مشروطیت ؛ اولین تجربه دموکراتیک ایرانیان

در تاریخ هر کشور، برخی رویدادها و حوادث به عنوان نقطه عطف و سرآغاز تحول فراگیر ظهور و بروز یافته و تقریباً تمامی مناسبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را به هم می ریزند.به همین دلیل چنین رویدادهایی همواره در معرض ارزیابی، اثرسنجی و آسیب شناسی نیروهای اجتماعی و مراکز علمی بوده و از زوایای متعدد روند شکل گیری و دامنه تغییرات مترتب بر آن ها مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.

در تاریخ پر فراز و نشیب ایران ، « انقلاب مشروطیت » از این ویژگی برخوردار است.

با به ثمر نشستن تلاش ها و جانفشانی مردم و پیروزی انقلاب مشروطیت، تحولی عمیق در شئون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران پدیدار شد.

در گام اول ساختاری حقوقی به عنوان میثاق ملی تدوین یافت و بر مبنای آن مناسبات عرصه حاکمیت، نقش مردم در چرخه قدرت، جایگاه قوه مجریه، پارلمان و قوه قضاییه مستقل و حدود اختیارات شخص پادشاه تعریف و تبیین شد.هر چند بر این منشور به عنوان اولین تجربه ملتی استبداد زده، اشکالات و ابهامات بسیاری سایه افکنده بود ولی از ظرفیت مهار قدرت و تضمین نقش آفرینی مردم در عرصه سیاسی و اجتماعی برخوردار بود. در تکوین هر پدیده و جنبشی مجموعه ای از عوامل به صورت مکانیکی عمل و بستر مناسبی برای بروز و ظهور آن فراهم می آورند که بدون تحلیل این عوامل ماهیت جنبش در ابهام باقی می ماند.

برای درک عوامل بسترساز و مستعد کننده جامعه در گرایش به مشروطیت، بررسی جایگاه متغیرهایی چون: اوضاع بین المللی و نقش رسانه ها و نیروهای اجتماعی به عنوان واضعان، پدیدآورندگان و ناشران افکار نوین و ساختارشکن ضروری است.تغییر در معادلات قدرت جهانی و آشنایی ایرانیان با اندیشه های جدید، درک راز پیشرفت و پیشتازی فراگیر غرب و آگاهی ملی نسبت به عمق فاجعه عقب افتادگی جامعه ایران در مقایسه با جوامع دموکراتیک که از طریق کانال های مختلف حاصل آمد؛جامعه ایران را مستعد انقلاب کرد.

عوامل بسترساز بیداری ایرانیان را می توان در سه محور:

1- نقش رویدادهای خارجی

2- نقش کتاب و مطبوعات

3- نقش نیروهای اجتماعی

مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. تحولات خارجی و تغییر در معادلات قدرت بین الملل در روند بیداری ایرانیان و تسریع در نتیجه دهی جنبش مشروطیت سهم عمده ای بر عهده گرفت.در این میان پیروزی ارتش ژاپن بر ارتش نیرومند روسیه تزاری بازتاب گسترده ای در ایران داشت و نقش ویژه ای در چارچوب حرکت های آزادی خواهانه کشورهای استبداد زده ای چون ایران بر عهده گرفت.از سویی به دنبال ایجاد حکومت مشروطه در ژاپن، این کشور مسیر توسعه را به سرعت پیمود و امور اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی آن دستخوش اصلاحات بنیادینی شد. پیشرفت برق آسای یک کشور آسیایی مایه اعجاب و تحسین ایرانیان شد و مردم این تحول شگرف را نتیجه تشکیل حکومت مشروطه در ژاپن ارزیابی کردند.

فن آوری چاپ و نشر پس از ورود به ایران زمینه ساز تحولات فکری عمیقی شد. انتشار کتب و نشریات با گرایشات متنوع، جامعه بسته و ابتدایی ایران آن روز را با مفاهیم مدرن آشنا و چشم اندازی خیره کننده از پیشرفت همه جانبه غرب در برابر ملت گشود.

مطبوعات چاپ شده در خارج نیز با کمترین محدودیت به دست مردم می رسید. روزنامه هایی چون: اختر استانبول، حکمت و پرورش مصر، قانون لندن، حبل المتین کلکته و ثریای قاهره در آگاهی بخشی و جهت دهی افکار و تبیین توسعه غرب به موازات عقب افتادگی مفرط جامعه ایرانی نقش تعیین کننده ای ایفا کردند. این مطبوعات بسیاری از تابوها را شکسته و واقعیاتی که بیان آن ها عواقب سنگینی در داخل کشور داشت؛ به اطلاع مردم رساندند. انتشار کتاب نیز به مانند روزنامه، بخشی از جامعه را با افکار نوین آشنا و عمق فاجعه عقب افتادگی ایران در تمام عرصه ها را هویدا ساخت.

کتاب های این دوره با شیوایی تمام از پیشتازی اروپا و پسرفت دردآور ایران سخن رانده و با لحنی گزنده و افشاگرانه حاکمیت مستبدانه قاجار را عامل گرفتاری های کشور خواندند. برخی از این کتاب ها که با زبان داستان، فقر، بی سوادی، تحجر، ستمگری حاکمان، بی قانونی، هرج و مرج، عقب ماندگی صنعت و تجارت و فقدان آزادی را بازتاب داده اند؛ نقش مؤثری در فرآیند بیداری ایرانیان بر عهده گرفتند.به طوری که نقش بیدارگرانه روزنامه ها و کتب این دوره در آشناساختن مردم با پاره ای اندیشه های جدید در زمینه قانون خواهی، مشروطه، تفکرات فلسفی و اجتماعی و نوگرایی صنعتی مورد توجه مشروطه پژوهان قرار گرفته است.

در هر جامعه ای نخبگان علمی و فکری ، خالق و پیشاهنگ تحولات اجتماعی و سیاسی اند و در جایگاه ایدئولوگ نظام و مردم در مرکز جنبش قرار می گیرند.

انقلاب مشروطه اولین تحول در تاریخ ایران است که تقریباً تمام اقشار جامعه را درگیر خود ساخت و نیروهای اجتماعی به تدریج به آن پیوستند. روحانیت نواندیش و طبقه روشنفکری دل به دریا زده و با آگاهی از هزینه های سنگین آزادی خواهی، دوای دیکتاتوری، جهل،فقر، بی قانونی، خرافه پرستی، فساد اداری و عقب افتادگی تکنولوژیک را ایجاد حکومت مشروطه اعلام کردند.بی شک اگر تمامی اقشار جامعه در این حرکت مقدس کنار هم قرار نمی گرفتند؛ جنبش ملت بزرگ ایران هرگز ثمره شیرین خود را نمی چید.

به هر حال مظفرالدین شاه قاجار در برابر خواست عمومی و اوج گیری نهضت عقب نشست و در چهاردهم مرداد ماه 1285 خورشیدی فرمان مشروطیت را امضاء و ابلاغ کرد تا ملت ایران اولین تجربه دموکراتیک خود را جشن بگیرد.

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید