چرا شریعتی متهم است؟ ( به بهانه 29 خرداد، سالگرد درگذشت دکتر علی شریعتی)

   علي شريعتي هر كه باشد و هر چه كرده باشد، تبيين و تحليل آثار و افكار او به عنوان یک معلم و كسي كه در تاريخ فرهنگي اين ملك ردپائي از خود برجاي نهاده است، ضرورت دارد. ماهيت كار و فكر شريعتي نظير اغلب در گذشتگان معروف، متاسفانه دستخوش تحريف گشته است.مظلوميت بعد از مرگ و تا الان شريعتي ، اقامه فرهنگ سكوت در برابر آثار و افكار او ، ابزاري نمودن فكر و نام او براي سوءاستفاده ها و نام گذاري هاي مختلف، شفاف و روان نساختن سياست مواجه با افكار و آثار وي دررسانه هاي جمعي و منابع آموزشي؛ تنها بخشي از مصاديق بارز موضوع تحريف شريعتي هستند. تحريفي که در نهايت به فرسودگي يكي از ستون هاي حداقل فكري انقلاب و نسل انقلابي منجر خواهد شد. گفتني است که اين تحريف بيشتر از ناحيه دوستان و هواداران او صورت گرفته است که معمولاً تحليل به جاي تجليل از او را تاب نياورده اند. به همين جهت، حرمت و ابهت شريعتي به وسيله دشمنان و مخالفان او بيشتر و بهتر محفوظ شده است، چرا كه آنها ضمن وقوف به خطرات و اثرات فكر او در منافع خود، به خوبي مي دانند که چرا او را دوست ندارند؛ در حالي كه اغلب دوستان وي ،متاسفانه به درستی نمي دانند چرا او را دوست دارند. براي همين است كه تا الان بيشترين بررسي هاي صورت گرفته درباره شريعتي بيشتر از جانب مخالفان وي بوده است كه البته اغلب سبب خير شده اند و در ويرايش و پيرايش شخصيت فكري او فتح بابي نموده اند.

به طور كلي شريعتي از يك سري ويژگي هاي به ظاهر متناقضي برخوردار بود و وجود هم آنها، دشواري هائي در فهم ذهن وزبان او پديد آورده اند :

الف- روشنفكري و دينداري

عبارت روشنفكر مذهبي، ازطرفي معرف كار و فكر شريعتي و از طرف ديگر باعث همه دشواري هاي فعالیتهای او و نيز دشواري هاي ديگران در فهم وي بوده است.در اين تركيب نامتجانس، دو واژه ی بي ارتباط و حتي بيگانه با هم در كنار هم قرار گرفته اند.

شريعتي در مقام يك روشنفكر ديني و منتقد ماركسيسم و كمونيسم، از سوي طبقه روشنفكران جامعه متهم به عقب ماندگي بود.به طوري كه آنها مي گفتند اگر شريعتي افكار مذهبي نداشت، بت روشنفكران ايران مي شد.افكاري که در نظر آنها نه در يك معناي وسيع جهاني، واقعاً ديني بود و نه حتي در يك مفهوم وسيع دنياي مسلمان، اسلامي. بلكه تنها در يك معناي محدود مذهبي و آن هم شيعي احساساتي بود. از طرف مقابل ،در نگاه نهاد سنتي و متحجر که عقیده داشتند اسلام با روشنفکری تجانسی ندارد، نيز متهم به الحاد و بدعت آفريني و تفسير به راي نمودن در دين بود. جمع زدن بين اين دو وآشتي دادن اين دو طبقه البته عمده دل مشغولي شريعتي بود و اين به همان اندازه که جالب و لازم بود، مشكل و حتي غير ممكن مي نمود. به جاي تجليل، او را تحليل نمائيم و يادمان باشد که بهترين و ساده ترين راه براي كوبيدن يك نفرـ به گفته خود او- آن نيست که خوب به او حمله شود بلكه آن است که بد از او دفاع شود.

ب - پرحرفي و بي باكي

قريب 90% آثار شريعتي را تقريرات او تشكيل داده اند و لذا او پيش از آنكه بنويسد، حرف مي زده است.آنها که اهل خطابه و صحبتند مي دانند که بالاخره انسان جايز الخطاست و در حين صحبت، حرف حرف مي آورد و احتمال نسنجيده و نامربوط و از سراحساسات حرف زدن هست، آن هم براي كسي چون شريعتي که هم بيم فوت وقت را داشت و هم از سردردمندي حرف مي زد. اين موضوع به اضافه دست ندادن فرصتي به او تا شخصاً حرفها و گفته هاي خود را تنقيح و تصحيح و بازبيني نمايد، زمينه اي شد تا افكار وي در هاله اي از ابهام قرار گيرد. علاوه بر اين، شريعتي به گاه صحبت، بي باك و بي پروا هم بود.چندان كه اصلي ترين درسي که مي توان از روش و منش او فراگرفت، همين گستاخي و بي باكي اوست. براي او که از سر درد سخن مي گفت و درد دين و مذهب را داشت، هول نام ونان معني نداشت و تمام نفرين ها و آفرين ها بي ثمر بود.

ج- حريت و روحانيت

از آن جائي که كار آرايشگري دين و مذهب، لااقل تا آن روزها به دست روحانيون بود ،اکنون با ظهور شريعتي، ثبات و اقتدار اجتماعي آنها به خطر مي افتاد. به گمان آنها اين جوانك با يك اصلاحات عجيب و غريب فرنگي و علي الظاهر از سر دلسوزي براي دين، به كمين محاكمه و خلع يد روحانيون و شكستن انحصارشان نشسته بود. البته نبايد ارادت و محبتي را که شريعتي به روحانيون و اعتقاد و احترامي را که به نقش اجتهاد و روحانيت اصيل داشت، از ياد برد.به طوري كه به خاطر حساسيت و اهميتي که به تجهيز و تقويت مسئله اجتهاد قائل بود، به بازنگري و اصلاح در آن نيز كوشيد و به جاي دو اصل عقل و اجماع مربوط به منابع فقه و اجتهاد، دو اصل علم و زمان را پيشنهاد نمود.

اضافه بر اين وي همچنان كه بارها متذكر شده است، به جهت انتظاري و اميدي که به حوزه هاي علميه و عملكرد روحانيت مترقي داشت، چنين شيوه ی پیرایشی را در پيش گرفته بود. شيوه اي که بعدها براي نظام حوزوي نه تنها سوزنده نبود که عجيب سازنده هم بود.

د- دين كهنه، درك نو

پيش از شريعتي نيز بانيان پروژه احياگري اسلامي نظير اقبال، سيدجمال، سيدقطب، طالقاني و بازرگان در ارائه دركي نو از اسلام ،كارهائي انجام داده بودند. اما از آن جائي که شريعتي اسلام را از دريچه چشم ابوذر مي ديد، در دائره فكري او واژگان هاي آشنائي مثل؛ توحيد، امامت، ولايت، خلافت، تشيع، روحاني، غيبت، دعا، انتظار و امثال آن با تعريفي نو و رنگ و بوي عمدتاً سياسي و انقلابي عرضه شدند. برجسته ترين آنها تعبير و تفسير واقعه عاشورا بود که از دوره صفويه به اين طرف بي سابقه بود و نیز نگاه جامعه شناسانه او به دوران امامت ائمه اطهار بود که از آنها به دوران حكومت موقت انقلابي ياد مي كرد. مجموع اين تلاشهاي فكري ، بدون آنكه وي در انديشه طرح خاصي از حكومت اسلامي باشد، مهمترين نقش را در بيداري و همراهي مردم خاصه جوانان ايفا كرد که مساعدت در آماده سازي زمینه انقلاب سال 57 از دستاوردهاي عمده آن بود. دغدغه اساسي شريعتي، چگونه بودن انسان نبود بلكه چگونه شدن انسان بود و براي اين منظور ايدئولوژي اسلامي را ابداع کرد.

موضوع تعبير ايدئولوژيكي دين و تقبيح مثلث شوم تيغ و تسبيح و طلا و تدوين اصول عرفان ، برابري و آزادي ؛ شالوده اصلي نظام فكري شريعتي را تشكيل مي دهد.به همين خاطر است که برخی او را ايدئولوگ و معلم انقلاب ناميده اند .

سخن آخر ؛

علي رغم آنچه گفته شد، اين نكته را نيز بايد متذكر شد که نقد و بررسي افكار شريعتي، ظرافت و حساسيت خاصي را مي طلبد . ارزنده تر آن است قبل از آنكه به خواندن يكي دو مطلب و اظهار نظر آدم بزرگي درباره شريعتي بسنده نمائيم و يا به وسيله يك بيان به ظاهر حكيمانه اي  كه ؛«بله، او خدماتي كرد اما اشتباهاتي هم داشت» حكم نهائي را در باره او صادر كنيم، به كند وكاو در سرگذشت او ، آثار او، مقتضيات زمانه او تاثيرات او بر ذهن و زبان نسل جوان بپردازيم و نخواهيم که تنها به روخواني آثار او بسنده نمائيم که مهمتر از آن به بازخواني آنها همت گماريم.

به جاي تجليل، او را تحليل نمائيم و يادمان باشد که بهترين و ساده ترين راه براي كوبيدن يك نفرـ به گفته خود او- آن نيست که خوب به او حمله شود بلكه آن است که بد از او دفاع شود.

شريعتي را بايد از آن جهت که هست و با توجه به مقضيات زمانه اش از آن جهت که بوده است و كاري که كرده است، نقد و بررسي نمود.

نياز به شريعتي، نياز به خود آگاهي، بيداري، دينداري و دانائي و نياز به رفتن و نماندن و نپوسيدن است.

جان كلام اين كه محبت و ارادت بدون مروت و معرفت بعضي ها به شريعتي درست شبيه خيانت و اهانت بدون مروت و معرفت بعضي ديگر به اوست و البته هر دو بيهوده و بي ثمر است.

ارسال مطلب برای صدای معلم

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید