وِیژگی های وزیر آموزش و پرورش در دولت اجتناب از بحران و دولت مدیریت بحران ؟ ( آنان که بر بن نشسته و شاخه می برند ! )

در چهار قسمت قبلي ِ ( تعيين ويژگي هاي وزير آموزش و پرورش ) مطالبي بيان شد .

قسمت پنجم اين يادداشت به صورت گفت و گوي مجازي تنطيم مي شود . شايد مقبول خوانندگان عزيز باشد.

مصاحبه کننده :

چرا شما در اين چهار قسمت تلاش نموده ايد که بيان کنيد آموزش و پرورش يک نهاد فرا بخشي مي باشد ؟

پاسخ :

آموزش و پرورش واقعأ يک نهاد فرابخشي مي باشد؛ بنده فقط اين واقعيت را بازگو کردم .

مثلأ در قسمت چهارم اين ياداشت ، با مراجعه به سند تحول بنيادين آموزش و پرورش ، اين فرا بخشي بودن آموزش و پرورش را نمايان تر نمودم .

مصاحبه کننده :

عنوان مطلب شما ويژگي هاي وزير آموزش و پرورش است ولي به بي راهه رفته ايد و در جهت اثبات فرا بخشي بودن آموزش و پرورش قلم فرسايي نموده ايد . به گفته برخي منتقدان ، کپي برداري از مطالب مختلف مثلأ از سند تحول چه ربطي به تعيين ويژگي هاي وزير آموزش و پرورش دارد؟

پاسخ :

مشکل جامعه ما اينست که هنوز در عمل به فرا بخشي بودن آموزش و پرورش توجه جدي نمي شود . ممکن است در مقاله و يادداشت بپذيريم که آموزش و پرورش يک نهاد فرا بخشي است ولي وقتي مي خواهيم وزير آموزش و پرورش را براي دولت دوازدهم معرفي کنيم به دايره بسته مديران آموزش و پرورش مراجعه مي کنيم . تا اين نگاه اصلاح نشود چالش هاي آموزش و پرورش همچنان باقي خواهد ماند !

مصاحبه کننده :

چرا تصور مي کنيد که بايد با نگاه فرابخشي به آموزش و پرورش نگاه کرد؟ به قولي ، شما باور داريد که چشم ها را بايد شست و با نگاهي ديگر به آموزش و پرورش و چالش هاي آن بايد نگريست ؟

پاسخ :

اولأ :

بايد فرمايش شما را تصحيح کنم که بنده به نقل از کارشناسان ، اين نگاه را گسترش مي دهم . کارشناسان مي گويند تا ساختار آموزش و پرورش در سايه ايجاد عزم ملي اصلاح نشود ، حتي با جاري شدن کل بودجه کشور يا چند برابر آن به سوي آموزش و پرورش ، بازهم چالش ها همچنان باقي مي ماند .

ثانيأ :

شما در نظر بگيريد که چهار دهه از انقلاب اسلامي ايران مي گذرد . بنيان گذار جمهوري اسلامي ايران ،  رهبر انقلاب ، شهيدان باهنر ، رجايي و... به آموزش و پرورش نگاه ويژه داشته اند ولي وقتي مسعود نيلي اقتصاددان برجسته و مشاور اقتصادي حسن روحاني در مجله تجارت فردا( 1)  در مقاله ارزشمند خود به نام شب قدر اقتصاد ،  ابر چالش هاي کشور را به شرح ذيل  ليست مي کند .

از :

1. بودجه دولت

2. مسائل نظام بانکي

3. بيکاري

4. مشکلات صندوق هاي بازنشستگي

حتي

5. تنش آب

6. مسائل زيست محيطي

سخن به ميان مي آيد ولي از چالش آموزش و پرورش سخني مطرح نمي شود !

مصاحبه کننده :

آيا انتقاد شما به مسعود نيلي است ؟

پاسخ :

خير ، مقاله پر از احساس مسئوليت است . همه مردم ايران به ويژه نخبگان رسانه ها و رهبران و اعضاي تشکل هاي مدني ، مسئولين و... بايد با دقت مطالعه کنند و آويزه گوش نمايند .

قابل ذکر است که مسعود نيلي در اين مقاله ارزشمند مي گوید :

" من حتي روي تعداد ابر چالش هايي که بر شمردم هم اصراري ندارم . ممکن است کساني بيايند که با مطالعه و کار شناسي نشان دهند اين ابر چالش ها بيشتر يا کمتر است که اصلأ مهم نيست . مهم آنست که بتوانيم به همه بقبولانيم که اولويت هاي کل کشور اين مسايل است نه چيزهايي که هر روز بر سر آنها دعوا مي کنيم .... متأسفانه در حال حاضر دستگاه ها و قواي مختلف با آنچه از خود در فضاي عمومي نشان داده اند از بلوغ مردم بسيار فاصله گرفته اند و نشانه اندکي از بلوغ مردم در آنها ديده مي شود ."

مصاحبه کننده :

اگر مشکل مسعود نيلي نيست ؟ پس مشکل از کجا ناشي مي شود ؟

پاسخ :

وقتي نگاه تحليلگران ، نظريه پردازان ، تصميم سازاني چون مسعود نيلي و... به سوي ابر چالش آموزش و پرورش معطوف نمي گردد ؛ اين گناه مسئولين آموزش و پرورش و در رأس آن ها وزير آموزش و پرورش ، شوراي عالي آموزش و پرورش و ....مي باشد !

وقتي  تحليلگران ، نظريه پردازان و تصميم سازان ابر چالش آموزش و پرورش را مطرح نمودند و راهکار ايجاد عزم ملي براي اصلاح ساختار آموزش و پرورش را مطرح نمودند ؛ ولي عزم ملي شکل نگرفت !

در اين صورت علاوه بر مسئولين آموزش و پرورش و در رأس آن ها وزير آموزش و پرورش ، رسانه ها به عنوان رکن چهارم دموکراسي ، قلم به دستان ، تشکل هاي مدني به عنوان حلقه واسط بين مردم و مسئولين به ويژه تشکل هاي مدني فعال در حوزه آموزش و پرورش نيز مسئوليت دارند .

اگر وزير آموزش و پرورش يک نگاه فرا بخشي داشته باشد مثلأ از بدنه سازمان مديريت و برنامه ريزي يا مرکز پژوهش هاي مجلس باشد به دليل نگاه فرا بخشي نيازهاي امروز و آينده آموزش و پرورش را بهتر تحليل و بيان مي کند و راحت تر مي تواند  تصميم سازان و تصميم گيران را جهت ايجاد عزم ملي به منظور  اصلاح ساختار آموزش و پرورش همسو نمايد .

مصاحبه کننده :

برخي تحليل گران مي گويند وزير آموزش و پرورش بايد آموزش و پرورش را بشناسد . ولي شما مي گوييد وزير آموزش و پرورش بايد خارج از دايره بسته ي آموزش و پرورش باشد .

پاسخ :

راه ̗ دور نمي رويم ... دولت يازدهم ، نجفي را به عنوان وزير آموزش و پرورش معرفي کرد ولي در مقابل بي مهري مجلس ̗ وقت به نجفي  ، دکتر فاني وزير آموزش و پرورش شد .

در اين رابطه بدون آنکه بخواهم ارزش هاي وجودي سرمايه هاي آموزش و پرورش را خدشه دار کنم ، توجه شما و خوانندگان عزيز را به دو موضوع ذيل جلب مي کنم :

1. آيا در بين مسئولين آموزش و پرورش ̗ ايران در حال حاضر، در رابطه با شناخت آموزش و پرورش  و رشد و نمو در فضاي آموزش و پرورش ، دکتر فاني همتایي دارد ؟ هرچند دکتر فاني در زمان وزارتش ، خدمات شايسته اي به آموزش و پرورش ارائه نمودند که بايد از ايشان قدرداني شود ولي پاشنه آشيل فاني و ديگر وزيران مشابه وي ، عدم نگاه فرابخشي مي باشد به خصوص در دوره اي که ايجاد عزم ملي براي اصلاح ساختار آموزش و پرورش ضرورتي  اجتناب ناپذير است .

2. چرا زنده ياد ، آيت الله هاشمي رفسنجاني در دولت سازندگي ، نجفي از سازمان برنامه وبودجه که شناخت کافي از آموزش و پرورش نداشت ، ولي نگاه فرا بخشي داشت  را  وزير نمود ؟  چرا نجفي يکي از وزيران موفق آموزش و پرورش شد به نحوي که انتخاب ̗ اول ̗ روحاني براي پست وزارت آموزش و پرورش شد.

(قابل ذکر است که نجفي بعد از تجربه وزارت آموزش و پرورش ،  تجربه رياست سازمان برنامه و بودجه را هم اندوخته دارد.)

مصاحبه کننده :

اگر وزير آموزش و پرورش از سازمان برنامه و بودجه يا مرکز پژوهش ها بيايد که نگاه فرابخشي داشته باشد ، چگونه فرآيند ِ آموزش و پرورش فرزندان اين سرزمين کنترل و هدايت مي شود ؟

پاسخ :

مگر در کشورهايي که آموزش و پرورش شان در سطح بالاتري از آموزش و پرورش ما مي باشد و شهرداري ها ، عهده دار آموزش و پرورش شهر خود هستند يا هميار آموزش و پرورش مي باشند ولي مراکز تخصصي همانند نظام معلمي و... کنترل و هدايت فرآيند آموزش و پرورش در کلاس درس را بر عهده دارند ؛ اشکالي در آموزش و پرورش فرزندانشان دارند ؟

مهمترين وظيفه ي وزير با نگاه فرا بخشي ، ايجاد وفاق ملي يا عزم ملي جهت  اصلاح ساختار آموزش و پرورش است .

مصاحبه کننده :

وفاق ملي را بيشتر توضيح دهيد .

پاسخ :

با اشاره به دو موضوع نظرم را توضيح مي دهم .

1. مسئولين کشور در نشست يا نشست هايي  تصميم گرفتند در سال جاري  حجاج را  به عربستان  اعزام نمايند .

وقتي در نشريات توسط برخي ، سئوال و ابهام در مورد اعزام حجاج به عربستان مطرح مي شود ، مسئولين اصولگرا ، اصلاح طلب ، معتدل ، مستقل و... از تصميم اعزام حجاج به عربستان حمايت کردند .

يعني براي اعزام حجاج به عربستان وفاق و همدلي بين مسئولين برقرار مي باشد .

2. در مورد عقد قرارداد با شرکت توتال معاون اول رئيس جمهور مي گوید(2 ) :

" بررسی قرارداد با شرکت توتال بیش از یک سال‌ و نیم به طول انجامید، در این مسیر همه نظرات خود را ارائه و ده‌ها جلسه برای بررسي ايرادات و نقدها برگزار شد. در نهایت اين قرارداد در مجلس شوراي اسلامي از سوی رئيس مجلس مورد بررسي قرار گرفت و با قوانين كشور مطابقت داده و منافع كشور نيز در اين قرارداد لحاظ شد  ."

با وجود آنکه همه داوطلبان پست رياست جمهوري در تبليغات انتخاباتي خود از جلب سرمايه خارجي حمايت مي کردند و برخي از آنها از عدم دسترسي برجام به ميوه آن سخن مي گفتند ، امروزه شاهد طرح ابهاماتي در رابطه با اين قرارداد مي باشيم که صف اصولگرايان ، اصلاح طلبان ، معتدل ها ، مستقلين و... را از هم جدا نموده است .

آنچه جهت ِ ايجاد ِ عزم ملي به منظور ِ  اصلاح ساختار آموز ش و پرورش لازم است از نوع همدلي و هم نوايي اعزام حجاج به عربستان است !

مصاحبه کننده :

شما در قسمت اول اين ياداشت گفته ايد :

"از آنجا که محيط بيروني آموزش و پرورش کل جامعه ايران ( صنعت ، خدمات ، بهداشت ، حفاظت محيط زيست ، استفاده بهينه از منابع آب ، استفاده بهينه از انرژي ، تربيت بدني و ورزش ، اعتياد و ايدز و... ) مي باشد لذا رأس راهبردي ( وزير ) آموزش و پرورش بايد از سويي توانايي تشخيص نيازهاي کل جامعه را  داشته باشد  و از سوي ديگر درک عميقي از  روابط ارگانيک بين اين اجزاء و اثر متقابل آنها داشته باشد . به عبارت ديگر ، رأس راهبردي آموزش و پرورش ( وزير ) بايد توانمندي هاي بيش از شناخت آموزش و پرورش را داشته باشد و يک ديدگاه فرا وزارتخانه اي داشته باشد . فردي با ويژگي و توانمندي هاي مانند معاون رئيس جمهور و يا رئيس سازمان مديريت و برنامه ريزي ، رئيس مرکز ِ پژوهش هاي مجلس شوراي اسلامي ( 3)   باشد .

منظور̗ شما چيست ؟

پاسخ :

اولأ :

بنده به نقل قول از منبع ذکر شده در متن ، اين مطلب را مطرح کردم . فقط به رسم امانت داري چون  رئيس مرکز ِ پژوهش هاي مجلس شوراي اسلامي را شخصأ به آن متن اضافه کرده بودم ، در توضيحات به اين تغيير توسط خودم را اشاره نمودم :(3)

ثانيأ :

در مباحث مديريتي،  تعريف مأموريت ها ، تعيین ساختار هاي سازماني و...آموزش و پرورش ، نياز به توضيحات بيشتر در رابطه با تعريف مفاهيم ذيل داريم  :

وزارتخانه ، آموزش و پرورش ، مأموريت هاي آموزش و پرورش و اجزاي تشکيل دهنده آن  ، مديريت ، کارکردهاي مديريت ، ويژگي هاي مديران ، سطوح مديريت ها ،مهارت هاي مديريت ، وظیفه وزیربه عنوان بالاترین سطح مدیریت درسازمان ،سياست گذاري ، چشم انداز ، تفاوت برنامه بلند مدت و برنامه استراتژي ، سه گام اساسي براي طراحي يک برنامه استراتژيک ، تفکر استراتژي ، مديريت استراتژيک ، برنامه ريزي براي تحول سازماني و ... مي باشد  که از حوصله اين گفتار خارج است .

فقط به صورت  اشاره ،به نقل از عليرضا کمره اي(4 ) به تعيين يکي از ويژگي هاي وزير آموزش و پرورش يعني داشتن تفکر استراتژيک مي پردازيم ( به خوانندگان عزيز پيشنهاد مي کنم مطلب ايشان  را که تعيين ويژگي هاي وزير آموزش و پرورش براي دولت يازدهم مي باشد را  به طور کامل و با دقت مطالعه نمايند ) :

" تفکراستراتژیک، به تدوین استراتژی های بهتر منجر می شود. تفکر استراتژیک تلاش بر ای نوآوری و تجسم آینده ای جدید و بسیار متفاوت برای سازمان است مدیرانی که دارای تفکر استراتژیک هستند قادرند ، سایر کارکنان را به یافتن راهکارها ی خلاقانه بر ای موفقیت سازمان ترغیب کنند. آنها سازمان را آن گونه که باید باشد می بینند نه آن گونه که هست. به این ترتیب می توان تفکر استراتژیک را پیش درآمد ی بر طراحی آینده سازمان دانست ."

مصاحبه کننده :

متوجه نظر شما شدم .

شما مي خواهيد بگوييد که وقتي در آموزش و پرورش ، ساير کارکنان ( مديران مياني و معلمان  براي يافتن راهکار خلاقانه جهت موفقيت اهداف سازمان آموزش و پرورش ترغيب نمي شوند ، پس آموزش و پرورش کنوني فاقد تفکر و مديريت استراتژيک است !

پاسخ :

تا حدودي نتيجه گيري شما صحيح مي باشد.

مصاحبه کننده :

ديگر موارد بيان آقاي کمره اي چست ؟

پاسخ :
"جست و جو برا ی یافتن گزینه ها ی استراتژیک مناسب، که معمولاً به عنوان بخشی از فرآ یند مدیریت استراتژیک انجام می گیرد، در واقع نتیجه عملی تفکر استراتژیک است. "
"تفکر استراتژیک در سازمان ها نهایتاً‌ منجر به تدوین استراتژی می شود و این استراتژی می تواند فرصت های محیطی را شناسایی و از آنها جهت کسب رشد و تعالی به بهترین شکل استفاده نموده و تهدیدات محیطی را به فرصت تبدیل کند . "
"تدوین استراتژی های سازمانی مبتنی بر تفکر استراتژیک ، سازمان ها را از خطرات احتمالی مصون داشته و زمینه را برای تحقق بخشیدن اهداف هموار می نماید . بر این اساس مدیران باید با بهره گیری از تفکر استراتژیک و تقویت آن ، درون نگری ، آینده نگری ، آینده آفرینی ، هم افزایی ، کل گرایی ، کارآفرینی و رقابت جویی را در خود و پیکره سازمان تقویت نموده تا در نهایت تفکر استراتژیک به عنوان باور مشترک در سازمان درآمده و در دنیای پرتحول امروز از طریق راهبردی اندیشیدن پاسخ در خوری به تحولات پیرامون و دنیای پررقابت امروز بدهند و آینده ی دور سازمان را به عنوان یک مجموعه پویا و روبه رشد به تصویر کشند. "
"بدیهی است سیستمی به وسعت وگستردگی آموزش وپرورش تنها با برخورداری از رهبرانی با تفکر استراتژیک ، قادر خواهند بود رهبری استراتژیک مورد نیاز برای سازمان را اعمال کنند ."

مصاحبه کننده :

متوجه نظر شما شدم .

شما مي خواهيد بگوييد که وقتي وزير آموزش و پرورش نگاه فرابخشي و استراتژيک داشته باشد  می تواند فرصت های محیطی را شناسایی و از آنها جهت کسب رشد و تعالی به بهترین شکل استفاده نموده و تهدیدات محیطی را به فرصت تبدیل کند . 

به عبارت ديگر چون محيط بيروني آموزش و پرورش کل جامعه ( صنعت ، کشاورزي ، هنر ، ورزش ، محيط زيست ، تربيت شهروند مسئول و ...)  مي باشد اين تهديد را به فرصت تبديل مي کند !  

پاسخ :

تا حدودي نتيجه گيري شما صحيح مي باشد زيرا کمره اي هم در ادامه مي گوید :
"یکی از ویژگی های اصلی رهبری استراتژیک تصمیم گیری بر اساس تغییرات دائمی محیط استراتژیک خارجی و داخلی سازمان و چگونگی تأثیر آنها بر تخصیص بهینه منابع و اعضای سازمان است."

مصاحبه کننده :

پيشنهاد شما براي وزارت آموزش و پرورش در دولت دوازدهم چه کسي مي باشد؟

پاسخ :

حميد آذرمند پژوهشگر اقتصادي و معاون سابق سازمان ملي بهره وري ايران در مقاله ي اصلاح ساختار ها و پرداخت هزينههاي سياسي در مجله تجارت فردا (1 ) شماره 227  مي گوید :

1. برخي از وزارت خانه ها مانند وزارت نفت نياز به حمايت از برنامه ها و سياست هاي جاري دارند .

2. برخي از وزارت خانه ها مثل وزارت نيرو  نياز به ارتقاي کارايي و اثر بخشي دارند.

3. برخي وزارت خانه ها مثل وزارت جهاد کشاورزي نياز به اصلاح سياست ها دارند .

4. برخي از وزارت خانه ها مثل وزارت راه و شهرسازي  نياز به تجديد ساختار دارند.

5. برخي از وزارت خانه ها مثل وزارت صنعت نياز به باز تعريف مأموريت ها اهداف دارند.

از آنجايي که وزارت آموزش و پروش ؛

اولأ :

در گروه پنجم قرار دارد که نياز به باز تعريف مأموريت ها و اهداف ، اصلاح ساختار ، اصلاح سياست ها ، ارتقاي کارايي و اثر بخشي و.... دارد !

  ثانيأ:

وزارت ̗ آموزش و پرورش جزيي از کل دولت دوازهم مي باشد .

بايد تلاش کرد در سايه تعامل همه قوا و نهادها و ايجاد آتش بس در سايه وفاق ملي با همکاري اصولگرايان ، اصلاح طلبان ، معتدل ها ، مستقل ها و ...  عزم ملي براي اصلاحات لازم و برطرف کردن ابر چالش ها را فراهم نمود . در اين صورت دولت دوازدهم ، برنامه نوسازي و تدوين ساختار جديد اداري براي کشور را به صورت همزمان شروع مي کند ( اين فرآيند يک روزه و يک ساله نمي باشد ) اين جراحي بزرگ به دست همه قوا و همه گروه ها انجام و حمايت مي شود که  مقدمه خيزش بزرگ خواهد بود و نتايج آن براي همه مفيد خواهد بود .

در غير اين صورت بر بن نشسته ، شاخه مي بريم و شاهد ̗ دولت ̗ مديريت بحران خواهيم بود !

به عبارت ديگر ، ويژگي هاي وزرا به ويژه وزير آموزش و پرورش در دولت اجتناب از بحران با دولت مديريت بحران کاملأ متفاوت است .

عقل سليم بر کشتي نشستگان در حال غرق شدن پيشنهاد مي کند در سايه وفاق ملي ، به سوي تشکيل دولت اجتناب از بحران بشتابند  !

توضيحات :

1. مجله تجارت فردا،  شماره 227 مورخ 10 تير 96 سال پنجم

2. روزنامه دنياي اقتصاد  مورخ يک شنبه 18 تير ماه 1396 شماره 4088

3. اضافه کردن رئيس مرکز ِ پژوهش هاي مجلس شوراي اسلامي  از سوي نگارنده اين ياد داشت مي باشد .

4. وزیر آموزش و پرورش دولت یازدهم چه ویژگی هایی داشته باشد