نگاهی به مفهوم سرمایه اجتماعی و ظرفیت سازی برای تحقق آن

  مقدمه :
از دیرباز سرمایه های مورد استفاده انسان به اشکال مختلفی تقسیم بنده شده بودند که می توان به سرمایه های فیزیکی , سرمایه های مالی , سرمایه های انسانی و … اشاره کرد . اما از آغاز قرن بیستم سرمایه جدیدی مطرح شد که به سرمایه اجتماعی  (Social Capital)معروف گردید . حال باید دید سرمایه اجتماعی چیست و چه کارکردهایی دارد.
مفهوم سرمایه‌ اجتماعی در برگیرنده مفاهیمی همچون اعتماد، همکاری و همیاری میان اعضای یک گروه یا یک جامعه است که نظام هدف مندی را شکل می‌دهند و آنها را در جهت دست یابی به هدف‌های ارزشمند هدایت می‌کند. دغدغه تنزل روابط اجتماعی، از جمله موضوعاتی است که به کرات در جامعه‌شناسی کلاسیک و معاصر به چشم می‌خورد. جامعه‌شناسان معاصر برای بررسی کمیت و کیفیت روابط اجتماعی از مفهوم سرمایه اجتماعی بهره جسته‌اند.
در دیدگاه‌های سنتی مدیریت توسعه، سرمایه‌های اقتصادی، فیزیکی و نیروی انسانی مهمترین نقش را ایفا می‌کردند اما در عصر حاضر برای توسعه بیشتر از آنچه به سرمایه‌اقتصادی، فیزیکی و انسانی نیازمند باشیم به سرمایه اجتماعی نیازمندیم زیرا بدون این سرمایه، استفاده از دیگر سرمایه‌ها به طور بهینه انجام نخواهد شد.

در جامعه‌ای که فاقد سرمایه‌اجتماعی کافی است سایر سرمایه‌ها ابتر می‌مانند و تلف می‌شوند. از این‌رو موضوع سرمایه اجتماعی به عنوان یک اصل اساسی برای نیل به توسعه پایدار محسوب شده و حکومت‌ها و دولت مردانی موفق قلمداد می‌شوند که بتوانند با اتخاذ سیاست‌های لازم و ارائه راهکارهای مناسب در ارتباط با جامعه به تولید و توسعه سرمایه اجتماعی بیشتر نائل شوند.
اگر به مفهوم سرمایه اجتماعی نگاه کنيم بايد گفت : 

دولت به تنهایی و بدون حضور مردم توان انجام کاری را ندارد و از دیرباز در هر کاری مردم وارد شده و به دولت کمک کرده اند کارها به سرعت پیش رفته و جایی که مردم حاضر نبوده اند از دولت کار چندانی برنیامده است .
تفاوت بين توسعه با توسعه پايدار در آن است که در کشوري که به سرمايه هاي اجتماعي کم توجهي يا بي توجهي مي شود ممکن است به توسعه برسند ولي با يک تلنگر سقوط مي کند  ولي کشورهاي که به سرمايه هاي اجتماعي تکيه مي کنند با طوفان هاي سهمگين هم پايدار مي باشند زيرا به توسعه پايدار دست مي يابند .
با چند مثال موضوع را توضيح مي دهم .

الف : کم توجهي يا بي توجهي به سرمايه هاي اجتماعي  و عواقب خطرناک توسعه ناپايدار :
 در کشور ترکيه پ ک ک با پذيرش قواعد پارلمانتاريسم سلاح را زمين گذاشته به عرصه انتخابات مجلس حضور يافت و چند کرسي هم در پارلمان به دست آورد .
حمله به مواضع پ ک ک ، همانند انداختن کبريت افروخته به بشکه پر از باروت بود .
از ويژگي هاي کشور هاي توسعه يافته ولي ناپايدار آن است که با تلنگري ، در لحظه ، هرچه رشته اند پنبه مي شود .

1. در خبرگزاري مهر ، معاون حزب کارگر ترکیه در گفت و گو با مهر ( روز شنبه 11 مهر 1394 ) گفت :
حزب عدالت و توسعه در حال فروپاشی است/ اهداف عملیات علیه پ‌ک‌ک
پروفسور سمیه کورای معاون حزب کارگر ترکیه معتقد است: امروز حمایت مردمی حزب عدالت و توسعه روز به روز در حال کاهش است و هم اکنون این حزب برای جلوگیری از فروپاشی دست و پا می زند.
حملات گسترده هوایی نیروی هوایی ترکیه به مراکز لجستیکی  پ ک ک در کوه های قندیل واقع در شمال عراق طی ۱۰ سال اخیر بی سابقه است.
امروز حمایت مردمی حزب عدالت و توسعه روز به روز در حال کاهش است و هم اکنون این حزب برای جلوگیری از فروپاشی دست و پا می زند.

ب:  توجه به سرمايه هاي ملي و نتايج رضايت بخش حرکت به سوي توسعه پايدار:

1. نقش سرمايه هاي اجتماعي در بلاياي طبيعي :
وقتی در منطقه ای زلزله رخ می دهد قبل از آنکه دولت دست به کاری بزند این مردم و گروه های اجتماعی و غیر دولتی هستند که اقدام به کمک رسانی و انجام عملیات امدادی می کنند و بعد دولت اقدام به بسیج نیروها و پشتیبانی نموده و شاید فعالیت اصلی دولت بعد از اتمام کارها و بازسازی منطقه باشد که به هر حال  قبل از دولت این مردم و گروه های مردمی هستند که کار را به پیش می برند پس می بینیم که مردم می توانند در بسیاری از زمینه های کارهای مهمی را انجام دهند و همیشه هم نباید منتظر دولت باشند.

2. نقش سرمايه هاي اجتماعي رفع چالش هاي اجتماعي  :
خیرین در بسیاری از مناطق محروم اقدام به ساخت مدرسه , بیمارستان , ورزشگاه و … می نمایند در حالی که شاید بودجه های دولتی به سختی به این مناطق و امور اختصاص یابد اما آیا این نکته که مردم دارای توان اجتماعی هستند مسئولیت دولت را کم می کند؟

باید گفت :
خیر ، مردم می توانند خیلی از کارها را با همکاری خود انجام دهد اما دولت هم باید برای استفاده بهینه از این سرمایه عظیم مردم (که همان سرمایه اجتماعی می نامیم ) آن را تقویت نماید و با حمایت خود از گروه های مردم نهاد , اجتماعات , هیات ها , گروه های شهروندی , موسسات خیریه و … آنها را در راه ایفای این نقش حیاتی در جامعه حمایت نماید.

3. نقش سرمايه هاي اجتماعي ( عزم  ملي) :
در روزدوشنبه, 20 بهمن 1393 در سايت وزين " گروه سخن معلم مطلبي به قلم بنده درج شده به نام یک دیالوگ اتوبوسی و یک نتیجه گیری ! ( 2) در يک قسمت از ديالوگ اتوبوسي آمده است :  
"اولي به دومي مي گفت ، راهپيمايي 22 بهمن امسال ، چون حمايت از تيم مذاکره هسته اي  را در بر دارد ،من مي خواهم امسال پس از چندين  سال ،به خاطر حمايت از تيم مذاکره هسته اي در يک عزم ملي ( در راهپيمايي 22 بهمن  ) شرکت کنم .   "
همان طور که خوانندگان محترم اطلاع  دارند :هم برگزاري باشکوه راهپيمايي 22 بهمن و هم به فرجام رسيدن برجام نشانه يک عزم ملي است . اجماع اصلاح طلب، ميانه رو، اصولگرا  که همه مردم با همه سليقه ها را به صحنه مي آورد را عزم ملي يا سرمايه هاي اجتماعي مي گويند .

4. نظرعلي لاريجاني به سرمايه هاي اجتماعي ( وفاق ملي ) :
در خبر گزاري دانشجويان ايران ايسنا آمده است (5) :چهارشنبه ۱۴ بهمن ۱۳۹۴
لاریجانی: انتخابات بهترین تجلی گاه وفاق ملی است
علي لاريجاني رياست محترم مجلس شوراي اسلامي
رییس مجلس شورای اسلامی با تاکید برضرورت حفظ وحدت، همگرایی و ایجاد وفاق ملی، گفت: انتخابات بهترین تجلی گاه وفاق ملی به شمار می آید.
 علی لاریجانی همزمان با فرارسیدن سی و هفتمین سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران و ایام اله دهه فجر در دیدار با اعضای شورای مرکزی و جمعی از نمایندگان عضو فراکسیون حامیان انقلاب اسلامی تاکید کرد: باید تلاش کنیم مجلس محلی برای تجمع نخبگان باشد.
رییس مجلس شورای اسلامی به ضرورت افزایش ظرفیت سه قوه اشاره کرد و گفت: با توجه به گشایش پیش آمده در مساله هسته ای و تلاش دشمنان منطقه ای و بین المللی برای تحت شعاع قرار دادن این موضوع، نیازمند صف آرایی بر اساس وفاق ملی هستیم.
وی با تاکید به برگزاری شکوهمند دو انتخابات پیش رو (خبرگان رهبری و مجلس شورای اسلامی )، بیان داشت: در شرایط حساس منطقه ای، نیازمند همگرایی و وفاق ملی در داخل کشور هستیم.
لاریجانی با اشاره به اینکه در وضعیت به هم ریخته امنیتی در منطقه برگزاری انتخابات رقابتی شکوهمند بسیار حایز اهمیت است، افزود: در شرایط حساسی که به سر می بریم برگزاری انتخابات پرشور و با حضور حداکثری در ارتقای جایگاه ایران درعرصه بین‌المللی بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
وی با اشاره به نقش تشکل های سیاسی و به ویژه جبهه حامیان انقلاب اسلامی در افزایش میزان مشارکت مردم، افزود: جبهه حامیان انقلاب اسلامی به عنوان یک تشکل تاثیر گذار سیاسی می تواند موجی همراه با شور و نشاط انتخاباتی را در جامعه ایجاد کرده و منجر به افزایش سطح مشارکت اقشار مختلف مردم در پای صندوق های رای شود.
اولویت جبهه حامیان انقلاب اسلامی تلاش برای افزایش میزان مشارکت است

5. فصل برجام ملي حسن روحاني رياست محترم جمهور مردم براي حل مسائل داخلي (4)
حجت‌الاسلام والمسلمين حسن روحاني در مراسم روز فناوري فضايي اظهار كرد: امروز نياز به يك برنامه جامع مشترك ملي داريم چرا كه از برجام1 عبور كرده‌ايم و بايد برجام 2 را آغاز كنيم.

وي افزود: موافق، مخالف و منتقد همه بايد دست به دست هم بدهند تا مشكلات كشور را حل كنيم چرا كه ما در اهداف ملي و توسعه كشور اختلاف نداريم و خوشبختانه در حل مشكلات اصلي كشور نظرات به هم نزديك است. رييس‌جمهور ادامه داد: بايد آن چيزهايي را كه مي‌توانيم به مردم واگذار كنيم و دستگاه‌هاي دولتي را كوچك و چابك‌سازيم. بخش‌هايي كه مي‌توان به مردم و بخش خصوصي واگذار كرد بايد به آنها واگذار شود. در فناوري‌هاي نو نيز بايد اولويت‌بندي و بر مبناي آن اولويت‌ها حركت كنيم. بايد برنامه‌هاي‌مان را براي مردم توضيح بدهيم تا مردم در سياست گذاري حضور پيدا كنند و اطلاعات شفاف در اختيارشان قرار گيرد.

رييس‌جمهور در بخش ديگري از صحبت‌هاي خود با تبريك و گرامي داشت دهه مبارك فجر، افزود: در بهمن 57 انقلاب ما تمام تاريخ آن ايام را تحت‌تاثير قرار داد و هفته‌ها و شايد ماه‌ها حركت انقلابي مردم اين سرزمين در صدر اخبار جهان بود. وقتي انقلاب پيروز شد برخي فكر مي‌كردند كه اين مردم تنها چند هفته و چند ماه به آرمان خود دست مي‌يابند اما به‌زودي انقلاب سرنگون خواهد شد. وي ادامه داد: تعبير سياستمداران آن دوره اين بود كه روحانيت، امام و مردم توانستند رژيم قبل را سرنگون كنند اما ساختن نظام نو امكان‌پذير نخواهد بود.
خوشحالم كه سي و هفتمين سال انقلاب با يك تحول ديگر همراه شد و مردم ما ايستادند و تحريم‌ها، فشارها و سختي‌ها را به جان خريدند. اگر ايستادگي مردم، درايت و ارشاد مقام معظم‌رهبري و كارداني كاردانان و كارشناسان باتجربه و فداكار پشت ميز مذاكره نبود، امروز نمي‌توانستيم شاهد فرجام برجام باشيم.
رييس‌جمهور خاطرنشان كرد: همه فشارها براي تسليم مردم ما در برابر قدرت‌هاي جهاني بود و اين مقاومت‌هاي مردم به خاطر اين بود كه بگوييم مي‌ايستيم اما در برابر حرف زور سر تواضع و تسليم فرود نمي‌آوريم. اين شعار و عمل مردم ما بود. آنچه در طول 30 ماه گذشته تحقق پيدا كرد اعتقاد به اين سخن بود كه مي‌توان با دنيا حرف زد و با منطق، افكار عمومي دنيا را تحت‌تاثير قرار داد و مي‌توان در معامله با دنيا كاري كرد كه پيروز شويم و طرف مقابل هم احساس شكست نكند.
براي اين كار به وحدت، همدلي و همزباني نياز بود لذا سال وحدت و همدلي نامگذاري شد تا در برابر قدرت‌هاي بزرگ به اين نتيجه برسيم.
رييس‌جمهور در پايان گفت: من در برابر همه آنهايي كه به نام ملت ايران و براي مردم ايران تلاش مي‌كنند سر تعظيم فرود مي‌آورم.

6.خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران ( 5) مورخ 20 دي ماه 1394 آمده است :
حمایت رهبری از مشارکت حداکثری در انتخابات اسفند 1394
آیت الله خامنه ای صبح روز گذشته در دیدار پرشور با مردم قم، ضمن تجلیل از قیام تاریخ ساز 19دی 1356 مردم این شهر، بر مشارکت همه مردم در انتخابات های پیش رو، حتی کسانی که نظام را قبول ندارند تاکید کردند.  آیت الله خامنه ای با تأکید مجدد برضرورت شرکت همه واجدان شرایط رأی دادن در انتخابات افزودند: همچون گذشته اصرار داریم که همه، حتی کسانی که نظام را و رهبری را قبول ندارند پای صندوق ها بیایند چرا که انتخابات متعلق به ملت، ایران و نظام جمهوری اسلامی است.
بر اساس این گزارش، حضرت آیت ا... خامنه ای شرکت همگان در انتخابات را موجب پایداری و تقویت نظام اسلامی، استمرار تأمین امنیت کامل، افزایش اعتبار و آبروی ملت در چشم جهانیان و باعث ابهت جمهوری اسلامی ایران در نزد دشمنان خواندند.

خلاصه آن که :
اگر سرمایه اجتماعی را ارتباط و شبکه‌های اجتماعی‌ای که می‌توانند اطمینان و حس همکاری را در میان افراد حاضر در شبکه‌های مورد بحث ایجاد کنند بدانیم، آنچه بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند نقش نهادهای جامعه مدنی در تشکل این سرمایه است.

حال بعد از اینکه اهمیت سرمایه های اجتماعی را فهمیدیم سوالی که مطرح می شود این است که برای تقویت و حمایت از آن چه باید کرد؟

آیا این سرمایه ثابت است یا با تلاش می توان آن را افزایش داد؟

در پاسخ باید گفت اگر امروز بر وجود کارهای گروهی و حضور اقشار مردم در صحنه های مختلف تاکید می شود (پیاده روی های همگانی – جشن های عمومی – مراسمات دینی مانند ایام محرم و ماه مبارک رمضان – گروه های خیریه – گروه های شهروندی مانند گروه زیست محیطی و …) همانا استفاده از سرمایه های اجتماعی و بسط و گسترش آنها مد نظر است چون اثرات آنها اثبات شده و می دانیم که هر چقدر سرمایه اجتماعی افزایش یابد موجب رشد و توسعه روزافزون جامعه خواهد شد پس باید تا حد ممکن در تقویت فعالیت های فوق و هرگونه فعالیت دیگری که موجبات رشد سرمایه اجتماعی می شود تلاش کرد بدین منظور باید از اجتماعات مردم مانند گروه های غیر دولتی ، گروه های ورزشی ، هیات ها ، گروه های دوستی ، اتحادیه ها و …بهترین استفاده را انجام داد و با حمایت و تقویت این گروه ها سرمایه های اجتماعی را دایما در حال رشد قرار داده و آماده استفاده در جهت توسعه پایدار جامعه نگه داشت.

 نتيجه گيري :
عزم ملي که بنده مطرح کرده ام .
وفاق ملي که دکتر علي لاريجاني رياست محترم مجلس شوراي اسلامي مطرح کرده اند .
برجام 2 که دکتر حسن روحاني رياست محترم جمهور مردم  مطرح کرده اند .
مشارکت حداکثري که رهبر معظم انقلاب مطرح نموده اند .
همه يعني توجه به سرمايه هاي اجتماعي و نگاه به توسعه پايدار است .
حضور فعال همه آحاد ملت، در انواع عرصه هاي اجتماعي، يک سرمايه اجتماعي است .
برگزاري انتخاباتي فراگير،
حضور گسترده و آگاهانه در راهپيمايي 22 بهمن را فراهم مي آورد.

منابع :

1. خبرگزاري مهر ، معاون حزب کارگر ترکیه در گفت و گو با مهر
2. سايت وزين " گروه سخن معلم
3. خبرگزاري دانشجويان ايران ايسنا
4. روزنامه اعتماد
5 . خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران