جامعه شناسی حجاب و عفاف

نوکر همسایه سر پشت بام ایستاده بود. مادر گفت:

(می بینی مرتیکه ی پدر سوخته چه جوری به این دختره زل زده؟) و رو به او داد کشید: آقا جان برای چی ایستاده ای چشم چرانی می کنی ؟مگه نمی دونی نباید تو خانه مردم نگاه کرد؟ برو پایین و گرنه تلفن می زنم به کمیته می گویم بیایند تکلیفت را روشن کنند.

نوکر همسایه خندید ؛ شانه هایش را بالا انداخت و گفت: تقصیر شماست که سرباز نشسته اید توی حیاط. اگر حیا داشتید خودتان را می پوشاندید!

مادر گفت: ما توی خانه خودمان هم حق نفس کشیدن نداریم؟ و استکان چایش را برداشت و راه افتاد . گفت: زینب خانم  ، بیاتو ؛ یالله ازاین به بعد یک روسری بینداز سرت! (خاطره های پراکنده از گلی ترقی)

با وقوع انقلاب اسلامی که انقلاب فرهنگی بود، این تصور و تصویر در کنشگران سیاسی و مردم عادی به وجود آمده بود که تغییراتی اساسی و بنیادی در حوزه سبک زندگی الگوهای اجتماعی و پوشش زنان و مردان ... لازم است تا جامعه انقلابی از فرم و محتوا دچار تغییر و تغیر گردیده و ویژگی های جامعه اسلامی و انقلابی را بگیرد. گذشت زمان و انقلابی که دو سال دیگر 40 ساله می شود اما در بحث حجاب و عفاف هنوز رضایت آحاد جامعه و مسوولان فرهنگی و سیاسی را به دست نیاورده است  و یکی از برنامه هایی که در طول سالیان بعد از انقلاب و در تمام دولت های منتخب به تناوب در کشور اجرا می شده و می شود گسترش فرهنگ عفاف و حجاب و برخورد با مظاهر بی حجابی و بد حجابی است .

بر طبق قانون این از وظایف نیروی انتظامی است تا با مظاهر بی حجابی و بد حجابی برخورد کند. اگر اقدام نکند برخی ایراد می گیرند و نیروی انتظامی را زیر سوال می برند و اگر اجرا کنند باز هم عده ای مخالف هستند و می گویند تاثیر گذار نیست .کمی به عقب تر برگردیم ... کمیته انقلاب اسلامی داشتیم که با این مظاهر برخورد می کرد و ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر که به منکرات معروف بود. طرح های مختلفی که با عناوین مختلف اما با اهداف یکسان در این زمینه اجرا شد ؛ اما آنچه امروز در جامعه می بینیم می توانیم بگوییم وضعیت بهتر نشده است و این نوع برخوردها نتوانسته تاثیر پایداری در درونی کردن حجاب داشته باشد.از افراد بدحجاب که دستگیر می شوند یا اعضای خانواده شان تعهد کتبی می گیرند. ممکن است جریمه مالی کنند؛ بازداشت شوند زندان بروند و...از سوی دیگر نه تنها حجاب و عفاف را نهادینه نکردیم که به عنوان عامل کنترل کننده و در سلامت اجتماعی موثر شود بلکه جامعه در بحران های اجتماعی و اخلاقی شدیدی به سر می برد و کسی نمی توان به کتمان این مسایل بپردازد . حتی مسوولانی  که به سان اطرافیان دربار‌یان به پادشاهان همیشه می‌گفتند خیالتان آسوده باشد شهر امن امان است  نمی توانند از آرامش و سلامت شهر و مردم و زنان بگویند. واقعیت چیست و چرا در این راستا توفیقی حاصل نشده است؟

گسترش ارتباطات؛ ورود ماهواره و فضای مجازی

از جمله ویژگی‌هایی كه در جامعه كنونی شاهد آن هستیم، گسترش تكنولوژی، دسترسی به اطلاعات و تحولاتی است كه از طریق فضای مجازی ایجاد شد و منجر به ایجاد آسیب‌های اجتماعی در جوامع شد. ماهواره، فضای مجازی و شبكه‌های اجتماعی به دنبال تاثیر اینترنت در جوامع توسعه‌یافته آسیب‌های جدیدی را ایجاد كرده كه در گذشته شاهد آن نبودیم. قبل از اینكه اینترنت به‌طور كامل در كشور و فرهنگ ما جا بیفتد موضوع جرایم اینترنتی مطرح شد. ما با گسترش فضای مجازی با آسیب‌هایی مواجه هستیم كه قبل از گسترش این فضاها با آنها برخورد كردیم. به همین دلیل جوامع همیشه در معرض آسیب‌های اجتماعی نوپدید هستند. آسیب‌هایی كه به یك معنا در گذشته چندان مهم نبود، اما در زمان فعلی گسترش آن افراد زیادی را درگیر خود كرده است. معنی نوپدید بودن این آسیب‌ها این نیست كه در گذشته این آسیب‌ها وجود نداشته‌اند، بلكه آسیب‌های اجتماعی كه در همه زمان‌ها شاهد گسترش آن هستیم در برخی زمان‌ها و به واسطه برخی تحولات رشد و نمود بیشتری پیدا می‌كنند و آسیب‌های ایجاد شده در فضای مجازی كشور نیز از این دسته هستند.

فضای مجازی به خودی خود بد نیست

هر چند آسیب‌های اجتماعی اینترنتی در سال‌های اخیر در كشور بسط بیشتری پیدا كرده است، اما باید قبول كنیم فضای مجازی و دسترسی آزادانه افراد به اخبار و اطلاعات فی‌نفسه و به خودی خود بد نیست. ضعف برنامه‌های پیشگیری و فقدان رویكرد آینده نگری درباره فضای مجازی به گونه‌ای به ضرر كشور شده است كه بعد از ایجاد آسیب تازه می‌خواهیم برای برنامه‌ریزی درباره آن آسیب اقدام كنیم. ضعف در اطلاع‌رسانی به موقع زمینه‌ای را فراهم كرده كه ما آسیب‌های قابل توجهی را در حوزه موضوعات مختلف مشاهده كنیم. باید قبول كنیم كه اگر رویكردهای پیشگیرانه را تقویت كنیم بی‌شك بستر برای سلامت اجتماعی بیشتر فراهم می‌شود. در حال حاضر به دلیل ضعف در حوزه پیشگیری نتوانسته‌ایم با آسیب‌های اجتماعی نوظهور یا نوپدید برخورد درستی داشته باشیم.

آینده‌نگری را فراموش كرده‌ایم

در رابطه با بحث آسیب‌های اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی نوپدید باید رویكرد آینده‌نگری را در كشور تقویت كنیم؛ موضوعی كه فقدان آن باعث شده هزینه‌های انسانی و ملی زیادی را بپردازیم. آسیب‌های اجتماعی می‌توانند هزینه‌های هنگفت اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی و امنیتی برای كشورها داشته باشند و در حالی كه اگر این آسیب‌ها به حال خود رها شوند یا آینده‌نگری درباره آنها صورت نگیرد باید برای هزینه‌های مختلفی كه این سهل‌انگاری بر ما وارد می‌كند آماده باشیم. هیچ جامعه‌ای از آسیب‌های مختلف اجتماعی مصون نخواهد بود مگر اینكه از قبل بتواند تدابیر مناسبی را در این حوزه اتخاذ كند. جامعه ما هم از این آسیب‌ها مصون نبوده و نخواهد بود و بنابراین همه جوامع در همه مقاطع و دوره‌های تاریخی در معرض آسیب‌های اجتماعی هستند و باید آمادگی مقابله با تهدید‌های مختلف در این حوزه را داشته باشند.. تنهایی و فقدان همبستگی اجتماعی، كاهش مسئولیت اجتماعی، كاهش سرمایه اجتماعی، فقدان برنامه‌ریزی در حوزه جوانان و نشاط و شادابی آنها، بی‌اعتمادی، فردگرایی و... می‌تواند باعث بروز انواع آسیب‌های اجتماعی جدید در كشور شود. هرچند جنس آسیب‌های اجتماعی كشور در حال حاضر بیشتر مجازی است اما این آسیب‌ها محدود به این فضا نخواهد بود و در اثر مداخله سایر عوامل اجتماعی هم می‌توانند ایجاد شوند.

در حال حاضر استفاده از فضای مجازی در میان مردم ایران نسبت به گذشته بسیار فراگیر شده و البته به گفته متخصصان و آسیب‌شناسان سن استفاده از فضاهای مجازی نیز در میان نوجوانان كاهش یافته است. باید استفاده درست از فضای مجازی به كاربران آموزش داده شود و سواد بهره‌برداری مناسب افزایش پیدا كند. در این زمینه مسئولان باید چاره‌ای بیندیشند، در غیر این صورت در سال‌های آینده دیگر نمی‌توان با آسیب‌های اجتماعی ایجاد شده مقابله كرد.

طرح‌های ضربتی جواب نمی‌دهد

موضوع آسیب‌های اجتماعی به علت ماهیتی که دارد از آن دست موضوعاتی نیست که با اجرای طرح‌های ضربتی و فوری بتوان آن را مدیریت کرد. مسئولان کشور تاکنون طرح‌های بسیاری را در زمینه آسیب‌های اجتماعی اجرا کرده‌اند اما هیچ کدام موفق نبوده‌است. واقعیت این است که مسایل اجتماعی مکانیکی نیستند بلکه ارگانیکی می باشند و در حل مسایل اجتماعی به این مهم می بایست توجه داشته باشیم.

استدلال  و رفتار های عجیب  و غریب مسوولان؛ عفاف و حجاب را غریب تر می کند

گاهی اوقات از جمله چندی پیش یوسف طباطبایی نژاد، امام جمعه اصفهان در خطبه های نماز جمعه  21 خرداد95 این شهر، با ادبیات و منطق خاص خود به انتقاد از بدحجابی در این شهر پرداخت. خطبه های طباطبایی نژاد از استدلال هایی بهره برده بود که واکنش های بسیاری را نیز در رسانه ها و فضای مجازی به همراه داشت.  مهم ترین بخش های انتقادات وی به این شرح است.                                                                   

"عکس‌هایی به دفتر من رسیده است که زنان در کنار زاینده‌رود خشک مثل اروپا عکس گرفته‌اند همین کارها را می‌کنید رودخانه که خشک شد بالا دست آن هم خشک می شود... ما اگر گناه ببینیم و فقط نچ نچ کنیم فایده‌ای ندارد، نیروی‌ انتظامی برای امر به معروف و نهی از منکر می‌تواند از بچه‌های حزب‌الهی استفاده کند... چرا مردم حزب‌الله نسبت به سگ گردانی‌ها، رانندگی زنان بدون حجاب یا کشف حجاب‌ حساسیت نشان نمی‌دهند... آیا درست است در شهر مذهبی و استانی که بیش از ۲۳ هزار شهید تقدیم اسلام کرده است شاهد فعالیت مغازه‌دارانی باشیم که زنان نامحرمی را با آرایش کامل یا ناقص به‌کارگیری می‌کنند...

افکار عمومی و بسیاری از مراجع در پاسخ به بیانات امام جمعه اصفهان گفتند:«این اظهارات نه معقول است و نه اسلامی! خشکی آب زاینده رود به دلیل سوءمدیریت آب در سال های گذشته در کل کشور بوده است. اگر قرار بود به دلیل حضور زنان بی حجاب، آب یک رودخانه خشک شود، آب کل رودخانه های اروپا باید خشک می شد و خیلی بعید است که انسان این صحبت ها را به پای دین بگذارد. عکس العمل بی حجابی و بدحجابی هیچ وقت خشک شدن آب زاینده رود نیست، افراد و موجودات دیگر چه گناهی کرده اند که به خاطر حضور چند زن بی حجاب از آب زاینده رود محروم شوند؛ این موضوع، نوعی ظلم تلقی می شود و کاملا با عدل الهی منافات دارد. تعجب از آقایانی است که این گونه اظهارنظر می کنند، دنیای حاضر دنیای علم و استدلال است و ایراد سخنانی که مبنای علمی ندارد در خطبه های نماز جمعه، وهن به اسلام است.»

 «در پدیده ها و آسیب های اجتماعی نباید همواره مردم را محکوم کرد، بلکه در مواردی نیز باید خود را محکوم کنیم و از خود بپرسیم که چرا این پدیده ها در جامعه به وجود آمده و ریشه آنها چیست؟ آیا ریشه آن فقر، تنگدستی، تبعیض و اختلاف طبقاتی و فقدان عدالت اجتماعی نیست؟ بنابراین بد نیست اگر آقایان گاهی نیز خود را مقصر بدانند. چرا باید همواره دنبال این باشیم که در خطبه های نماز جمعه یک دشمن فرضی ایجاد کنیم و عصبانی شویم و بر سر افراد فریاد بکشیم. غالب سخنرانی ها به فریاد کشیدن و ایجاد دشمن فرضی تبدیل شده، این در حالی است که برخورد و خشونت راه به جایی نمی برد.»

از سوی دیگر به دنبال افشای فیش های حقوقی وحواشی آن و نطق خانم سناتور متنی در شبکه های اجتماعی منتشر گردید :

این خانم سناتورجوان یک فرد نیست. او یک جریان و یک پدیده است او نماینده یک طبقه اشرافی مذهبی و یک نوع بورژوازی تسبیح به دست است. این همان طبقه ای است که زیارت عاشورا می خواند و نذری می دهد و به ظواهر شرعی به شدت پای بند است اما فقط کافی است وارد منزلش شوید. آنجاست که مبل های گران قیمت و لباس های برند و مدرسه های خصوصی و سفرهای خارجی و... خود نمایی می کند.این همان طبقه ای است که در مراسم خواستگاری حدیث و آیه و روایت می خوانداما تا مطمین نشود که می تواند خون بورژوازی و موازنه ثروت و قدرت را حفظ کند دست به وصلت نمی زند و اگر هم بزند مسلمان حرف می زند اما فئودال عمل می کند. که البته گفتار و رفتار خانم سناتور جوان بدون شک سوالاتی برای جوانان پر مساله و نوجوانان پرسوال دنبال هویت مطرح می نماید.براستی بدحجابانان درکدام محیط اجتماعی بزرگ شدند؟

در محیط های اجتماعی ایران بزرگ شدند.

 پدر و مادرشان چه کسانی هستند؟ من و شما که تا دیرور اگر یک خال مویش پیدا می شد ناراحت می شدیم  ولی حالا برای ساپورت پوشیدن شان تشویق شان هم می کنیم.هزینه هم می پردازیم،گاهی اوقات چشم و هم چشمی هم می کنیم چون به اصطلاح « کلاس» دارد.

از چه خانواده هایی هستند؟ تصور اشتباه این است که بسیاری از ما فکر می کنیم ازخانواده های های مرفهین بی درد هستند.نه دوست من اشتباه  نکنیم و بدانیم که  درصد قابل توجه شان از خانواده کم درآمد هستند ولی...

بپذیریم که نتوانستیم  اکثریت این جوانان مان را آن گونه که شایسته است در خانه، مدرسه، مسجد، کانون های فرهنگی، و... جذب کنیم تا پایبند به هنجار های اجتماعی جامعه خود  باشند.بدن شان را نمایش دهند و این را  فرصتی برای جلب توجه بیشتر بدانند. وقار را  نه در حیاء که در بی حیایی بدانند. برخورد های خشن کردیم، شلاق زدیم، پرونده تشکیل دادیم، کار فرهنگی نکردیم، زبان شان را نفهمیدیم یا  شاید هم نخواستیم بفهمیم و ...و این هم شد نتیجه اش. بنشینیم شعر روی شلوار خانم ها را بخوانیم و ...

 می گویند:

بودا به دهی سفر کرد .

 زنی که مجذوب سخنان او شده بود از بودا خواست تا مهمان وی باشد.

 بودا پذیرفت و مهیای رفتن به خانه‌ی زن شد .

 کدخدای دهکده هراسان خود را به بودا رسانید و گفت :

 «این زن، هرزه است به خانه‌ی او نروید»

 بودا به کدخدا گفت :
 «یکی از دستانت را به من بده»

 کدخدا تعجب کرد و یکی از دستانش را در دستان بودا گذاشت .

 آنگاه بودا گفت :

 «حالا کف بزن»

کدخدا بیشتر تعجب کرد و گفت:

« هیچ کس نمی‌تواند با یک دست کف بزند»

 بودا لبخندی زد و پاسخ داد :

 هیچ زنی نیز نمی تواند به تنهایی بد و هرزه باشد، مگر این که مردان دهکده نیز هرزه باشند .

 بنابراین مردان و پول‌هایشان است که از این زن، زنی هرزه ساخته‌اند .

 برو و به جای نگرانی برای من نگران خودت و دیگر مردان دهکده ات باش...