فراهم کردن آموزش در موقعیت های رسمی کلاس درس بخشی از سرمایه گذاری دولتی در آموزش و پرورش است ؛ برخی کشورها، بخش مهمی از زمان آموزش اجباری را به موضوعات منعطف اختصاص می‌دهند

با توجه به بحثی که مطرح شد من فکر کردم شاید یک نگاه تطبیقی به موضوع داشته باشیم. مستحضر هستید سازمان همکاری اقتصادی و توسعه  ای OECD در بخش آموزش و پرورشش هر سال گزارشی را منتشر می کند که تحت عنوان education at a glance . در زمینه های مختلف در آموزش و پرورش این گزارش هست. یک بخشش به فرایند یاددهی یادگیری مرتبط می شود که در کلاس درس و بحث معلم و دانش آموز را مطرح می کند.

فصل اول این بخش مقدار زمانی است که دانش آموزان در کلاس سپری می کنند و این گزارشی که خدمتتان می دهم ترجمه فصل اول از این بخش است. فراهم کردن آموزش در موقعیت های رسمی کلاس درس بخشی از سرمایه گذاری دولتی در آموزش و پرورش است. روی موقعیت های رسمی این را تاکید داشته باشید که برمی گردیم .

کشورها در رابطه با این که چه میزان زمان به آموزش اختصاص داده می شود و چه موضوعاتی اجباری هستند تصمیمات متفاوتی اتخاذ می کنند که این تصمیمات و انتخاب ها طبیعتا روی اولویت های آنها ، روی ترجیحات ملی و منطقه ای شان در ارتباط با این که چه موادی و در چه سنی تدریس شود و آموزش داده بشود به دانش آموزان تاثیر می گذارد. زبان دوم یا زبان‌های دیگر، دینی، اخلاقیات و تربیت اخلاقی، فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، فناوری، مهارت‌های عملی و حرفه‌ای و موضوعات دیگر، بخش باقیمانده برنامه درسی اجباری غیرمنعطف را در سطح ابتدایی تکمیل می‌کنند که 19% زمان آموزش اجباری را در این کشورها تشکیل می‌دهند.

 تقريبا همه كشورها، در ارتباط با ساعات آموزشي الزامات قانوني يا نظارتي دارند.

اين الزامات، غالبا به عنوان حداقل ساعات آموزشي كه مدرسه‌اي بايد ارائه كند، مقرر مي‌شوند و مبتني بر شناخت اين واقعيت هستند كه زمان كافي براي نيل به نتايج خوب يادگيري، لازم است.

جفت و جور كردن منابع با نيازهاي دانش‌آموزان و استفاده مطلوب از زمان، محور سياست‌گذاري آموزشي است.

حقوق معلمان، هزينه‌هاي سازماني و فراهم‌سازي ساير منابع آموزشي، هزينه‌هاي عمده آموزش و پرورش را تشكيل مي‌دهند.

آگاهي روزافزوني از اهميت زمان صرف شده خارج از كلاس درس در طول روز مدرسه، و در فعاليت‌هايي غير از آموزش، كه شامل زنگ تفريح‌ها و ساعت استراحت مي‌شود، وجود دارد.

 علاوه بر زمان آموزش رسمي، ممكن است دانش‌آموزان در فعاليت‌هاي فوق برنامه قبل و يا بعد از روز مدرسه يا در خلال تعطيلات مدرسه شركت كنند، اما اين فعاليت‌ها ( همچون دوران امتحانات)، خارج از دامنه اين شاخص است.

همان طور که می دانید ما در مبانی نظری سند تحول صفحه 384 بحثی داریم در مورد اصول زمان آموزش که چهار اصل را مطرح کرده است.

در برنامه درسی ملی هم در ساختار و هم زمان آموزش و نیز در زمان تعلیم و تربیت این الزامات را مطرح کرده است. طبیعتا وقتی این زمان آموزش مشخص می شود ، مواد درسی که باید آموزش داده بشود مستلزم تخصیص منابعی است که با نیازهای دانش آموزان تطابق داشته باشد و از این منابع اعم از منابع مالی، کالبدی و نیروی انسانی درست استفاده بشود و این محور سیاست گذاری آموزشی است. در بحث سیاست گذاری آموزشی است که حقوق معلمان، فضا و تجهیزات ، کتاب و سایر مواد آموزشی در اینجا پیش بینی و تدارک می شود.

نکته ای که باید به آن توجه داشته باشیم این است که زمانی که در خارج از کلاس اختصاص داده می شود مانند زنگ تفریح، زنگ استراحت که اینها هم طبیعتا جزء فعالیت هایی هستند اگر چه آموزشی مستقیم نیستند اما پیامدها و نتایج پنهانی دارند که نمی شود از آنها غافل شد و در نتیجه توجه روزافزونی به اینها می شود. بنابراین غیر از آن زمان آموزش رسمی، دانش آموزان در فعالیت های فوق برنامه قبل و بعد از مدرسه و یا در خلال تعطیلات مدرسه هم شرکت می کنند که البته این شاخص فقط زمان آموزش رسمی را مد نظر دارد و فعالیت های خارج از کلاس را مد نظرش نیست. این بحث اصلی مان است که دانش آموزان در این کشورها در طی دوره ابتدایی و متوسطه به طور متوسط هفت هزار و پانصد و نود ساعت آموزش اجباری دارند ؛ منظور من آموزش رسمی در کلاس است که طیفش از پنج هزار و نهصد و هفتاد و سه ساعت در مجارستان تا یازده هزار ساعت در استرالیا و ده هزار و نهصد و شصت ساعت در دانمارک متغیر است .این کل ساعت های ابتدایی و متوسطه بود. در طول یک سال دانش آموزان ابتدایی به طور متوسط هفتصد و نود و نه ساعت در سال که  ساعت آموزش اجباری رسمی شان است. متوسطه اول نهصد و نوزده ساعت. همان طور که ملاحظه می کنید صد و بیست ساعت بیشتر از آموزش ابتدایی است. هم زمان آموزش سالانه و هم طول مدت آموزش یعنی سالیان تحصیلی ، هر دوی اینها بر کل زمان آموزش در خلال آموزش اجباری تاثیر دارند چون سن شروع و تعطیلات بحث آموزش را تحت الشعاع قرار می دهد. اگر چه این شاخص تصریح کرده که بحث آن روی آموزش رسمی و آموزش کلاس درس است به این نکات باید توجه داشته باشیم زیرا نمی توانیم اینها را نادیده بگیریم.

سن شروع از چه سنی است ؟

همان طور که ملاحظه می کنید به طور متوسط در سه چهارم کشورها ، آموزش ابتدایی از شش سالگی آغاز می شود. اما در کشورهایی مانند استونی، لتونی، فنلاند، لیتوانی، لهستان، روسیه و سوئد هفت سالگی است و کشورهایی مانند استرالیا، انگلستان، نیوزیلند و اسکاتلند آموزش ابتدایی از پنج سالگی آغاز می شود. طول مدت آموزش هم متفاوت است. در کشورهای عضو OECD و آنهایی که آمارشان به دست این سازمان رسیده به طور متوسط آموزش ابتدایی شش سال است که از چهار سال در کشورهای اتریش، آلمان، مجارستان، لیتوانی، روسیه، اسلواکی و ترکیه تا هفت سال در استرالیا، دانمارک، ایسلند، نروژ و اسکاتلند و آموزش متوسطه اول هم به طور متوسط سه سال است اما از دو سال در شیلی و بلژیک تا پنج سال در آلمان، روسیه، جمهوری اسلواکی و شش سال در لیتوانی متغیر است.

همان طور که گفتم تعطیلات در کل ساعات آموزش موثر است نه در آموزش رسمی به این لحاظ به آن توجه شده است که در طول تعطیلات در طی سال در این کشورها متفاوت است. تعداد هفته هایی که تعطیل است و کشورها از لحاظ فراوانی و طول تعطیلات متفاوت هستند. همان طور که ملاحظه می کنید بلندترین تعطیلات همان تعطیلات تابستانی است. بین دو سال تحصیلی با تاکید بر متوسطه اول تعطیلات تابستانی از پنج هفته در کشور سوئیس تا سیزده هفته در شیلی، ایتالیا، لیتوانی، پرتقال، روسیه و ترکیه متفاوت است و تقریبا طولانی ترین تعطیلات همین تعطیلات بین دو سال تحصیلی است. نکته دوم است که در طی سال تحصیلی تعطیلات متفاوت است. از تعطیلات چند روزه تا تعطیلات دو هفته ای . در کشورهای دانمارک، لیتوانی، روسیه و اسلوانی تعطیلات یک هفته ای است  سه تا چهار نوبت در طول یک سال .

 استرالیا، فرانسه، یونان و نیوزیلند با تعطیلات دو هفته ای در یونان تا چهار هفته ای در فرانسه.

در کشورهای بلژیک، انگلستان، لوکزامبورک و لهستان تعطیلات متناوب یک هفته ای و دو هفته ای هست.

بحث اصلی ما زمان آموزش اجباری است.

  دانش‌آموزان در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، به طور متوسط 4568 ساعت آموزش اجباري در طول دوره ابتدایی و 3022 ساعت در دوره اول متوسطه دریافت می‌کنند. در حالی که کل زمان آموزش اجباری برای دانش‌آموزان ابتدایی و متوسطه اول، به طور متوسط 7590 ساعت (به طور متوسط در 9 سال) است، زمان آموزش رسمی از 5973 ساعت در مجارستان (در 8 سال) تا 11000 ساعت در استرالیا (در 11 سال) متغیر است.

  اين شاخص در باره زمان آموزش اجباري، فقط زمان سپري شده توسط دانش‌آموزان در موقعيت‌هاي رسمي كلاس درس را شامل مي‌شود. اين فقط بخشي از كل زماني است كه دانش‌آموزان صرف دريافت آموزش مي‌كنند. اين شاخص تعداد واقعي ساعات آموزش را كه دانش‌آموزان دريافت مي‌كنند نشان نمي‌دهد و يادگيري خارج از موقعيت كلاس درس رسمي را پوشش نمي‌دهد.

آموزش همچنين مي‌تواند خارج از ساعات آموزش اجباري و بيرون از كلاس درس و مدرسه اتفاق بيفتد. در برخي كشورها، دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه ترغيب مي‌شوند تا در كلاس‌هاي بعد از مدرسه در همان موضوعاتي كه قبلا در مدرسه تدريس شده شركت كنند، چرا كه اين كلاس‌ها به آنها كمك مي‌كند تا عملكرد خويش را بهبود بخشند. دانش‌آموزان مي‌توانند در قالب كلاس‌هاي جبراني يا دوره‌هاي تقويتي در كلاس‌هاي بعد از مدرسه، با معلمان خصوصي، يا درس‌هاي گروهي ارائه شده توسط معلمان مدرسه، يا دوره‌هاي مستقل ديگر شركت كنند. هزينه اين درس‌ها مي‌تواند از طريق بودجه دولتي يا به وسيله دانش‌آموزان و والدينشان تأمين شود.

زمان آموزش در ازای هر برنامه درسی

در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، به طور متوسط، دانش آموزان ابتدایی 52% زمان آموزش اجباری را در سه موضوع درسی سپری می‌کنند که عبارتند از: خواندن، نوشتن و ادبیات (25%)، ریاضیات (17%) و هنر (10%). به علاوه، تربیت بدنی و سلامت (9%)، علوم طبیعی (7%) و علوم اجتماعی (6%)، که این شش حوزه موضوعی بخش عمده برنامه درسی را در همه کشورهای عضو تشکیل می‌دهند که در آنها زمان آموزش در ازای هر موضوعی مشخص می‌شود.

  زبان دوم یا زبان‌های دیگر، دینی، اخلاقیات و تربیت اخلاقی، فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، فناوری، مهارت‌های عملی و حرفه‌ای و موضوعات دیگر، بخش باقیمانده برنامه درسی اجباری غیرمنعطف را در سطح ابتدایی تکمیل می‌کنند که 19% زمان آموزش اجباری را در این کشورها تشکیل می‌دهند.

انعطاف در برنامه درسی

در یک چهارم کشورهایی که اطلاعات آنها در دسترس است، تخصیص زمان آموزش در پایه‌ها منعطف مي‌باشد (یعنی زمان آموزش برای موضوع خاصی برای تعداد مشخصي از پایه‌ها یا حتی کل آموزش اجباری تعیین می‌شود بدون این که زمانی که باید به هر پایه اختصاص یابد، مشخص شود). در چنین مواردی، مقامات مدارس / محلی آزادند تصمیم بگیرند که چه میزان زمان باید به هر پایه اختصاص داده شود.

انعطاف در انتخاب موضوعات درسی در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه کمتر متداول است. به طور متوسط، 5% زمان آموزش اجباری در سطح ابتدایی به موضوعاتی که به وسیله مدارس انتخاب می‌شود، تخصیص می‌یابند. در سطح متوسطه اول، 5% زمان آموزش اجباری به موضوعاتی که توسط مدارس انتخاب می‌شوند و 4% بقیه به موضوعات انتخابی از سوی دانش‌آموزان اختصاص داده می‌شود. به این ترتیب، برخی کشورها، بخش مهمی از زمان آموزش اجباری را به موضوعات منعطف اختصاص می‌دهند.

پیاده سازی و ویرایش : زهرا قاسم پور دیزجی