مشاهدات چند معلم ایرانی از نظام آموزشی فرانسه و وضعیت معلمان

جلسه دوم گزارش سفر فرهنگی به فرانسه در موسسه روایت برگزار گردید. در این جلسه خانم ها رحمت و اصغری و آقایان روح بخش و مرد به روایت سفر از نگاه خویش پرداختند و خانم اربابی نتایج سفر را مکتوب در اختیار ما قرار دادند.
آقای حیدرنیا از مسئولین موسسه در شروع جلسه دوم گزارش سفر علمی پژوهشی به فرانسه مطالبی را عنوان کردند که به مختصری از آن اشاره می شود.
هر چند در کشورمان گروه های فرهنگی دیگری نیز اقدام به بازدید از کشورهای پیرامونی و یا اروپایی داشته اند اما هدف موسسه روایت از این سفر فرهنگی صرفا بازدید از مدارس نبوده است بلکه ایجاد ارتباط دوطرفه مد نظر بوده و در حاشیه گفت و گوها بازدید از مدارس نیز گنجانده شده است.
آکادمی ورسای در نوبت دوم سفر فرهنگی به فرانسه با توجه به تجربه گذشته سفرمان به صورت رسمی تر و جدی تر میزبان گروه موسسه روایت بود. آکادمی درخواست داشت که وزارت آموزش و پرورش ما به طور رسمی از این برنامه ها حمایت کند زیرا بخشی به عنوان بخش بین الملل آموزش و پرورش در فرانسه موظف به میزبانی گروه های خارجی است و در صورتی که این دیدارها با هماهنگی آموزش و پرورش ایران انجام گیرد امکانات بیشتری در اختیار بازدید کنندگان قرار خواهد گرفت.
سپس از بازدید کنندگان دعوت به عمل آمد که گزارشی از سفر خود را ارائه دهند.
 دکتر روح بخش برخی از مشاهدات خود را از این سفر به شرح زیر بیان نمودند.
در بازدید از آکادمی ورسای چند نکته به نظر قابل ذکر است. آنچه در نظام آموزش و پرورش فرانسه قابل مشاهده بود کمرنگ بودن سیطره نگاه ایدئولوژیکی است هر چند هیچ سیستم آموزشی نمی تواند بدون نگاه ایدئولوژیک باشد اما اندازه آن متفاوت است. مثلا در کشورهای کمونیستی این سیطره خیلی پر رنگ است و ماموریت انتقال نگاه سیاسی حکومت را دارد ولی در نظام آموزشی فرانسه این نوع نگاه کمرنگ بود.
نکته دیگر سخنان معاون مدرسه ی مورد بازدید بود که با اشاره به ترورهای داعش توجه بیشتر به فرهنگ های مختلف جهان را امری مغفول در فرانسه قلمداد نموده و به طرحی اشاره نمود که در نظام آموزشی فرانسه تحول گسترده ای باید ایجاد گردد و توجه کمتری به نگاه سکولار گردیده و به دانش آموزان یاد داده شود که فرهنگ های مختلف چه تاثیراتی دارد و همچنین خالی الذهن بودن نسبت به ادیان مانع دیگر است در این صورت اگر در معرض تبلیغات امثال داعش قرار بگیرند جذب این گروه ها به راحتی نخواهند شد. آمارها حکایت از این دارد که بخش عمده ای از داعش از کشورهای اروپایی بوده و دانش آموختگان مخصوصا رشته های مهندسی و بعد پزشکی می باشند.
آسیب شناسی که انجام داده اند به این نتیجه رسیدند که به فرهنگ سایر کشورها توجه کنند.
با توجه به اینکه به هر چیزی که نشان از مظاهر دینی بودن دارد در نظام آموزشی فرانسه ممانعت به عمل می آید این سوال باقی می ماند که چگونه می توانند به فرهنگ سایر کشورها بدون در نظر گرفتن دین غالب در آن فرهنگ و کشور بپردازند.
توضیح آقای حیدرنیا در این بخش این بود که نظام حاکم در فرانسه لائیسیته است و با نظام های سکولار تفاوت دارد و در واقع سخت گیرتر می باشند. وزارت آموزش ملی فرانسه تابع قانون اساسی می باشد که لائیک است.
نکته قابل توجه دیگر تحصیل حدود نیمی از دانش آموزان یعنی نزدیک به 45 درصد خارج از سیستم رسمی موجود بود. با توجه به پوشش فرهنگی گسترده کلیساها آنها در مدارس کلیسایی تحصیل می کنند. خیلی از خانواده ها به ویژه در شهرستان ها یعنی خارج از پاریس بچه هایشان را به مدارس کلیسایی می فرستند که در آنجا علاوه بر آموزش دینی سایر مباحث آموزشی نیز تدریس می شود و برخی والدین فرانسوی معتقدند که این نوع مدارس از کیفیت بهتری نسبت به مدارس دولتی برخوردارند. البته با وجود اینکه این مدارس خصوصی محسوب می شوند اما غالبا رایگان هستند. در این مدارس فرصت مطالعات دروس بیشتر و از جمله زبان لاتین مهیا می باشد. به همین دلیل خیلی از کنش های جامعه فرانسه تحت تاثیر این دوگانگی نظام آموزشی می باشد. برای نمونه می توان به راهپیمایی گسترده میلیون ها فرانسوی در سال 2013 عده ای در اعتراض به گستردگی قوانین همجنس بازان و عده ای هم در حمایت از این قوانین اشاره کرد. یعنی این دوگانگی را می توان هم در سیستم آموزشی و هم در شهروندان تربیت شده در این سیستم مشاهده نمود.
 آقای دکتر مرد سخنران بعدی این همایش بودند که برخی مطالب ایشان به شرح زیر است:
هر سیستمی یک ارتباط منطقی و طبیعی با سیستم های بالا دستی خود دارد.
برای شناخت نظام تعلیم و تربیت فرانسه باید با فرهنگ و مردم کشورشان آشنا باشیم. این سیستم کوچکی درون سیستم بزرگ تر است و به همین جهت مدارس جدای از حاکمیت نمی باشند. سه مفهوم در این مدت مد نظرم بود.
معماری اولین مفهومی بود که در این سیستم نظر مرا جلب نمود. در پاریس معماری به گونه ای است که انسان را به فکر وامی دارد.
دومین مفهوم هنر بود.
سومین مفهوم غرور فرانسوی است. آنها چون خود را مبنا می بینند خیلی محافظه کارانه حرکت می کنند. آموزش و پرورش فرانسه نسبت به سایر حوزه های اقتصاد و سیاست و … حوزه ضعیف تری دارد. خودشان هم روی رفورم که از سال 2013 شروع کردند تاکید داشتند. الگوی آموزشی ما و فرانسه شبیه است و مشکلات ما را دارند. اصلاح سیستم نخبه گرا، جدی گرفتن آموزش پایه ، توجه به مهارت های زندگی و به فرهنگ های متنوع در برنامه کلی آنها وجود دارد.
در معماری مدرسه توجه به اینکه صدای مدرسه بیرون نرود و همین طور دانش آموزان دیده شوند وجود داشت و هیچ اِلمان اضافه ای در محیط های آموزشی و حتی غیر آموزشی مانند تابلوهای تبلیغاتی مشاهده نمی شد. شلوغی و سردرگمی وجود نداشت.
با توجه به اینکه باید در مدرسه سبک زندگی نیز آموزش داده شود وجود بعضی فضاها مانند فضای غذاخوری در مدارس فرانسوی در این راستا مفید به نظر می رسید.
نکته بعدی تلفیق دانش آموزان کم توان ذهنی در مدارس است. کلا دو نوع مدرسه دولتی و خصوصی دارند و تنوع مدارس ما را ندارند.
تاکیدشان روی مهارت های عمومی دانش آموز است پس دانش آموز کم توان هم با سایر دانش آموزان، مهارت پیدا می کنند. این طرح تلفیق از 1960 در دنیا مطرح شده است و در فرانسه اجرا می شود.
نکته بعدی راهنمایی تحصیلی است. با اینکه ما بخش اعظمی از سیستم آموزشی فرانسه را گرفته بودیم اما بخش هایی را از دست دادیم. به عنوان نمونه در زمان قدیم که سیستم پنج، سه، چهار دایر بود، در مدارس ابتدایی معلم راهنما یا راهنمای تحصیلی داشتیم که بازرس تحصیلی بودند و در ارتقای آموزش هم نقش کلیدی داشتند.
تفاوت سنی در مدرسه های فرانسوی زیاد بود و دانش آموز یازده تا شانزده سال در مدرسه مشاهده می شدند. در حالی که معمولا این اختلاف سنی سبب نگرانی ما در کشور می باشد.
چون ثبت نام ها بر اساس منطقه جغرافیایی است دانش آموزان سرویس نداشتند.
نکته جالب دیگر رضایت شغلی معلمان بود که متوجه شدم همان دغدغه های معیشتی و منزلتی را مانند معلمان کشور ما دارند.
نکته دیگر عدم تفکیک جنسیتی معلمان در مدارس بود.
جدی گرفتن اردوهای آموزشی نکته دیگر است. دانش آموز برای تفریح نمی رود. در بلژیک هم دانش آموز برگه ای در اردو دریافت می کند و هر قسمتی را پس از بازدید باید علامت گذارد. حتی هتل های بلژیک و هلند و فرانسه فصلی که فصل گردشگری نیست به دانش آموز اختصاص می دهند تا برای اردوها استفاده شود. این هم تمرین برای مهارت های پایه زندگی است.
خانم رحمت نیز در ادامه سخنان جناب مرد به بیان نظرات خود پیرامون سفرشان پرداختند. ایشان گفتند که فضای آموزشی شبیه فضای آموزشی کشور خودمان هست و در ادامه گفتند نکته جالب توجه من این بود که آموزش و پرورش فرانسه به صورت شراکتی اداره می شود یعنی ساختمان و لوازم آموزشی توسط شهرداری تامین می شود و حقوق و استخدام معلمین و هدایت تحصیلی به عهده آکادمی ورسای است. یعنی با تلفیق دو نهاد رسمی آموزش و پرورش اداره می شود. آکادمی ورسای حدود 85 هزار معلم را در اختیار دارد و منابع حقوق به عهده آنان است.
نکته دیگر که برای همه ما ارزشمند بود این بود که با توجه به اینکه سفر ما از طرف نهاد نیمه دولتی و غیر رسمی و با هزینه شخصی بود ولی نماینده ای از آکادمی ورسای که بسیار فرد مطلع و مبرزی بود مسائل آموزشی را برای ما به گونه ای توضیح می دادند که گویی ما بازرسان مدرسه هستیم. حتی نقاط ضعف سیستم آموزشی خود را بی واهمه از بزرگ نمایی و انعکاس در حضور ما که خارجی محسوب می شدیم مطرح می کردند و این برخورد برخلاف آن چیزی است که در کشور ما مرسوم می باشد.
نماینده آکادمی مطرح کردند که چهار قرن است که آموزش زبان عربی مورد توجه می باشد و از 1970 این آموزش وارد مقطع راهنمایی نیز شده است. از 2013 تصمیم به رفرم آموزشی گرفتند .
به نظر من تحولات ساختاری که در فرانسه در حال اتفاق است بیش از رفورم به انقلاب شباهت دارد.
اهداف پایه ای مشترک برای دانش آموز از وقتی وارد محیط آموزشی می شود از پیش دبستانی تا فارغ التحصیلی مورد توجه می باشد.
اهداف اصلی این رفورم یا پایه مشترک این است که می خواهند دانش آموز رفتار صحیح اجتماعی را بیاموزد ، در حقیقت یک انسان ساخته شده باشد و پدیده نخبه گرایی که دامن گیر کشور ما نیز می باشد را با برنامه هایی تعدیل کرده اند.
اولا ارزیابی آموزش سالانه به ویژه در مقطع راهنمایی را کنار گذارده اند و نمره داده نمی شود و بعد از گذراندن سه سال آخر راهنمایی قابلیت های دانش آموز ارزیابی می شود. تمام معلمان علیرغم میل باید این رفرم را بپذیرند.
پنج سرفصل مشترک در سیستم آموزشی مد نظر می باشد.
تحول زبانی یکی از این موارد است. با وجود تعصبات زبانی به نظر من می رسد که آموزش زبان عربی در مدارس به دلیل این است که بیشترین مستعمرات فرانسه در شمال آفریقا بوده که زبانشان عربی بوده است و لزوم اداره مستعمرات آنها را به سمت آموزش زبان عربی پیش برده است.
اما ضرورت آموزش زبان های دیگر سبب شده است که آموزش دو زبان دیگر در انتهای فارغ التحصیلی گنجانده شود.
بالاترین توریست دنیا را فرانسه داراست که لزوم ارتباط با توریست ها و همین طور با مهاجرین آموزش زبان را ایجاب می کند.
حوادث اخیر از جمله بمب گذاری در تئاتر، فرانسویان را به فکر ارتباط بین فرانسویان و سایر ملت ها انداخته است. الفبای ارتباط هم زبان است و به همین دلیل به آموزش زبان روی آورده اند.
علاوه بر زبان روی حقوق شهروندی نیز تاکید می شود. به دانش آموزان آموخته می شود که کسانی که در کنار تو زندگی می کنند از حقوق شهروندی برخورداند.
لائیسیته در فرانسه به معنای مخالفت با مذهب نمی باشد بلکه از تبلیغ و نمایش هر نوع اعتقاد مذهبی در مدارس ممانعت به عمل می آید چه مسیحیت چه سایر ادیان.
در کنار دانش آموزان عادی دانش آموز معلول نیز که اغلب اوتیست هستند حضور دارند و معلمان برای این دسته دانش آموزان آموزش های بیشتری دارند. جالب توجه این است که معلمان برای کار با این دسته دانش آموزان حقوق بیشتری دریافت نمی کنند و بر اساس علاقه این کار را به عهده می گیرند. به فعالیت های انسانی اهمیت داده می شود .
برخلاف ژاپن که حقوق ماهیانه معلم 7500 دلار می باشد به نظر می رسید که از وضعیت حقوقی راضی نبودند. اما نکته قابل توجه بیان آزادنه و بی دغدغه از مشکلات و نارسایی هایشان در حضور یک جمع خارجی بود که این نشانگر این است که به مراتب در محافل داخلی خود این انتقادات صریح تر و آزادانه تر می باشد.
خانم اصغری آخرین سخنران این همایش بودند ایشان گفتند شهر پاریس شهر کوچکی است و دور تا دور آن حومه پاریس است. پاریس جمعیتی حدود دو میلیون و نیم دارد و حومه پاریس حدود نه میلیون و نیم جمعیت دارد. جمعا دوازده میلیون جمعیت می شود. برنامه دیدار ما در حومه پاریس بود. معماری این شهر بسیار چشم گیر بود. پنج سر فصل پایه مشترک همه رشته ها بود:

1- زبان هایی برای فکر کردن و ایجاد ارتباط
2- شیوه و ابزار برای یادگیری
3- آموزش شخص و شهروندی
4- سیستم های طبیعی و تکنیکی و فنی
5-آشنایی با تصویرهای جهان و فعالیت انسانی

در مورد آموزش زبان نکات زیر قابل توجه بود:

هدف زبان ؛ زبان برای فکر کردن و ارتباط است که آموزش زبان فرانسه اولویت می باشد و بعد زبان های زنده دنیا و زبانهای بومی در فرانسه مورد توجه می باشد. دانش آموز باید بتواند در پایان دوره راهنمایی به دو زبان زنده دنیا حداقل صحبت کند و انشا بنویسد.
زبان های علمی و ریاضی و انفورماتیک را بیاموزد. زبان های علمی آشنایی با فرمول ها زبان یونانی است.
زبان های هنر و بدن نیز مورد توجه بود.
صرف و نحو و گرامر هم در آموزش زبان در نظر گرفته م شود و تلاش می شود که دایره لغات دانش آموز گسترده گردد. آشنایی با ریشه تاریخی لغات و ریشه لاتینی زبان نیز جزو اهداف محسوب می شود .
در آموزش زبان های زنده خارجی کارهای مشترکی به دانش آموز یاد داده می شود تا بتواند با دیگران ارتباط برقرار کند.
دانش آموز باید بتواند پیام های کتبی و شفاهی را درک کند و در مکالمه زنده نقش ایفا کند.
قبلا تمرکز بر اصول آموزش زبان بود ولی الان توانایی ها نیز در نظر گرفته می شود. مثلا اینکه بتوانند یک هتل را رزرو کنند یا دانسته های فرهنگی کشور مورد نظرشان را دریابند.
یک زبان روح یک ملت محسوب می شود
بنابراین در کنار آموزش زبان باید فرهنگ را هم یاد بگیرند.
آموزش یک سری زبان ها در تمام مدارس وجود دارد مانند اسپانیولی، انگلیسی، ایتالیایی، آلمانی که بستگی به استقبال دانش آموز دارد.
ولی آموزش زبان های چینی، عبری، رومی در برخی مدارس وجود دارد.
زبان از سال دوم شروع می شود در هفته دو ساعت به آن اختصاص دارد
زبان را تصویر یک ملت قلمداد می کنند و از مشکلاتی که قبلا تک بعدی بوده است پرهیز می شود.
یکی دیگر از اهداف این سرفصل تفکر نقادانه است. در فراگیری زبان فرد باید بتواند شیوه صحبت کردن با مخاطب را نیز فرا بگیرد. یعنی هم آموزش زبان شفاهی و هم کتبی.
علاقه به کتاب خواندن هدف دیگر است به گونه ای که ما در مترو و مکان های عمومی کتاب خوانی مردم را مشاهده می کردیم. توجه به صرف و نحو و گرامر نیز در آموزش زبان مد نظر بوده است. دایره لغات را افزایش می دهند. در آموزش زبان فرانسه و سایر زبانها به تاریخ و ریشه های تاریخی نیز توجه می شود.
درس جداگانه ای به اسم تاریخ ندارند ، درس ها بیشتر تلفیقی است و برای دانش آموز پروژه های مختلف تعریف می شود و دو معلم از دو رشته مختلف به صورت میان رشته ای در انجام پروژه دانش آموز را یاری می دهند. برای ریشه تاریخی زبان فارسی باید زبان لاتین را فرا بگیرند
زبان انگلیسی در آنجا خیلی رواج ندارد و این به خاطر غرور فرانسوی می باشد و یکی از دلایل جنگ های صد ساله انگلیس و فرانسه می تواند باشد . نمونه این را می توان در ایالات فرانسوی در کانادا دید که تعصب بر عدم آموزش زبان انگلیسی دارند. این امر برای کشوری که فقط شهر پاریس سالانه هشتاد میلیون توریست دارد یک معضل می باشد که حکومت متوجه این امر شده و آموزش و پرورش را موظف به رفرم کرده است.
این رفورم از بالا به پایین است.
معلمان فرانسوی نیز یک مقاومتی در برابر طرح های جدید دارند و دلیلش شاید عادت به روش های پیشین باشد به عنوان نمونه برای آنها عدم نمره دهی مشکل بود.
فضای آموزشی شان خیلی متفاوت از ما نبود ولی یک معلم چند دستیار داشت و برای کنترل دانش آموز به خصوص آموزش به دانش آموزان دیرفهم کمک خوبی محسوب می شد.
گزارش مکتوب خانم اربابی به شرح زیر می باشد:
در پی سفر یک هفته ای به کشور فرانسه در تاریخ هفتم فبریه 2016 مصادف با 12 اسفند 1394، با مدیریت پژوهشکده روایت به منظور آشنای با سیستم آموزشی و اصلاح آن سیستم، یک هئیت 25 نفره از فرهنگیان آمزش و پرورش از مدرسه راهنمایی teofilgotei بازدید کردند. لازم به ذکر است که برنامه این بازدید توسط آکادمی ورسای صورت گرفته است. گزارش این بازدید خدمت علاقه مندان ارائه می گردد.
نام مدرسه، نام رمان نویس قرن نوزدهم فرانسه است.
اولین سخنران یکی از بازرسین آموزشی مدارس به نام بود. ایشان شرحی از اهداف آموزش و اصلاحاتی که در آن ایجاد شده را ارئه کردند.
کلاً آموزش در فرانسه به چهار مرحله تقسیم بندی می شود.:
دوره ی اول پیش دبستانی که اختیاری و رایگان است، از 2 الی 5 سال دانش آموز مورد پذیرش قرار می گیرد و هدف آن، ارتقاء توانمندی های کودکان در جهت شکل دهی به شخصیت اجتماعی آنان می باشد.. این مدارس توسط شهرداری ها احداث و اداره می گردد.
دوره ی دوم کودکان در فرانسه آمادگی را در سن 5 سالگی شروع و از 6 سالگی وارد دوره ی ابتدایی می  شوند. در این دوره در فرانسه آموزش پایه شروع شده و دانش آموز با خواندن و نوشتن و ریاضیات آشنا می شود. همچنین کودکان با یک زبان خارجی که معمولا انگلیسی است، و تکنولوژی های مدرن مانند کامپیوتر آشنا می شوند.
دوره ی سوم این دوره چهار ساله برای کلیه دانش آموزان نیز اجباری بوده و به تحکیم دانسته ها پرداخته می شود. در پایان به آنان مدرک سیکل ارائه می شود.
دوره¬ی چهارم در این مقطع دانش آموز به تعیین داشته ها پرداخته و دو انتخاب در پیش دارد. تحصیل در مقطع متوسطه عمومی و اخذ مدرک دیپلم و یا شاخه های فنی حرفه¬ای و اخذ مدرک BEP یا CAP می باشد.
به طور کلی دانش آموزان در پایان 16 سالگی، کسب دانسته ها، ارزیابی ها و فرهنگ ها بین تمام دانش آموزان مشترک می باشد. گرچه قبلا در فرانسه نخبه گرایی هدف بود ولی سعی بر تحصیل عمومی تر و نخبه سازی، جایگزین شد. و هدف بر این شد که وقتی دانش آموز وارد جامعه می شود، در ساختن آن نقش بازی کند. یکی از اهداف اصلی کاربرد شیوه ی علمی در آموزش است. این شیوه با ذهن تحلیل گر همخونی دارد.
مسئولیت پذیری، شخصی و عملی است. آشنایی دانش آموز با فرهنگ های دیگر، باعث می شود پیش فرض های شخص زیر سوال رفته و در رابطه با فرهنگ های دیگر، درک فضای جغرافیایی و سیر تاریخی مد نظر گرفته شود.

در این سیستم آموزشی چند نکته قابل ذکر است:
• تمام برنامه ها از دیدگاه دانش آموز نوشته شده است.
• برنامه های سالانه به دوره تبدیل می شود.
• هر پایه مشترک، یک مرجع واحد برای تمام سطوح کاربرد دارد.
• در هیچ بخشی یک رشته به خصوصی مد نظر قرار نگرفته و تمام رشته ها دخیلند.
• هر چند کسب این توانایی ها تدریجی است، وقتی به آخر پایه مشترک می رسیم باید  بر تمامی این موارد تسلط داشته باشد.
• ارزش گزاری جنبه تنبیهی ندارد. صرفا برای شناسایی توانایی و یا عدم توانای دانش آموز است.همزمان می دانیم دانش آموز چه کسب کرده و نیاز به چه آموزشی دیگری دارد .

تهیه گزارش: فرزانه دشتی

منبع : وب سایت سازمان معلمان ایران