدی عملی از جانب آن ها، تاثیر بسزایی دارد.

بر این اساس اگر فردی که مسئولیت یک مدرسه را بر عهده دارد، دارای مدیریت تنش باشد و بداند که نشانه های بزهکاری و خشونت در مدرسه شامل چه مواردی می شود و بلافاصله آن ها را شناسایی کرده و تحت کنترل و مدیریت خود درآورد، درصد بروز چنین اتفاقاتی به پایین ترین سطح می رسد.

مدرسه محل بروز انواع دردسرها است به نحوی که بسیاری از این خشونت ها پیش از ورود به محیط و ساختمان مدرسه شکل می گیرد و منجر به ایجاد تنش در محیط آموزشی مورد نظر می شود.

مدارسی که در بروجرد و مناطق محروم وجود دارند، در بیشتر موارد حاشیه نشین و فقیرنشین هستند و به همین دلیل خشونت در آن ها نمود بیشتری دارد به گونه ای که شرایط ضد اجتماعی در مدارس تاحدودی متاثر از محیط خارج است و در ارتباط با این قضیه،مدیریت آموزش و پرورش باید همراه با محققان و کارشناسان ذی صلاح مدارس پرخطر را شناسایی و از مدیرانی استفاده کنند که توانایی رفع تنش را داشته باشند.

متاسفانه در ایران و در مناطق فقیر این قضیه برعکس اتفاق می افتد به طوری که غالبا مدیرانی در مدارس حاشیه ای به کار گمارده می شوند که توانایی مدیریت تنش را ندارند.

چنین مدارسی چه از نظر ابعاد و چه از نظر تعداد دانش آموزان، بیش از سایر نقاط است و کادر آموزش آن ها نیز غالبا ناهماهنگ هستند و تمایل چندانی به همکاری با مدیریت ندارند. در چنین مدارسی معلمان بیشتر به دنبال توزیع اطلاعات خود بین دانش آموزان هستند در حالی که قوانین و مقررات داخلی به صورت تمسخر آمیزی فاقد ضمانت اجرایی است و در چنین شرایطی زمینه و بستر خشونت در این مدارس فراهم می شود.

بنابراین لازم است بدانیم هرچقدر مدرسه شرایط تعلیم و تربیت را بیش از پیش و به طور مناسب فراهم کند، به همان نسبت از میزان خشونت در مدارس فاصله گرفته می شود و اصلی ترین راه برون رفت از این مشکلات و پیشگیری از خشونت در این مدارس، فراهم شدن شرایط مطلوب تعلیم و تربیت است.

فاجعه کشته شدن معلم دلسوز بروجردی به میزانی عمیق است که لازم است کارشناسان، جامعه شناسان و روان شناسان درباره بررسی علل این موضوع، ساعت ها زمان صرف کنند و جلسه برگزار کنند تا درباره این قضیه در نهایت به تحلیلی جامع دست پیدا کنند.

متاسفانه در چنین مدارسی مشاور و مدیر به سراغ دانش آموزان نمی روند، آن ها را شناسایی نمی کنند، خصوصیات و ویژگی های اخلاقی آن ها را ثبت و ضبط نمی کنند در حالی که باید از هر دانش آموز  پیشینه ای در ذهن داشته باشند در حالی که این گونه نیست و در این موارد مولانا می گوید: «نرم نرمک گفت شهر تو کجاست؟  که علاج درد هر دردی جداست»

تصور می کنم مدیران مدارس باید شرایطی را به منظور برانگیختن احساسات خوب و انگیزه آموختن در دانش آموزان ایجاد کنند و همواره احتمال  ایجاد و بروز بستر خشونت در مدارس را بدهند.

باید با استفاده از روش های آماری تجربی در مورد شناخت ویژگی های دانش آموزان بسیار مصمم باشیم که در مورد این قضیه و موارد مشابه می توان به روش های بررسی ضریب هوشی، نتایج درسی و علمی پیشین و محیط اجتماعی و خانوادگی اشاره کرد که دراین راستا، تحقیقات نشان می دهد بعضی از مدارسی که با این شیوه عمل کرده اند به پیشرفت های قابل توجهی دست پیدا کرده اند.

متاسفانه پژوهشگاه تعلیم و تربیت وزارت آموزش و پرورش در ارتباط با مسائل و مشکلات دانش آموزان عملکرد بسیار ضعیفی داشته است. به معنای آن که بسیاری از پژوهش ها در وادی دیگری سیر می کنند و با مسئله آموزش بیگانه هستند، با افراد هدف یعنی دانش آموزان تعامل تنگاتنگی ندارند و گاها تحقیقاتی انجام می گیرد که به هیچ نحو دردی از تعلیم و تربیت دوا نمی کند. به نظر می رسد باید تحولی اساسی در این پژوهشگاه تعلیم و تربیت صورت بگیرد که دیگر شاهد چنین اتفاق های بسیار غم انگیز و فاجعه باری که قلب تمامی مردم و فرهنگیان را به درد آورد، نباشیم.

* آیا مدیر مدرسه همچنان به فعالیت خود ادامه می دهد یا خیر؟

مدیر کل، ابلاغ مدیر مدرسه و دو تن ازمعاونان را لغو کرده است.

*وضعیت کنونی مدرسه به چه صورت است؟ آیا به فعالیت خود ادامه می دهد؟
وضعیت مدرسه تا حدودی آشفته است به گونه ای که تعدادی از اولیا هم اکنون به مدرسه مراجعه می کنند و درخواست خود را مبنی بر تحویل گرفتن مدارک فرزندان شان مطرح می کنند زیرا در نظر آن ها، این مدرسه محیطی ناامن است و تصور می کنند امکان دارد چنین اتفاقی برای بچه های آن ها نیز رخ بدهد. در وضعیتی که اولیای دانش آموزان این مدارس تصور می کنند، ممکن است دانش آموزان با یکدیگر درگیر شوند و به همدیگر چاقو بزنند و به همین دلیل هم اکنون رعب و وحشتی در بین دانش آموزان و اولیا به وجود آمده است به نحوی که فرهنگیان بروجرد هم اکنون از این قضیه بسیار ناراحت هستند و حتی عصبانی اند که چرا چنین وضعیتی در محیط آموزشی شکل گرفته است.

*آموزش و پرورش تاکنون چه حمایتی از خانواده مرحوم خشخاشی انجام داده است؟

آموزش و پرورش کار خاصی برای خانواده مرحوم خشخاشی انجام نداده و تنها چند بنر نصب کرده است. همچنین تشییع جنازه این معلم دلسوز را مطابق آنچه که خودشان می خواستند، انجام دادند.

*با توجه به قوانینی که در خدمات کشوری وجود دارد اگر کسی در حین کار دچار سانحه شود، به لحاظ قانونی برای وی 30 سال خدمت لحاظ می شود. آیا این اتفاق در مورد مرحوم خشخاشی افتاده است؟
بله، از این لحاظ مشکلی وجود ندارد. در این روند حتی دوستان ما هم توصیه کردند که ایشان را به عنوان شهید معرفی کنند ولیکن مسئولان شهر بروجرد این قضیه را نپذیرفتند. 

انتهای پیام /*