کوه یخ گفت و گو و تعامل اجتماعی در جامعه ایرانی : چرا نمی توانیم ارتباط موثر برقرار کنیم ؟

شکل گیری ارتباط موثر از عناصر کلیدی و اساسی در مهارت های زندگی است و از نظر جامعه شناسان و روانشناسان، فرهنگ گفت و گو و مفاهمه می تواند زمینه ساز تقویت عناصر مثبت اجتماعی از جمله همبستگی، انسجام، شکوفایی، وحدت و سرمایه اجتماعی باشد.
گفت و گو می تواند زمینه ایجاد توسعه اجتماعی و فرهنگی در جامعه باشد و تعاملات و ارتباطات اجتماعی را به نحو موثری تغییر دهد.
زمینه سازی برای شکل گیری گفت و گو و ارتباط موثر، چه در سطح فردی و چه در اجتماع می تواند از بروز بسیاری از سو تفاهم ها و برداشت های اشتباه جلوگیری کند چرا که فرهنگ مهرورزی، مدارا و پذیرش اجتماعی را در پی دارد و باعث ایجاد ثبات، آرامش، نظم اجتماعی و تفاهم جمعی می شود.

دلبر نیوشک، روانشناس بالینی، متخصص تدوین شاخص های رفتاری در جهت موفقیت در سه حوزه توسعه فردی، توسعه ارتباطی و توسعه مشارکتی است که عضو کمیته علمی یونسکو و دفتر کمیسیون علمی یونسکو در ایران و دفتر علوم اجتماعات و فرهنگ سازی حوزه رفتارشناسی نیز هست، در گفت و گو با ایرنا از منظر روانشناختی به موضوع ارتباطات و تعاملات اجتماعی پرداخته است.

اهمیت شکل گیری ارتباط موثر
نقطه مشترک در بسیاری از مشکلات فردی، خانوادگی و اجتماعی، عدم شکل گیری ارتباط موثر و گفت و گو و مفاهمه است بدین معنا که آدم ها بلد نیستند که در زمان مناسب، نیازها و ارزش هایشان را مطرح کنند و در مورد ترس و دغدغه هایی که دارند، حرف بزنند.
نیوشک با اشاره به ریشه های شکل گیری ارتباط موثر در دوران کودکی و نوجوانی گفت: به عنوان یک روانشناس عملا شروع مهارت های ارتباطی از لحاظ علمی و از نظر ساختاری و نگرشی، به سن دو سالگی بر می گردد یعنی زمانی که فرزند به مادر خود اعتماد می کند و ارتباط بین فردی او برای اولین بار شکل می گیرد و پس از آن در سن سه سالگی، رابطه سه جانبه ای بین فرزند و والدین به وجود می آید که شکل می گیرد که منشاء ارتباط گروهی فرد می شود.
ارتباط و گفت و گو از کودکی شکل می گیرد و تجربه می شود ولی چون کسی بر آن توجه ندارد و خانواده ها فکر می کنند موضوعی روزمره و عادی در فرآیند رشد فرزندان است، به دلیل عدم آگاهی و بی توجهی، باعث می شود تا افراد مهارت های ارتباطی را به خوبی فرا نگیرند.

**گفتمان با گفت و گو فرق دارد
وی با تفکیک میان دو مفهوم گفتمان و گفت و گو افزود: گفتمان یک سویه است و یک طرف ارتباط هر آنچه که مطرح کند، طرف مقابل تسلیم است و می پذیرد اما در گفت و گو، ارتباط، پینگ پنگی و دو طرفه است و فرآیندی پویا و در حال حرکت است.
نیوشک با تاکید بر اینکه ارتباط فرایند است، افزود: برخی به ارتباط به عنوان ابزار نگاه می کنند و موقتی می بینند که هر گاه مورد نیاز باشد، از آن استفاده می شود در حالی که اگر نگاه فرایندی به موضوع ارتباط داشته باشیم، همیشه همراه فرد است و نه تنها موجب تغییر و تحول در افراد می شود، بلکه زمینه ساز تغییر در دیگران نیز هست.

نقطه شروع عواطف و احساسات در ارتباطات اجتماعی است و هر احساسی که در ارتباط تولید شود، امکان تسری به سایر تعاملات را نیز دارد؛ به همین دلیل ممکن است به عنوان نمونه شما از همسر خود ناراحت باشید و دیگران این برداشت را داشته باشند که شما فرد پرخاشگر، عبوس یا بی حوصله ای هستید و در واقع الگوی ارتباطی شما تسری پیدا می کند.

**تعاملات اجتماعی، مسئولیت اجتماعی در پی دارد
وی درباره تاثیر تعاملات و ارتباطات اجتماعی، اضافه کرد: نگاه ارتباطات در جامعه سیستماتیک است و در شبکه ارتباطات فرد و در کل جامعه تاثیر مثبت و منفی دارد و می تواند عامل تسهیل و یا بازدارندگی در شکل گیری ارتباطات و تعاملات اجتماعی باشد. بنابراین باید بدانیم که ماهیت ارتباطات و تعاملات ما در جامعه چگونه است و به عنوان یک مسئولیت اجتماعی هر احساسی که داشته باشیم به جامعه نیز منتقل می کنیم. 

**لزوم خودشناسی در ارتباط و تعامل اجتماعی
افراد پیش از اینکه با دیگران وارد ارتباط شوند، باید اول با خود ارتباط برقرار کنند و خود را بفهمند و درک کنند چرا که احساسات، عواطف، افکار، مدل های ذهنی، معیارهای هر فردی متفاوت است و پس از آن، در ارتباط با دیگران به آنان بیاموزند که چگونه او را بفهمند و درک کنند و با یکدیگر به نقطه مشترک برسند.
نیوشک مرحله بعد از خودشناسی را انتقال پیام های ارتباطی عنوان کرد و افزود: پس از خودشناسی باید شکل گیری ارتباط موثر نیز اتفاق بیفتد و انتقال پیام های ارتباطی به درستی انجام گیرد. چرا که در تیپ های شخصیتی حداقل 9 سبک تفکر در شکل گیری ارتباط و حداقل 27 مدل ذهنی در ارتباطات بین فردی وجود دارد و بهای عدم شناخت در روابط، به دلیل عدم اطلاع رسانی و شفاف سازی توسط خود افراد پرداخت می شود که متاسفانه در بررسی ها و پژوهش ها با نگاه آسیب شناسی برای حل مشکلات بین فردی و اجتماعی، بسیاری از موارد به دلیل عدم شکل گیری ارتباط موثر شروع شده است.

**مهارت خوب گوش و رسیدن به نقطه مشترک در جامعه ما ضعیف است
این روانشناس بالینی تصریح کرد: مشکل انتقال اصل پیام از یک سو و از سویی دیگر این است که نمی توانیم خوب گوش کنیم و وقتی طرف مقابل ما در حال صحبت کردن است، ما در حال آماده سازی جواب هستیم و این مشکل، به یک نقطه کور در رابطه تبدیل می شود. این در حالیست که صبوری در شنیدن و دادن اطلاعات، کم است و از این رو گفت و گوها موثر نیست.
وی اضافه کرد: وقتی که الگوی ارتباطات و تعاملات اجتماعی را در سطوح مختلف ارزیابی و تحلیل می کنیم، بیشترین ضعف ما در فرهنگ ارتباطی این است که زمان برای پیدا کردن نقطه مشترک نمی گذاریم و به یکدیگر فرصت نمی دهیم.
نیوشک در مورد گفت و گوی موثر و ارتباطات مطلوب گفت: 80 درصد از ارتباط و تعامل، یاد دادن است و اگر در یک ارتباط الگوی سالم و سازنده را در پیش بگیرم، تبدیل به یک فرهنگ می شود.

این متخصص تدوین شاخص های رفتاری اظهار کرد: زمانی موضوعی فرهنگ سازی می شود که از مدل آموزشی تبدیل به سیستم یادگیری رشد مدار شود. بدین معنا که من در روابطم تغییراتی را ایجاد کنم که تو از آن یاد بگیری و در تعاملات و ارتباطات دیگری که با آن روبه رو هستی، استفاده کنی.

**ارتباطات موثر دومینو است 
نیوشک تاکید کرد: شکل گیری ارتباطات موثر مسری است و از یک فرد به دیگران سرایت می کند و می توان گفت مانند بازی دومینو در جریانات اجتماعی عمل می کند. یعنی دقیقا زنجیره وار و تسلسل گونه باعث ایجاد تغییر می شود.
وی به نقش مسئولان و رسانه ها در این زمینه تاکید کرد و افزود: مسئولان و رسانه ها به عنوان الگوی ارتباطات و تعاملات اجتماعی بسیار موثر هستند و می توانند به عنوان تلنگرهایی در ارتباطات بین فردی اشخاص، تاثیر گذار باشند.مثلا خیلی از جملاتی که مسئولان و یا رسانه ها در پیام های خود استفاده می کنند، می تواند پیام های امیدواری یا یاس و ناامیدی را در جامعه سبب شود چرا که هر کلمه ای بار احساسی و عاطفی دارد و می تواند شور و شعور اجتماعی را در جامعه برانگیخته کند.
عضو کمیته علمی یونسکو اظهار کرد: به لحاظ رفتارشناسی، کشور ما احساسی است و هیجان در رابطه مهم تلقی می شود. در واقع ایرانیان در مقایسه با سایر مردم دنیا اهل تعامل و ارتباط هستند ولی متاسفانه به دلیل عدم آگاهی، این ارتباطات زیر کوه یخ مدفون شده است چرا که یک چهارم رفتارهای افراد قابل مشاهده بوده و سه چهارم قابل پنهان است و آنقدر از این ارزش استفاده نشده است که خاک می خورد و هر روز شاهد کم و کاستی های وجود ارتباط موثر در جامعه از جمله رشد آسیب های اجتماعی هستیم. این در حالیست که باید ارزش تعاملات و ارتباط را به خوبی درک کنیم و هر ایرانی برای برقراری ارتباط موثر از خود شروع کند و به خودشناسی برسد.

خبرنگار: حنانه شفیعی- ایرنا