طرحِ درس ؛ موضوعی بس پر اهمیت و در عین حال فراموش شده !

با سلام و پوزش از گرفتار شدن مجدد قلم در قفس انگشتان !

یک بار دیگر بزرگواران فرهنگی، مرا مورد سرزنش قرار داده و از تاخیر در ادامه نوشتار گِله کردند. این بار موضوع پیشنهادی، نقش طرحِ درس، در موفقیتِ معلم و کلاس بود، موضوعی بس پر اهمیت و در عین حال فراموش شده !

لازم می دانم در آغاز، تشکر و سپاس خود را از مثبت اندیشانی که با تلفن های صمیمانه و سرشار از محبت خود و تایید، تاثیر بسیار مثبتِ گفتارِ نخست، در کلاس داری و یاد آوریِ خاطرات خوش دورانِ تحصیل، مرا مورد تقدیر و تفقد قرار داده و اصرار بر ادامه این نوشتار ها نموده اند، اعلام نمایم.

این عزیزان در حال حاضر از مفاخر بزرگ علمی مملکت بوده و در جایگاه و کسوت پزشکان متخصص و فوق تخصصِ مجرب، یا ریاست دانشکده های مطرح کشورند. کسانی که در بحرانی ترین روز های جنگ تحمیلی ، یک پا در جبهه ها و پای دیگر در کلاس درس داشتند که در مراکز تیز هوشان، دبیرستان البرز، دبیرستان رازی، دبیرستان دخترانه کوثر منطقه 3 (قلهک) و... افتخار حضور در کلاس شان را داشته و یا در قبل از انقلاب در مدراس بزرگی مثل دبیرستان سعادت ˏبوشهر و سایر مراکز فرهنگی در خدمت شان بوده ام.

خانم ها و آقایان عزیز شاید ندانند که خود آنان مشوق من بوده اند، در حالی که امروز با سعه صدر، ابراز می دارند که روشِ ˏکارِˏ معلم، عامل اصلی شکوفایی و موفقیت آنها بوده است .

من  از نیمه دوم دهه سی که با عنوان ریس دبیرستان وارد خدمات آموزشی شدم تا به امروز، با دانش آموزانی که در حال حاضر هفتاد و چند سال دارند ،پیوندی ناگسستنی دارم. آن روز ها آنها مرا معلم ˏ خود می دانستند ولی امروز من به دوستی با آنها مفتخرم. برای مثال از دوستی هفتاد و سه ساله به نام آقاي حاج فتح ا...،... یاد می کنم که در سال های مورد اشاره شروعِ کارِ فرهنگی، در دبیرستان... شاگرد من بود و در سال های اخیر با عنوان یکی از خوش نام ترین تجار جهانی مشغول فعالیت است و همه ساله در روز سیزده رجب (تولد امیرالمومنین _(ع) ) از من دعوت می کند و با کمال افتخار در مجلس شان حضور می یابم و یا سایر عزیزان، در هر مقامی که هستند، با هماهنگی قبلی، مرا بین جمع خودشان دعوت می کنند و من از این ارتباطات احساس سرور می کنم.

گفتار دوم:

 نقشِ طرحِ درس و برنامه ریزی زمان بندی شده (نشان عملکردِ درستِ معلم)، معرفی متون حاشیه ای برای درک و فهم عمیق تر، زمان ˏطرح ˏدرس و دادن ˏانطباقِ آن با کارکرد معلم در خلال سال تحصیلی، ملاحظه فرصت های داده شده در طرح برای آزمون ها، تمدد و برنامه های جنبی و... دیگر باید در طرح درس گنجانیده شوند.

در طرح ˏگفتار اول، شاهد تاییدات و استقبالِ چشم گیر همکاران شاغل و باز نشسته بودیم . باید منتظر واکنش پیرامون گفتار دوم باشیم. از همکارانِ شایسته خواهشمند است، چنانچه موضوعی به نظرشان رسید، مطرح نموده تا اگر فرصتی دست داد ، مطرح شوند و اگر ایرادی بود در ادامه برطرف گردد.

و اما موضوع بحث امروز :

کلاس داری مثل هر موضوع دیگر، فن است و حتما هر حرفه و فنی ، اقتضائاتی دارد. یک خیاط، یک درودگر، یک فلز کار و هر حرفه دیگر، قبل از شروع به کار ، نمی تواند ابزار کارش را به کارگیرد . یک معلم هم نمی تواند بدون توجه به تعطیلات و برنامه های غیر منتظرهِ دیگر ، تخته گازِˏ درس را بگیرد و بدون طرح و برنامه ،کار خود را پیش ببرد .

یک معلمِ مجرب باید بتواند مطالب درسی و جلساتی که مورد نیاز است، پیش بینی و اعلام نماید . معلمِ مجرب حتما می داند که تنها حجم کتاب نیست که باید به اتمام برسد. برخی از مطالب نیاز به کار و تحقیق دارند .

مهم اینست که کلاس برای معلم مُستمسکی است که معلم را قادر به انتقال ابعاد دیگر زندگی می نماید .

معلمِ تعلیم دیده و آشنا به کار، باید قادر باشد این توانمندی ها را به شاگردانش انتقال دهد. ارزیابی کارِ دانش آموز باید در این زمان بندی بگنجد. هر کجای کار که مورد غفلت گذاشته شود ، موجب بروز لَنگی در نتیجه کار معلم خواهد شد. متون حاشیه ای و معرفی آنها به دانش آموزان، بر عهده معلم است.

معلم نباید خود را تنها معلم یک درس بشناسد. معلم باید بتواند خود را و طرحِ درس را در ترازویِ ارزیابی قرار دهد. اگر معلم نتواند خود را مورد ارزیابی قرار دهد، دانش آموز و اولیای او، این مهم را انجام خواهند داد.

بی تردید به گواهی کسانی که تجربه ارائه طرح درس را دارند ، موفقیتِ معلم چندین برابر خواهد شد. همان طور که زمانِ 90 دقیقه ایِ یک کلاس هم باید مورد طراحی قرار گیرد و نباید یک جلسه درس، همه اش درس دادن باشد. ملاحظه تکالیف دانش آموزان، تعیین تکلیف برای جلسه بعد، پرسش و حتی جاهایی که ضرورت دیده می شود، تغییر ذائقهِ کلاس، باید مد نظر باشند.

به نظر می رسد بهتر است معلم در اولین جلسه، برنامه طول سال را تحت عنوان طرح ˏدرس به دانش آموزان اعلام نماید و در خلالِ سال هم چند نوبت آنها را یاد آوری کرده و عملکردِ جلسات گذشته را مورد ارزیابی قرار دهد. معلم باید خود را موظف بداند برای معرفی متون حاشیه ای با وسواس دریافتنِ این متون، همت نموده و وقت بگذارد.

حل المسائل و نظایر اینها، حتما جنبه متون حاشیه ای ندارند و دانش آموز را اتکایی می کند که نتیجه آن بروز تنبلی است. دانش آموز باید قدرت خلاقیت داشته باشد و این معلم است که می تواند این قدرت را خلق نماید.

اگر خود ˏمعلم قدرت ˏخلاقیت را نداشته باشد ، چطور می تواند انتظار آن را از دانش آموز داشته باشد!

طرح درس باید تمام این ابعادِ معلمی را در برگیرد. در عین حال طرحِ درس به معلم فرصت خواهد داد که بر کارش اشراف دو چندان داشته باشد، به طوری که  بتواند همه ي روش های قابل ˏپیاده شدن را اعمال نماید . فرصت برای مطالعه آزادِ کلاس از نکاتی است که باید مورد توجه در طرحِ درس باشد . فرصت دادن به دانش آموز و مشارکت او در زمان کلاسِ درس، بر عهده معلمِ صاحبِ قدرت است ، نباید از آن غافل بود.

موفق باشید.

اِن شاء ا...

سید رازی طبیب

دبیر بازنشته

نهم شهریورِ نود و پنج