روندهای جهانی موثر بر آموزش و پرورش آینده

   چنان که می‌دانیم نظام آموزش و پرورش، رکن اساسی توسعه پایدار است چرا که از طریق نظام آموزش و پرورش است که می توان انسان های متخصص، اندیشمند و دانشمند را تربیت کرد. اما نظام آموزش و پرورش تحت تاثیر علل، عوامل و روندهای مختلف دچار تغییر و تحول می گردد. لذا شناخت عوامل و روندهای موثر بر تغییر و تحول نظام آموزش و پرورش و همچنین ترسیم تصویری از آموزش و پرورش آینده، امری لازم و ضروری است.

مقاله حاضر در پی یافتن پاسخی به دو سوال مهم زیر است: 

1. چه عواملی و روندهایی موجب تغییر و تحول نظام آموزش و پرورش از وضعیت موجود به وضعیت متفاوتی در جهان و ایران در آینده (ده سال آینده) خواهد شد؟ 

2. وضعیت نظام آموزش و پرورش در جهان و ایران در آینده چگونه خواهد بود؟

هر تغییر و تحولی قطعا بر حسب علل، عوامل و روندهایی رخ می دهد. بر مبنای آموزه دورکیم، جامعه شناس فرانسوی، باید گفت که تغییر و تحولات اجتماعی مانند تغییر و تحولات نظام آموزش و پرورش ناشی از علل و عوامل اجتماعی هستند. بنابراین در نوشته حاضر علل و عوامل تغییر و تحول نظام آموزش و پرورش در جهان و ایران ناشی از چهار روند مهم برشمرده شده است.

منظور از روندها (Trends) «تغییرات منظم در داده‌ها یا پدیده‌ها در یک بازه زمانی مشخص» می‌باشد. چنان که درصد دولت های اقتدارگرا در یک روند کاهشی از 69% در سال 1975 ، به 26% در سال 1995 رسید.

روندهای موثر جهانی بر تحولات آموزش و پرورش در آینده

1- تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاعاتی

موبایل یکی از مهم‌ترین و موثرترین تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاعاتی است که خصوصاً در دوره کرونا، عمیق‌ترین تاثیراتش را بر نظام آموزش و پرورش نشان داد. بنابراین نوآوری‌هایی چون هوش مصنوعی، واقعیت افزوده، واقعیت مجازی، تراشه های مغزی و همچنین نوآوری‌های دیجیتالی که در آینده رخ خواهد داد، آموزش و پرورش را تحت عمیق‌ترین تاثیرات خود قرار خواهند داد. مثلاً از طریق واقعیت مجازی می‌توان جثه یک دایناسور را به صورت موجودی مجازی و در عین حال واقعی برای دانش‌آموزان نمایش داد؛ یا از طریق هوش مصنوعی می‌توان بهترین مقالات را در زمینه‌های مختلف تهیه کرد. البته باید توجه داشت که هر چند هوش مصنوعی قادر است حوزه اطلاعات آدمی را در مدت زمان کم، غنی‌تر سازد؛ اما نهایتا این آدمیان هستند که از بین هزاران داده اطلاعاتی، مناسب‌ترین داده را انتخاب می‌کنند. ثانیاً آدمیان می‌توانند از اقیانوس بی‌کران اطلاعات، خلاقانه‌ترین ترکیبات اطلاعاتی را خلق کنند. بر همین مبناست که در نظام آموزش و پرورش آینده، معلمان و دانش‌آموزان باید مسلط به تکنولوژی‌های آموزشی روز چون هوش مصنوعی و غیره باشند.

از طرف دیگر آدمیان باید بتوانند با استفاده از مهارت‌های نرم (Soft skills) چون مهارت تفکر انتقادی، خلاقیت و حل مسئله از تکنولوژی‌های آموزشی مذکور، نهایت استفاده خلاقانه را به عمل آورند‌.

2- اقتصاد دانش‌ محور

اگر در گذشته، اقتصاد بر مبنای کالای فیزیکی و قابل لمس استوار بود، اما اقتصاد امروزی بیشتر دانش‌محور و خدماتی است. به عبارتی اقتصاد دانش‌محور، اقتصادی است که در آن تولید، توزیع و استفاده از دانش، عامل اصلی رشد، ایجاد ثروت و اشتغال‌زایی در همه صنایع است. برای مثال امروزه بخش زیادی از اقتصاد به شکل اقتصاد دیجیتالی و شامل رمزارزها، بازار بورس‌، تبادلات پولی و ارزی، صفحات مجازی کسب و کارهای اقتصادی می باشد و روز به روز بر وسعت چنین فعالیت‌های دیجیتالی افزوده می‌شود. به همین جهت افراد و کشورهای مختلف در مناطق مختلف جهان به فعالیت اقتصادی دیجیتالی با یکدیگر می‌پردازند و در نتیجه مشاغل و کسب و کارها از وضعیت ملی فراتر رفته و صورت بین‌المللی و جهانی یافته است.

اقتصاد بین‌المللی بر مبنای اقتصاد لیبرالی (مقررات‌زدایی دولتی، آزادی تجاری و خصوصی‌سازی) استوار است. بنابراین جهانی شدن اقتصاد لیبرالی موجب خصوصی‌سازی آموزش و پرورش در سطح جهانی خواهد شد.

خصوصی‌سازی آموزش و پرورش نیز موجب متکثر و باز بودن برنامه درسی، برنامه‌ریزی‌های غیرمتمرکز در مدارس و نهایتا آزادی عمل معلمان و دانش‌آموزان در امر آموزش و پرورش می‌شود.

3- فرهنگ غربی

فرهنگ را می‌توان مجموعه نمادها، هنجارها، ارزش‌ها و باورها دانست. با وقوع فرایند جهانی شدن از ۱۹۷۰ به این طرف، فرهنگ غربی به دلیل قدرتش در پاسخ به نیازهای بشری همچنین به سبب قدرتمندی در ابعاد اقتصادی و سیاسی توانسته به فرهنگ جهانی تبدیل شود. چنان که زبان انگلیسی به زبان ارتباط بین‌المللی و همچنین زبان اول و دوم بیش از یک میلیارد انسان تبدیل شده است. چنان که می دانیم باورها، عمیق‌ترین و مهم‌ترین لایه هر فرهنگ به شمار می‌روند، بر این مبنا فرهنگ غربی دارای سه باور بنیادین یعنی مادی‌گرایی در جنبه هستی‌شناختی، علم‌گرایی در جنبه معرفت‌شناختی و اومانیسم در جنبه انسان‌شناختی استوار است.

  آموزش و پرورش آینده را تحت تاثیر باورهای بنیادین مذکور می‌توان چنین توصیف کرد:

در جنبه هستی‌ شناختی بر مباحث حقوق بشری و حقوق شهروندی در کتب درسی یا اجرای سند 2030 در مدارس تاکید خواهد دشت. در جنبه انسان‌شناختی مبتنی بر اصالت انسان‌ و آزادی انسان و در نتیجه تکثر فرهنگی اقوام، ملیت‌ها و مذاهب خواهد بود. البته جهان آینده به لحاظ فرهنگی از یک طرف موجب حیات و بقای فرهنگ‌های متکثر و متنوع می‌شود (واگرایی فرهنگی)؛ اما از طرف دیگر همه فرهنگ‌ها در عین حفظ هویت خود، به سوی ارزش‌ها و باورهای مشترک و واحد (هم گرایی فرهنگی) در حرکت خواهد بود .

4- تهدیدات محیط زیستی

انسان با ورود به عصر صنعتی شدن توانست با استفاده از تکنولوژی‌های صنعتی به بهره‌برداری بیشتر از طبیعت دست یابد. مثلاً توانست از جنگل‌ها، دریاها، منابع معدنی، منابع فسیلی و ... بیشترین استفاده را به عمل آورد؛ اما همین امر موجب وارد آمدن آسیب‌هایی بر طبیعت و محیط زیست شد. چنانکه آسیب‌هایی چون تخریب لایه اوزون، نابودی جنگل‌ها، آلودگی دریاها، خشک شدن رودها، کاهش منابع فسیلی و ... بر طبیعت وارد شده است. بنابراین چنین آسیب‌ها و تهدیدات محیط زیستی موجب می‌شود که در برنامه‌های درسی مدارس، دروسی چون «انسان و محیط زیست» در نظر گرفته شود و یا اینکه فیلم‌ها و کلیپ‌های آموزشی در راستای آگاهی بخشی به تهدیدات محیط زیستی به دانش‌آموزان تهیه گردد.

مقایسه نظام آموزش و پرورش گذشته و آینده

سوال دوم نوشته حاضر این است که آموزش و پرورش فعلی تحت تاثیر چهار روند جهانی در آینده چه وضعیتی پیدا خواهد کرد؟ به عبارتی آموزش و پرورش آینده در مقایسه با آموزش و پرورش فعلی دارای چه ویژگی‌هایی خواهد بود؟

برای پاسخ به سوال مذکور، ویژگی‌های نظام آموزش و پرورش آینده و گذشته بر مبنای سه مولفه مهم یعنی دانش، معلم و دانش‌آموز مورد مقایسه قرار می‌گیرد تا به این ترتیب تفاوت‌های آن دو نظام آموزشی، روشن گردد.

منابع :

• احمدی، مسعود؛ وحید فلاح؛ سمانه میرزاخانی(1390). مقایسه تاثیر آموزش چندرسانه‌ای تعاملی با چندرسانه‌ای غیرتعاملی بر میزان یادگیری دانش آموزان ابتدایی. نشریه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی. دوره1. شماره4. صص117-129.
• حيدري، محمدحسين؛ محمدجعفر پاك سرشت و دكتر مسعود صفايي مقدم(1384).آموزش و پرورش آینده نگر اهداف و راهکارها. مجله علوم تربيتي و روانشناسي دانشگا ه شهيد چمران اهواز. دوره 3. سال 12. شماره ٢. صص 135-162.
• خبرگزاری مهر (22مهر۱۴۰۳). مدرسه یا مکتب؛ سرنوشت مدارس در ۱۰ سال آینده چه خواهد بود؟
• صبوري خسروشاهی، حبیب(١٣٨٩).آموزش و پرورش در عصر جهانی شدن؛ چالش ها و راهبردهاي مواجهه با آن. نشریه مطالعات راهبردی جهانی شدن. سال 1. ش 1.

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید