شفاف سازی (راه کارهای مبارزه با فساد)

نقش سازمان های مردم نهاد و رسانه ها و مطبوعات در این زمینه بسیار مهم است .اگر چه ممکن است خطاهائی هم داشته باشند ، اما منافع زیاد آن را باید توجه کرد وخطاهارا اصلاح نمود. قوانین فعلی ما و بگیر و بندها چنان است که آنها را به شدت محتاط نموده و عطایش را به لقایش می بخشند .
واقعیت این است که ساختار مجلس شورای اسلامی ما و نحوه انتخاب نمایندگان و علائق آنان در طول دوره مجلس به گونه ای است که مبارزه با فساد را سخت می کند . قریب به اتفاق نمایندگان ما نیت های خیر خواهانه دارند اما چون قدرت زیادی برای تائیر گذاری بر قوه مجریه دارند ، این اهرم با بهانه کمک به حوزه های انتخابیه ، می تواند به یکی از مولد های فساد تبدیل شود .

نمایندگان ما بدون هیچ تشکلی وارد مجلس می شوند لذا نظام کنترلی بررفتار آنها وجود ندارد

 تعریف: ریشه فساد فعل لاتین Rumpere به معنای شکستن است که اولین بار توسط ارسطو (400سال قبل ازمیلادمسیح، از شاگردان افلاطون و معلم اسکندرمقدونی)به کاربرده شد،بنابراین در فساد چیزی می شکند یا نقض می شود که آن ممکن است رفتار اخلاقی یا شیوه قانونی و غالبا"مقررات اداری و مالی باشد.
طبق تعریف بانک جهانی،سازمان تجارت جهانی و سازمان شفافیت بین الملل، فساد سوء استفاده از اختیارات حکومتی (قدرت عمومی) برای کسب منافع شخصی (خصوصی) یا گروهی است.
که این تعریف مورد توافق عمومی در جهان است،هر گونه رفتار اداری که مغایر با قوانین باشد و در آن انتفاع شخصی مطرح باشد فساد اداری تلقی می شود.
بدیهی است چنین تعریفی وقتی جامع است که قوانین و حدود آن کاملا" واضح و فراگیر باشد.
فساد عمدتا"در بخش دولتی (منظور قوای سه گانه) است و نوعی فساد خائنانه به شمار می‌آید. یک بدنه‌ ای فاسد حکم‌فرمایی، می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر باقی بخش‌های جامعه داشته باشد و همه بخش های دولتی وخصوصی را فاسدکند.
سازمان شفافیت بین‌الملل( Transparency International)یک سازمان غیر دولتی است که در سال ۱۹۹۳ تأسیس شد و دفتر اصلی آن در برلین، آلمان قرار دارد. هدف این سازمان که در حدود ۱۰۰ کشور نمایندگی دارد تلاش برای مبارزه با فساد و افزایش آگاهی در مورد آن است. این سازمان به طور سالیانه اقدام به انتشار شاخص ادراک فساد می‌کند. سنجش فساد به استفاده از شاخص‌های نظیر فساد، اختلاس، رشوه‌گیری، خرید و فروش پست‌های دولتی،خرید و فروش آرای طبقات فقیر، رشوه‌پذیری دستگاه قضایی، فساد مالی در میان سیاست مداران و مقام‌های دولتی و عدم مقابله کافی یا ناکارآیی در پیکار علیه مواد مخدراست.
اشکال مختلف فسادعبارتنداز:
فسادممکن است خرد و کلان یاکوچک وبزرگ باشد.
فسادکوچک مثل پارتی بازی درصف خرید نان و فساد بزرگ مثل اختلاس بیت المال.
1-فساد سیاسی: این فساد بدخیم ترین فساد است که تمام تصمیم گیری ها و سیاست گزاری های یک کشور رابه فساد و مافیا می کشاند و شامل انتخابات غیرآزاد که منجربه انتخاب افراد نالایق می شود،امتیاز سیاسی به گروه یا قشرخاص، خویشاوندسالاری درانتصابات دستگاه های حکومتی، جلوگیری از فعالیت احزاب سیاسی، سرکوب و ردصلاحیت مخالفین سیاسی،مدیریت دائم العمری،سرکوب رسانه ها و خشونت پلیس در برابر معترضان مسالمت جو.
2-فسادپلیس: فساد پلیسی نوع خاصی از سوء رفتار پلیس است که جهت کسب منافع مالی، منافع شخصی و یا ترفیع رتبه برای مأموران پلیس در ازای عدم تعقیب یا تعقیب انتخابی،دریافت رشوه از رانندگان، تجسس یا دستگیری روی می‌دهد. نوع رایجی از فساد پلیس، چشم‌پوشی از جرم یا دریافت رشوه در ازای عدم گزارش موارد مرتبط با مواد مخدر، حلقه‌های سرقت یا فعالیت‌های غیرقانونی است. نوع دیگری از آن تعیین کردن قوانین به شکلی است که از متهمین یا مظنونین رفع اتهام شود.
3-قوه‌ی قضاییه : فساد در قوه‌ی قضاییه شامل سوء رفتار قضات از طریق دادن یا گرفتن رشوه، دادن حکم‌های نامناسب به متهمین، انتخابی شنیدن یا قضاوت کردن دعواها و مواردی از این دست می‌باشد.
عدم استقلال کانون وکلا،برگزاری محاکمات غیرعلنی در اتهامات غیرامنیتی،عدم امکان شکایت شهروندان عادی از بالاترین مقام قضایی کشور،پاسخگو نبودن رئیس دستگاه قضا در برابر مجلس و نهادهای مدنی،عدم امکان محاکمه نظامیان دردادگاههای غیرنظامی ازجمله معیارهای سازمان شفافیت بین المللی درخصوص فسادقضایی است.
4- فساد دولتی در بسیاری از کشورهای درحال‌ گذار و کشورهای در حال توسعه به شایع دیده می شود.
انتصابات فامیلی، رواج پارتی بازی،اختصاص بودجه به سازمان هابر اساس روابط، قاچاق کالا با رانت دولتی ازجمله آنهاست.
5-فسادقوه مقننه:شامل تصویب قوانین غیرشفاف،تعریف نکردن جرایم، به چالش کشیدن دولت برای گرفتن امتیازسیاسی،سکوت دربرابربی عدالتی،بی تفاوتی نسبت به فقر.
6-فسادفرهنگی:  دروغگویی، ریاکاری، برتری طلبی،چندشخصیتی، دگماتیسم(فسادفکری)،مشارکت گریزی شهروندان از اشکال مهم فساد فرهنگی است.
7-فسادپزشکی: صدورگواهی کذب استعلاجی و...،دریافت پول زیرمیزی ازبیمار و...
8-فسادعلمی:خرید و فروش پایان نامه،گرفتن رشوه برای دادن نمره،تقلب درامتحانات و...

در ایران شعارهای زیاد و عدم مبازره جدی با فساد کار را به جائی رسانیده است که نوعی " رخوت وسستی " در این زمینه مشاهده می شود . گوئی امیدها برای مبارزه کامل و همه جانبه با فساد روز بروز کم رنگ تر می شود .اغراق نیست اگر ادعا کنیم که به تدریج جامعه و مسئولان با فساد " خو " کرده اند و گوئی کار به جائی رسیده است که حتی " کمی " از آن را هم بدون اشکال نمی بینند . حساسیت ها نسبت به پدیده فساد های خرد و کوچک کم تر شده و آن را به نوعی " توجیه " می نمایند . اما چرا به این نقطه رسیده ایم ؟ چرا ناامیدی و یأس به تدریج سایه خود را گسترده تر می کند و امید به آینده بدون فساد را کم فروغ تر؟ آیا باید تسلیم وضع موجود شد ؟ راه کار چیست ؟

الف : تا وقتی مبارزه با " فساد پس از وقوع "آن و توسط دستگاه های نظارتی و اطلاعاتی وقضائی صورت گیرد، وضع همین است ! مبارزه با فساد باید" پیش از وقوع آن "صورت گیرد. بسیاری از قوانین و مقررات و ضوابط و اختیارات مسئولان مربوطه بالاخص در حوزه هائی که امضای طلائی دارند ، باید مورد بازنگری دقیق قرار گیرد . این واقعیت را بپذیریم که بخش عمده مبارزه با فساد مربوط به اقداماتی هست که اساساً امکان پدید آمدن فساد را منتفی کند نه اینکه پس از وقوع آن به فکر مقابله فیزیکی بیافتیم .

ب : مبارزه واقعی با فساد جز با کوچک کردن حجم دولت و واگذاری امور به بخش خصوصی واقعی صورت نمی گیرد." دولتی نفتی " همواره در معرض فساد قرار دارد . دولت نفتی هم حجیم است و هم آماده فساد پذیری . اساساً اقتصاد متکی به نفت ، بدون وجوددمکراسی چاره ای جز تشکیل دولت های بزرگ و مستعد فساد ندارد . به میزانی که دولت کوچک شود و نفت از بودجه جاری کشور حذف شود مانند نروژ و انگلستان ، فساد کمتر رخ خواهد داد .

ج : اقتصاد شبه دولتی ، هم بلای جان اقتصاد است و هم فساد پذیر . وقتی بنگاه های متعدد اقتصادی مربوط به بانک ها و بیمه ها و صندوق ها و نهادهای قانونی و نیروهای نظامی و انتظامی و اطلاعاتی تشکیل می شود که یک سر در بودجه های عظیم دولتی و بنگاه های عمومی دارند و یک سر در بخش خصوصی ، معلوم است که فساد رشد می کند . نظام می تواند با قاطعیت با این پدیده شوم یعنی اقتصاد عظیم شبه دولتی مقابله کند تا هم سلامت و عدالت اقتصادی بیشتر شود و هم مبارزه با فساد آسان تر گردد . ذکر این نکته نیز ضروری است که یکی از عوامل مهم جلوگیری از مبارزه با فساد همین دست های پنهان و نیمه پنهان و لابی های قدرت است که جلوی مبارزه با فساد را می گیرد .این دست ها،عمدتاً در "بخش اقتصادشبه دولتی " است.
اقتصاد یا کاملا"دولتی یاخصوصی باشد،نهادهای شبه دولتی نیز در صورت فعالیت اقتصادی ارکان خود را دمکراتیک واعضای مدیران را انتخابی نمایند.مدیران منتخب دولت مجبورندسیاسی کار باشند.
د : برخورد با مسئولانی که به هر شکلی در فساد نقش دارند ، باید با قاطعیت و در همان دوره مسئولیت آنها صورت گیرد. در هر منصبی که باشند ، اهمیت ندارد.تجربه چین و دیگر کشورها در برخورد قاطع با مدیران متخلف را باید مشاهده نمود .
ه : نقش سازمان های مردم نهاد و رسانه ها و مطبوعات در این زمینه بسیار مهم است .اگر چه ممکن است خطاهائی هم داشته باشند ، اما منافع زیاد آن را باید توجه کرد و خطاها را اصلاح نمود. قوانین فعلی ما و بگیر و بندها چنان است که آنها را به شدت محتاط نموده و عطایش را به لقایش می بخشند . می توانیم آنها را به جای غوطه خوردن در وادی های روزمره سیاسی به وادی مبازره با فساد بکشانیم و در جهت منافع ملی از آنها استفاده کنیم .

ز : فرهنگ عمومی جامعه هم بسیار مهم است . به هر میزانی که نظام سیاسی به سمت ارادت سالاری و تملق و چاپلوسی و دو روئی پیش رود ، فاسدان مجال بیشتری برای رشد و نمو پیدا می کنند . گروه گرائی و قبیله گرائی سیاسی در تغییرات قوا موجب رشد فساد می شود . اگر می بینیم که نفاق رفتاری و چندشخصیتی شدن افراد جامعه بیشتر و بیشتر شده است ، بدانیم که فساد مالی نیز در حال رشد است !

آخر سخن اینکه نقش بسیار مهم در فساد و نیز مبارزه با آن در ساختمان بهارستان نهفته است . واقعیت این است که ساختار مجلس شورای اسلامی ما و نحوه انتخاب نمایندگان و علائق آنان در طول دوره مجلس به گونه ای است که مبارزه با فساد را سخت می کند .

قریب به اتفاق نمایندگان ما نیت های خیر خواهانه دارند اما چون قدرت زیادی برای تائیر گذاری بر قوه مجریه دارند ، این اهرم با بهانه کمک به حوزه های انتخابیه ، می تواند به یکی از مولد های فساد تبدیل شود . نمایندگان ما بدون هیچ تشکلی وارد مجلس می شوند لذا نظام کنترلی بررفتار آنها وجود ندارد .

مراجعات مردمی و نیازهای حوزه انتخابیه ، موجب فشار آنها بر قوه مجریه برای اعمال نظرات آنها می شود . اگر دقت فرموده باشید، در چند پرونده اخیر فساد،نام چند نماینده مجلس هم وجود داشت .
در سیستم فعلی نماینده برای انتخاب مجدد خود ، مجبور می شود که بعضاً امتیازهائی را بدهد و یا سکوت های مصلحت دار ( ! ) بنماید . اینجا نقش پیوند قدرت و ثروت که محصول آن فساد است ، بیشتر هویدا می گردد . مقصر نماینده مجلس نیست . تقصیر متوجه ساختار فعلی مجلس شورای اسلامی حدوثاً و بقائاً است .
انتخابات مجلس درکشورهای فساد گریزی مثل سنگاپور، فنلاند و...به صورت حزبی واستانی برگزار می شود و ردصلاحیت ها توسط احزاب انجام می شود .

در پایان تاکید می گردد که فساد هر روز پیچیده تر و گسترده تر و پر نفوذ تر می شود . مبارزه امروز با آن به مراتب آسانتر از مبارزه فرداست.

راهکارعملی برای مبارزه بافساد
1-اصلاح ساختار: انتخابی کردن تمام ارکان حکومت با فرآیند انتخابات آزادجهت گردش نخبگان.
2-تصویب واجرای قانون" ضدفساد".
3-تصویب و اجرای قانون"ضدانحصار".
4-کاهش تصدی گری حکومتی و واگذاری اموربه بخش خصوصی.
ساختار نهادهای شبه حکومتی دمکراتیک شود و حداقل50%اعضای هیئت امناء یاهیئت مدیره آنها توسط ذی نفعان انتخاب شوند.
5-حقوق ومزایای تمام مسئولان حاکمیت مشخص و در سایت دولت قرارگیرد.
6-آزادی رسانه ها و آزادی اطلاعات به کاهش فسادکمک می کنند .

*سخن معلم محلی برای بیان دیدگاه های مختلف در حوزه آموزش و پرورش است و انتشار آن ها در این تارنما الزاما به معنای تایید آن ها نیست .
 *هر گونه نقل مطالب و اخبار فقط با ذکر دقیق منبع مجاز است.

* همکاران و معلمان گرامی ، اخبار و یادداشت های خود را می توانند به آدرس  این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید  ارسال نمایند.