زمستان كه از راه مي رسد، ياد برف و باران مي افتيم. اينكه كنار پنجره بايستي و درحالي كه بخار استكان چاي روي شيشه نقش مي بندد، كوچه پر از برف را نگاه كني. اما ديگر از برف و باران خبري نيست و تمام شهر تحت محاصره آلودگي هوا قرار دارد.حتي باران و برف هم توان مقابله با آلودگي هوا را ندارند. طرح های ترافيك و زوج و فرد دیگر چاره ساز نیستند. ماجرا وخيم تر از آن چيزي است كه فكرش را مي كرديم. كار به كميته اضطرار كشيد و باز هم چند روزي مدارس را تعطيل كردند.
اما چرا با اين همه طرح و محدوديت ترافيكي، روز به روز آلاينده ها بيشتر مي شوند و نفس شهر بزرگي مثل تهران را به شمارش انداخته اند؟
نبی اله منصوري، استاد محیط زیست دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران درباره همه علل بروز آلودگي شديد هواي كلان شهري مثل تهران مي گويد: داستان آلودگي هواي تهران يك داستان قديمي و كهنه است. همه به فراخور اطلاعات و رشته خودشان، مسئولين و مردم متخصص بحث آلودگي هوا هستند. بسياري از اين اظهارنظرها و نظرات درست است، اما علل آلودگي هواي تهران و بقيه كلان شهرهاي ايران را مي توان به دو گروه تقسیم نمود.
وي ادامه داد: يك گروه، منابعي است كه آلودگي توليد مي كنند و مردم آنها را مي بينند مثل خودورها و كارگاه ها و كارخانه هاي صنعتي و دودكش هاي تأسيسات حرارتي خانه ها و اداره ها و به علاوه يك مقدار فعاليت هاي عمراني مثل ساختمان سازي، جاده سازي، خدمات شهري. همه اين موارد كه ذكر شد، مي توانند آلودگي توليد كنند.
این استاد دانشگاه اضافه كرد: از اين نظر، ايران شبيه بقيه كشورها است و اوضاع انتشار آلودگي از منابع در آن نه خيلي بهتر و نه خيلي بدتر است. كشورهاي اروپايی وضعيت بهتري نسبت به ایران دارند؛ چرا كه خودروهاي پيشرفته و منابع گرمايشي پيشرفته تري دارند و درمقابل، كشورهاي عقب افتاده تري هم از ايران وجود دارد كه خودروها و سوخت مصرفي آنها كيفيت پايين تری دارد. اين درحالي است كه سوخت منابع گرمايشي منازل كشور ایران گاز است، و این ماده، سوخت نسبتاً خوبی به شمار مي آيد و در شرایطی که در سایر كشورها از این سوخت، کمترین اثری پیدا می شود، باید این پرسش را مطرح کرد که پس چرا شهر تهران آلوده تر از كشورهاي ديگر است و حتي كار به تعطيلي مدارس و ادارات و شرايط بحراني مي رسد؟
گاهی این روزها مردم تهران به محدوده هاي تردد خودروها نمی توانند وارد شوند و حتي اجرای طرح زوج و فرد به درب منازل شهروندان تهرانی افزایش یافته است.
منصوري در ادامه با اشاره به اينكه طرح هایي كه تاكنون براي كاهش آلودگي هوا وجود داشته است را نمي توان رد كرد، افزود: اين طرح ها به عنوان يك مُسَكِن بايد مورد استفاده گيرند لیکن نمی توانند کل مشکل را حل کنند.
نویسنده کتاب آلودگي محيط زيست، در تشریح گروه دوم عومل مؤثر در آلودگی هوا در شهر تهران گفت: اما گروه دومي كه باعث تشدید آلودگي هوا مي شود، شرايط هواشناسي است؛ مثلاً باد يكي از عواملي است كه مي تواند آلودگي را از بين برده و شهر را تميز كند، اما تهران باد را كمتر تجربه می کند. باد، تأثير شديدي روي كاهش آلودگي هوا دارد، اين درحالي است كه بادهاي تند می توانند بیش از 500 درصد باعث از بين رفتن آلودگي هوا شوند و 5 تا 10 برابر، از غلظت آلودگي هوا بکاهد.
این استاد محیط زیست دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران با اشاره به خصوصیات دیگر هواشناسی تهران گفت: در مورد پایداری هوا که در موارد شدید از آن به عنوان اینورژن نام برده می شود، کاری از دست مردم و مسئولان مدیریت شهری، ساخته نیست. در اخبار هواشناسي به پايداري هوا در کلان شهرهای کشور و از جمله، تهران اشاره می شود. هوایی كه پايدار باشد، هوا در قسمت هاي بالا گرم تر مي شود و هوا به صورت عمودي تهويه نمي شود. در حالت عادي كه هوا ناپايدار است، در ارتفاع، هوای خنك وجود دارد، هواي گرمي كه آلوده است به ارتفاع مي رود و هواي تميز كه در ارتفاع است، پايين مي آيد و به اين ترتيب، هوا تميز مي شود. اما در شرايط پايداري، هوا تكان نمي خورد و آلودگي در نزدیکی سطح زمین باقي مي ماند و انباشتگی آلاینده ها بوجود می آید. از طرفی وقتی در شهري مثل تهران متأسفانه وزش باد وجود ندارد، این مسئله شیوع پايداري هوا در پایتخت را افزایش می دهد، چون وجود باد علاوه بر تأثیر مستقیم آن در کاهش آلودگی هوا، پایداری هوا و اینورژن را نیز از بین می برد.
منصوري درباره عوامل دیگر هواشناختی موثر در آلودگی هوا، اظهار داشت: نكته بعدي، بارش برف و باران است. بارش ها هم آلودگي هوا را از بين مي برد و هم سطح زمين را خيس مي كند و در نتيجه گرد و غبار هم كم تر خواهد شد. آلودگی هوا برای شهر، مانند فرد بيماري است كه نیاز به جراحی دارد و درد می کشد؛ مادامی که جراحی نکند ناچار است مُسَكِن دریافت کند؛ به همين دلیل، شهر را تعطيل مي کنند تا آلودگی بیشتر نشود.
به نظر می رسد مسئولان مدیریت شهری تهران با این اقدام، به نوعی خودزني مي كنند و فعلاً چاره ای جز این ندارند. شهر كه تعطيل مي شود يعني اقتصاد و آموزش تعطيل مي شود و ما به خود ضرر می زنیم، اما به ناچار وقتی طی روزهایی که آلودگی هوا به وفور وجود دارد و از وزش باد و بارش باران و برف خبري نيست و پايداري وجود دارد، مسئولان مجبورند شهر را تعطیل کنند تا افراد آسیب پذیر کمتر در معرض مخاطرات آلودگی هوا قرار گیرند.
وی ادامه داد: طی 40 يا 50 سالی كه در تهران آلودگي هوا وجود داشته است، كارهاي زيادي در جهت مقابله با آلودگی هوا انجام شده است؛ مثلاً در سال 80، تركيبات سرب از بنزين حذف شد، سوخت ارتقاء داده شد، گازوئيل كم گوگرد تولیدشد، صنعت خودروسازي نه به اندازه كشورهاي پيشرفته اما تا حدودي وضعیت بهتری پیدا کرد و نسبت به گذشته، در يك پله بالاتر قرار گرفت.
منصوری ادامه داد: با وجود چنین اقداماتی باید این پرسش را مطرح کرد که چرا از آلودگی هوا در کلان شهرها به ویژه در تهران کاسته نشده است؟
وی تصریح کرد: باوجود همه اقداماتي كه درجهت مقابله با آلودگی هوا انجام گرفته است، مردم و مدیریت شهری با دست خودشان شهرهاي كشور را به بن بست زيست محيطي كشانده اند؛ يعني بن بستي كه بازگشت ندارد و اين مسئله چيزي نيست جز افزایش تراکم غیرقابل تحمل شهری که به تبع آن، ترافیك شهري نیز افزایش یافته است.
این استاد مهندسی محیط زیست دانشگاه، افزود: تراكم شهر تهران ده هزار و پانصد نفر در كيلومتر مربع است و اين درحالي است كه متوسط جهاني در 125 شهر اول دنيا كه ايران در رتبه 16 شهرهاي پرجمعيت قرار دارد، پنج هزار نفر در کیلومترمربع است و متوسط شهرهاي خوب و پاك دنيا كه مشكل آلودگي هوا ندارند، حدود دوهزار و پانصد نفر در کیلومتر مربع است.
وی تأکید کرد: وقتی شهر تهران با پايداري هوا و عدم وزش باد و بارش كم، مواجه است، بايد تراكم این شهر از سایرشهرهای دنیا كمتر باشد، اما متأسفانه طی سال های اخیر 400 درصد به تراكم شهر تهران افزوده شده، پس چگونه مي توان تصور کرد که در این شهر، ترافيك وجود نداشته باشد و آلودگی هوا نداشته باشیم؟
منصوری افزود: بارها در رسانه ها و در سطح جامعه به عنوان راهکار مطرح شده که مردم ماشين کمتر داشته باشند. اما این ایده خلاف است و ما می گوییم بايد مردم در رفاه باشند و ماشین از رفاهیات است، لیکن سخن اصلی این است که مردم باید از وسایل نقلیه خود به درستي استفاده کنند و خودروهای خود را در مکان و فضاي مناسب استفاده کنند، یعنی فضا و بستر استفاده بر آن ها تنگ نشده باشد و از طرفی حمل و نقل عمومی مناسب، کافی، در دسترس و در عین حال پاک برای استفاده های روزمره در اختیار آن ها باشد.
وي گفت: مسئولين به خصوص اعضاي محترم شهر تهران اگر خود درباره روند رو به رشد تراکم شهر و افزایش تعداد واحدهای مسکونی و به تبع آن جمعیت شهر در واحد سطح، در تهران قضاوت کنند، متوجه خواهند شد که مشکل آلودگی بیش از حد تهران، غیر از شرایط اقلیمی که در کنترل ما نیست، مسئله طرح تفصيلي شهر تهران است که به قانون نیز تبدیل شده و شهر را همچنان به سوی تراکم بیشتر سوق می دهد و آن را شلوغ تر و غیر قابل تحمل تر می کند، زیرا اين طرح مشخص كرده كه تمام خانه هاي کم واحد یک و دو طبقه تهران به خانه هاي 4 طبقه به بالا و پر واحد تبديل شوند، و این تبدیل سود بسیار سرشاری دارد که هیچ بساز بفروشی از آن چشم پوشی نمی کند.
وی تصریح کرد: نکته نا امید کننده آن است که مشکلی که به این صورت برای تهران و شهرهای ما به وجود می آید، در هیچ زمان دیگری قابل حل نیست، زیرا هیچ زمان دیگری را نخواهیم دید که بتوان مردم را از این ساختمان های ساخته شده بیرون کرد و شهر را دوباره به تراکم ایده آل کاهش داد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران گفت: نکته اساسی که می توان خطاب به مسئولين مدیریت شهری تهران مطرح کرد این است که اگر در یک شرایط سخت شهروندان به اجبار بنزين و گازوئيل بی کیفیت و نامرغوب استفاده کنند و در نتیجه هوا آلوده تر شود، این امیدواری وجود دارد كه روزی پالایشگاه های کشور بنزين و گازوئيل مرغوب و باکیفیت توليد كنندتا آن مشکل حل شود و از مقدار آلودگي هوا کاسته شود، اما آیا می توانیم امیدوار باشیم زمانی فرا رسد كه اين آپارتمان ها و برج هایی که به مجوز طرح تفصیلی قانونی تهران احداث شده اند را تخريب کرد تا شهر دوباره آرام و كم ترافيك شود؟!
این استاد دانشگاه تأکید کرد: مسلماً اين اقدام امكان پذير نيست. چنين پولي درهيچ کجاي دنيا براي هيچ كشوري وجود ندارد؛ چرا كه بايد حدود 75 درصد خانه هاي شهر تهران را خريداري کرد و از صاحبان آنها خواست كه براي زندگي به خارج از شهر بروند!
وی افزود: چنين اقدامی بیشتر شبیه افسانه است، پس تراكم و ترافيك موجود در تهران همچنان تداوم خواهد یافت.
منصوری ادامه داد: با این وجود، مجموعه ای از راه حل ها را می توان برای رفع بحران آلودگی هوای تهران و مقابله با عواقب آن به کار بست؛ به طور مثال افزايش خطوط مترو و يا پرواز هواپيماهاي كوچك بر فراز آسمان شهر و يا عدم استفاده مردم از خودروهاي شخصي و استفاده از دوچرخه، راه حل های پیشنهادی است كه البته اين ايده ها به جز توسعه مترو در حد تئوري باقي مي مانند.
استاد محیط زیست دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران تصریح کرد: افزایش تراکم پایتخت کشور تا آنجا ادامه می یابد که روزي فرا خواهد رسید شهروندان تهرانی آژانسی را برای عزیمت به محل کار خود استفاده می کنند، اما به دلیل ترافيك بیش از حد، در وسط راه پياده خواهند شد و پیاده به خانه باز می گردند، زیرا آن خودرو نه راه پس خواهد داشت و نه راه پیش!
وی تأکید کرد: وجود اراده اي ملي و در سطح مقامات كشور و به خصوص شوراي شهر تهران لازم است تا با پرداختن به تنها راه حل بسيار مشكل خروج از بحران آلودگی هوای پایتخت کشور، همين امروز طرح تفصيلي شهر تهران را اصلاح، و تبدیل ساختمان های کم واحد را به ساختمان های بلندتر و پر واحد ممنوع کنند.
نبی اله منصوری تصریح کرد: البته می توان برای نوسازی واحدهای فرسوده اجازه داد و حتی تشویق به بازسازی تمود و به آن ها تسهیلات و امتیازهای تشویقی نیز اختصاص داد، لیکن بازسازی باید با همان مساحت قبل باشد نه اینکه یک ساختمان 4 واحدی تبدیل به یک برج 20 تا 30 واحدی شود که این همان مصداق افزایش تراکم شهری است که ما اعتقاد داریم شهر تهران را به بن بست زیست محیطی کشانده است و هر روز بدتر می کند و باید هر چه زودتر متوقف شود.
انتخاب خبر
آخرین اخبار و تحلیل ها در حوزه آموزش و پرورش ایران و جهان در سایت سخن معلم
با گروه سخن معلم باشید .
نظرات بینندگان